لزوم توجه به «اشتغال پذیری» دانشجویان و دانش آموختگان

به گزارش ایلنا، نشست تخصصی «نقش آموزش‌های غیر رسمی (فنی، حرفه‌ای و مهارتی) در اشتغال‌پذیری دانشجویان» با حضور علی حسین شهریور (معاون پژوهش، برنامه ریزی و سنجش مهارت) مجتبی نوروزی (معاون آموزشی سازمان فنی و حرفه ای)، سیروس دشتی (عضو هیات علمی و مدیر کل کارآفرینی و اشتغال جهاد دانشگاهی)، احمد سعیدی (عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی)، ابراهیم صالحی (عمران عضو هیات علمی دانشگاه مازندران) به همت جهاد دانشگاهی و سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور برگزار شد.

در این نشست تخصصی فرصت‌ها و راهکارهای اشتغال‌پذیری دانش آموختگان و دانشجویان از یک سو و نیز نقش آموزش‌های غیررسمی (فنی، حرفه‌ای و مهارتی) از سوی دیگر در بحث اشتغال‌پذیری دانشجویان و دانش آموختگان مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

علی حسین شهریور، معاون پژوهش، برنامه ریزی و سنجش مهارت سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور، در ابتدای این نشست تخصصی که همکاران ادارات فنی و حرفه‌ای سراسر کشور نیز به صورت حضوری و وبیناری شرکت داشتند، با اشاره به اینکه اقتصاد کشور در حاضر بحران بیکاری و مهارتی را تجربه می‌کند گفت: ۶۴ میلیون جمعیت بالای ۱۵ سال داریم که چیزی حدود ۴۱ در صد یعنی ۲۶ میلیون نفر جمعیت فعال و بیش از ۳۸ میلیون نفر یعنی ۵۹ در صد هم غیر فعال محسوب می‌شوند.

معاون پژوهش، برنامه ریزی و سنجش مهارت سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور به بیکاری دانش آموختگان به عنوان یکی از چالش‌های نظام آموزش عالی در کشور اشاره کرد و با ذکر آمار تکان دهنده در این حوزه گفت: چهل در صد بیکاران کشور را فارغ التحصیلان دانشگاهی تشکیل می‌دهند. از همین رو بر اساس اعلام وزارت عتف از سال ۱۳۹۸.۹۹ و ۱۴۰۰ بیکاری دانش آموختگان کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری افزایشی و بیکاری رشته‌های کاردانی کاهشی بوده است. این آمار بیانگر این است که لزوم توجه به رشته‌های کاردانی با توجه به بحث اشتغال‌پذیری بیش از سایر رشته‌ها احساس می‌شود.

شهریور به سیر نزولی ورودی دانشجویان به نظام آموزش عالی اشاره کرد و گفت: خانواده‌ها و افراد به نوعی به این نتیجه رسیده‌اند که با ورود به دانشگاه‌ها امکان رسیدن به بازارکار چندان فراهم نیست! و این در حالی است که ورود دانشجویان به مراکز آموزشی فنی و حرفه‌ای رو به افزایش است و ۴۵ تا ۴۷ درصد کسانی که به مراکز آموزشی فنی و حرفه‌ای مراجعه می‌کنند دانشجو و دانش آموخته هستند.

این آمار و اعداد حاکی از از آن است که نقش آموزش‌های غیر رسمی (فنی، حرفه‌ای و مهارتی) در اشتغال‌پذیری دانشجویان بسیار مهم است و می‌تواند به اشتغال و بازارکار در حوزه دانش آموختگان کمک کند. بازارکار کنونی به افراد مهارت دیده نیاز دارد و کارفرمایان در بازارکار به نیروهای مهارتی که توان اشتغال‌پذیری دارند نیاز دارند. مجمع جهانی اقتصاد نیز علاوه بر مهارت‌های سخت بر کسب مهارت‌های نرم تاکید دارد و نیروهایی در این شرایط کنونی می‌توانند به راحتی وارد بازارکار شوند، باید سه نوع مهارت شامل شناختی، اجتماعی و فنی را کسب نمایند.

معاون پژوهش، برنامه ریزی و سنجش مهارت سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور با تصریح اینکه ۲۱۵۶ شایستگی شغلی برای علاقمندان به آموزش‌های فنی و حرفه‌ای آماده و استاندارد شده است گفت: این سازمان توان خود را در زمینه اجرای دوره‌های آموزش فنی و حرفه‌ای دانش‌بنیان براساس استانداردهای شایستگی مرتبط با رشته تحصیلی و یا علایق و توانمندی‌های دانشجویان در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ دنبال می‌کند؛ ﻧﯿﺎزﺳﻨﺠﯽ، برنامه‌ریزی، هماهنگی و همکاری در جهت مدیریت اجرای نظام صلاحیت حرفه‌ای، ﺗﺪوﯾﻦ و ﺑﺎزﻧﮕﺮی اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ، ارزشیابی، آموزش ﻣﻬﺎرﺗﯽ، تهیه و تدوین منابع آموزشی در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ، صلاحیت حرفه‌ای ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﺮوه‌ﻫﺎی شغلی، اﺳﺘﻔﺎده از ﻇﺮﻓﯿﺖ‌ﻫﺎ و اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻋﻠﻤﯽ و اﺟﺮاﯾﯽ سایر دستگاه‌ها ﺑﺮای اﻓﺰاﯾﺶ ﮐﯿﻔﯿﺖ و گستره اجرایی دوره‌ﻫﺎی آﻣﻮزﺷﯽ فنی و حرفه‌ای، ﻓﺮﻫﻨﮓ‌ﺳﺎزی آﻣﻮزش‌ﻫﺎی ﻣﻬﺎرﺗﯽ در ﺣﻮزه آﻣﻮزش دانشجویان ﺑﺎ رویکرد ارتقاء مهارت، توسعه آموزش‌های مهارتی دانشجویان و نیازسنجی آموزشی و اولویت‌بندی نیازهای آموزشی از زمینه‌هایی که است در این سازمان دنبال می‌شود.

معاون پژوهش، برنامه ریزی و سنجش مهارت، بر تعامل دستگاه‌های مختلف در امر اشتغال‌پذیری اشاره و تصریح کرد: موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی وزارت علوم، آمارها را به گونه دیگری بیان می‌کنند، اما وجه مشترک موضوع این است که آموزش‌های مهارتی می‌تواند با تعامل دستگاه‌های مختلف به اشتغال‌پذیری و بازارکار دانشجویان و دانش آموختگان کمک کند.

آموزش‌های غیررسمی به آرامی جای آموزش‌های رسمی را می‌گیرد

سیروس دشتی عضو هیات علمی و مدیر کل کارآفرینی و اشتغال جهاد دانشگاهی، نیز در نشست تخصصی نقش آموزش‌های غیر رسمی (فنی، حرفه‌ای و مهارتی) در اشتغال‌پذیری دانشجویان به تفاوت آموزش‌های رسمی و غیر رسمی اشاره کرد و گفت: آموزش‌های رسمی از مهد کودک، دانش آموزی تا آموزش عالی اطلاق می‌شود، اما آموزش‌های غیررسمی نیز همگام با آموزش‌های رسمی از سوی دستگاه‌های مختلف به دانش آموزان و دانشجویان ارائه می‌شود و اگر دقیق بشویم شاید بتوان گفت جای آموزش‌های رسمی و غیر رسمی ممکن است جابجا شود و آموزش‌های غیررسمی با توجه به نیاز جامعه و جذابیت‌هایی که در بازارکار دارد سهم زیادی از آموزش‌ها را به خود اختصاص دهد. ظهور و فعالیت پلتفرم‌های متعدد آموزش در دنیا و کشور ما یکی از نشانه‌های این پدیده است.

دشتی به جایگاه آموزش‌های غیررسمی در کشور اشاره کرد و گفت: جهاد دانشگاهی به عنوان یک نهاد در حوزه آموزش‌های غیررسمی حضور پررنگی دارد و توانسته سالانه به یک میلیون نفر در ۱۶۲ مرکز آموزشی در سراسر کشور آموزش‌های مهارتی متناسب با نیاز مخاطب و بازار کار را ارائه نماید؛ که بخش عمده‌ای از این آموزش‌ها در راستای هدایت شغلی و اشتغال‌پذیری دانشجویان و دانش‌آموختگان است.

سیروس دشتی به نقش آموزش‌های غیررسمی در ارتقاء جایگاه مهارت و اشتغال‌پذیری دانشجویان اشاره کرد و گفت: در حال حاضر با موضوعات و چالش‌های جدید در حوزه آینده مشاغل و مشاغل آینده مواجه هستیم. در انقلاب صنعتی مشاغل خیلی تغییر پیدا نمی‌کرد، اما در انقلاب صنعتی چهارم و در عصر اقتصاد دیجیتال صحبت از مشاغلی است که در حال حاضر وجود خارجی ندارد، اما بزودی به لیست مشاغل افرادی که می‌خواهند وارد بازارکار شوند افزوده خواهد شد؛ بنابراین استانداردهای شغلی که در حال حاضر نوشته می‌شود باید قابلیت و انعطاف بالایی داشته باشد تا بتواند به نیازهای بازارکار چند سال آینده پاسخ دهد. در آینده افراد با شغل خود شناخته نمی‌شوند بلکه با مهارت‌های خود شناخته می‌شوند؛ بجای اینکه از افراد سوال شود شغلت چیست سوال این خواهد بود که چه مهارت‌هایی دارید؟

ابراهیم صالحی (رئیس سابق دانشگاه فنی و حرفه‌ای و عضو هیات علمی دانشگاه مازندران) نیز در این نشست که با ابتکار بازارکار جهاد دانشگاهی برگزار شد، با اشاره به اینکه اشتغال‌پذیری دانشجویان ابعاد مختلفی دارد گفت: یکی از موضوعاتی که همواره مطرح است این است که دانشگاه‌ها با همه امکانات آموزشی، آزمایشگاهی و اساتید به این مهم نمی‌پردازند و آیا باید بخش غیررسمی از جمله سازمان فنی و حرفه‌ای باید به بحث اشتغال‌پذیری دانشجویان و دانش آموختگان ورود کند و یا این سازمان ماموریت‌های دیگری دارد و باید به آن ورود نماید.

وی با اشاره به تاریخچه آموزش عالی، ماموریت‌ها و نقش آن اشاره کرد و گفت: بحث توسعه آموزش عالی به لحاظ تاریخی با بحث توسعه کشورها گره خورده است. به لحاظ تاریخی نقش آموزش عالی در توسعه بعد از جنگ جهانی دوم پررنگ‌تر دیده شد و به این نتیجه رسیدند که نظام آموزش عالی و دانشگاه‌ها می‌توانند نقش تعیین کننده‌ای در توسعه اقتصادی و اجتماعی و… ایفا نمایند. در این راستا سرمایه انسانی به عنوان کلید واژه توسعه قلمداد شد و از سال ۱۹۴۵ تا ۱۹۶۰ دانشگاه‌ها به طور فزاینده‌ای توسعه پیدا کردند. این موضوع در کشور ما بعد از جنگ تحمیلی اتفاق افتاد و بعد از جنگ شاهد گسترش بی‌رویه دانشگاه‌ها در کشور بودیم، چرا که نیاز داشتیم نیرو و سرمایه انسانی کشور را توسعه دهیم تا بتوانیم پاسخگوی نیاز کشور در بخش‌های مختلف باشیم.

صالحی بر تعامل آموزش‌های غیر رسمی و فنی و حرفه‌ای با نظام آموزش عالی اشاره کرد و گفت: بحث در این حوزه زیاد است، اما با توجه به موضوع بحث که اشتغال‌پذیری دانشجویان است، نهادهای متولی آموزش‌های غیر رسمی مثل سازمان فنی و حرفه‌ای می‌توانند از ۸۵ سال تجربه آموزشی مدرن آموزشی چه دانشگاهی و چه آموزش و پرورش در کشور بهره برداری نمایند و از این تجربه مهم استفاده کنند.

ابراهیم صالحی به دستاوردهای خوب توسعه کمی دانشگاه‌ها در کشور اشاره و اظهار کرد: بهره وری آموزش موضوع بسیار مهمی است که در فرآیند توسعه نظام اموزش عالی در کشور به آن‌ها کمتر توجه شده است. به طور کلی نظام آموزش عالی به موضوع بهره وری تا حدودی بی‌تفاوت بوده است. آمارهای متفاوتی از بیکاری دانش آموختگان نیز اعلام می‌شود و بعضا ۴۲ تا ۴۳ در صد نرخ بیکاری دانش آموختگان حاکی از این است که باید به موضوع اشتغال‌پذیری دانش آموختگان نگاه ویژه‌ای داشته باشیم.

وی به آخرین سنجش سرمایه نیروی انسانی که توسط مجمع جهانی اقتصاد انجام شده اشاره کرد و گفت: توسعه آموزش عالی و دسترسی به آموزش عالی در کشور رتبه کشورمان خوب است، اما در کاربردی کردن آموزش دچار چالش هستیم. در زمینه پیامدهای آموزش و نتایج آن رتبه کشورمان بسیار پایین است و در بین مثلا ۱۳۰ کشور مورد مطالعه در رتبه ۱۲۵ هستیم که اصلا خوب نیست.

عضو هیات علمی دانشگاه مازندران به موضوع شکاف مهارتی و (اسکیل گپ) اشاره کرد و گفت: آخرین داده‌ها در این زمینه حاکی از این است شکاف، فاصله و گپ بزرگی بین آنچه افراد آموزش می‌بینند و آنچه کارفرما در محیط کار به آن نیاز دارند وجود دارد و این شکاف نه تنها در دانشگاه‌ها و آموزش‌های رسمی بلکه در آموزش‌های عیررسمی و نظام مهارتی نیز وجود دارد.

نرخ بیکاری دانش‌آموختگان دانشگاهی ۱۳ در صد است

احمد سعیدی عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی با اشاره به اینکه موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی در حوزه آمار هم در خود وزارت علوم و هم در یونسکو به عنوان مرجع شناخته می‌شود گفت: رصد اشتغال دانش آموختگان بر اساس اطلاعات کامل از جمله کد ملی بر اساس آمار این موسسه است.

وی با اشاره به اینکه نرخ بیکاری دانش آموختگان ۱۳ در صد است گفت: بر اساس سرشماری نفوس و مسکن، نرخ بیکاری دانش آموختگان کشور ۱۳ در صد است؛ آنچه مبنی بر بیکاری چهل در صدی دانش آموختگان اعلام می‌شود به فارغ التحصیلان چهار سال پیش بر می‌گردد که هنوز نتوانسته‌اند شغل پیدا کنند یعنی کسانی که سال ۱۳۹۶ وارد دانشگاه شده‌اند.

مدیرگروه پژوهش‌های آماری، فناوری اطلاعات و رصد اشتغال مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی به رصد اشتغال دانش‌آموختگان که یکی از وظایف مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی است، اشاره کرد و گفت: نرخ اشتغالی که مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی اعلام می‌کند، با نرخ اشتغال مرکز آمار کاملاً متفاوت است. مرکز آمار با انجام سرشماری، نرخ اشتغال را اعلام می‌کند، ولی ما تمام دانش‌آموختگان یک سال تحصیلی خاص را اعلام می‌کنیم.

احمد سعیدی در مورد اشتغال‌پذیر کردن دانشجویان تصریح کرد: وظیفه آموزش عالی توسعه علم و دانش است که فراتر از اشتغال‌پذیری به عنوان یک موضوع خاص است، البته آموزش عالی از طریق آموزش‌های غیررسمی و با همکاری سازمان‌های دیگر از جمله آموزش‌های مهارتی تلاش می‌کند تا بتواند آموزش‌هایی را ارائه کند که اشتغال‌پذیری دانشجویان و دانش آموختگان را بالا ببرد.

سعیدی در مورد اقداماتی که در وزارت علوم در مورد اشتغال‌پذیری در دست انجام است، گفت: افزایش سهم آموزش‌های مهارتی در آموزش عالی، افزایش اثربخشی دوره‌های کارورزی، دوره‌های مراکز جوار صنعت و تعامل با سازمان فنی و حرفه‌ای جهاد دانشگاهی، اقداماتی در راستای افزایش نرخ اشتغال و اشتغال‌پذیر کردن از طریق آموزش‌های غیررسمی است.

سعیدی با اشاره به اینکه در حال حاضر رشته تحصیلی ۲۰ در صد از دانش آموختگان با شغلشان مرتبط نیست گفت: یکی از برنامه‌هایی که دنبال می‌شود این است که سهم آموزش‌های مهارتی در نظام آموزشی افزایش یابد و تلاش این است که در برنامه هفتم توسعه این سهم به چهل در صد برسد.

مدیرگروه پژوهش‌های آماری، فناوری اطلاعات و رصد اشتغال مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی خاطرنشان کرد: ما نیازمند تدوین مدلی برای تعامل و همکاری بین آموزش‌های رسمی و غیررسمی آموزش‌ها و مهارت‌ها هستیم که می‌تواند در بین دانشگاه‌ها و مراکز مهارتی اتفاق بیافتند.

هدفگذاری در آموزش‌های رسمی مطلوب نبوده است

مجتبی نوروزی معاون آموزشی سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای نیز در نشست تخصصی نقش آموزش‌های غیر رسمی (فنی، حرفه‌ای و مهارتی) در اشتغال‌پذیری دانشجویان که به ابتکار بازارکار و با حضور دکتر علی حسین شهریور، معاون پژوهش، برنامه ریزی و سنجش مهارت، دکتر مجتبی نوروزی معاون آموزشی سازمان فنی و حرفه ای، مهندس سیروس دشتی عضو هیات علمی و مدیر کل کارآفرینی و اشتغال جهاد دانشگاهی، دکتر احمد سعیدی عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی، دکتر ابراهیم صالحی عمران عضو هیات علمی دانشگاه مازندران و امیر علی بینام سردبیر هفته نامه و پایگاه خبری بازارکار برگزار شد گفت: هدفگذاری در آموزش‌های رسمی مطلوب نبوده است و نتوانسته به اشتغال و بازارکار منجر شود.

معاون آموزشی سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای با اشاره به آماری در زمینه بیکاری دانش آموختگان گفت: در سال ۱۴۰۱ با بیکاری ۱۲۸ هزار و ۲۷۶ نفر در رشته‌های کاردانی، حدود ۶۷۰ هزار نفر در رشته‌های کارشناسی و نزدیک ۱۶۰ هزار نفر در رشته‌های کارشناسی ارشد و ۵۰۰۴ نفر نیز در رشته‌های دکتری بیکار بوده اند. یکی از اشکالات که در این حوزه وجود دارد به نظام آموزش رسمی مربوط است.

نوروزی با اشاره به اینکه در حال حاضر اشکلاتی بر نظام آموزش عالی وارد است گفت: وقتی دانشجویی وارد دانشگاه می‌شود برای سال‌ها و بعضا بیش از ۱۰ سال عمر خود را در دانشگاه سپری می‌کند، فارغ از وجه مثبت کسب دانش، اگر کسب دانش به هدف مورد نظر و کاربردی کردن آن دانش منجر نشود مصداق اتلاف وقت و سرمایه است. سرانه هر دانشجوی لیسانس برای یکسال صد میلیون تومان است و دانشجویی که چهار سال در دانشگاه درس می‌خواند ۴۰۰ میلیون تومان منابع کشور برای او صرف می‌شود. از سوی دیگر با فارغ التحصیلانی مواجه می‌شویم که با انتظارات فزاینده با تحصیلات وارد جامعه می‌شوند.

مجتبی نوروزی بر گفتمان‌سازی تاکید کرد و گفت: در نظام حکرانی کنونی، مهارت جزو اولویت‌ها نیست! در نظام حکمرانی آموزش‌های غیررسمی و مهارتی از جمله سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای در اولویت نیست. در نظام خانواده نیز نظام مهارت اولویت ندارد چرا که کنکور و آزمون‌های سراسری در اولویت است.

وی بر توسعه آموزش‌های مهارتی و فنی و حرفه‌ای تاکید کرد و گفت: تلاش ما این است که آموزش‌های فنی و حرفه‌ای بر اساس نیاز بازارکار کشور و مشاغل آیننده توسعه و گسترش یابد.

آموزش‌های مهارتی باید به گفتمان اصلی بازار کار تبدیل شود

امیر علی بینام سردبیر هفته نامه و پایگاه خبری بازارکار نیز در این نشست تخصصی گفت: بیکاری دانش آموختگان یک مقوله جدی است؛ از این رو اشتغال‌پذیری دانشجویان به موضوع روز تبدیل شده است، اما بحث مهارت آموزی هنوز به گفتمان روز تبدیل نشده است. اساسنامه سازمان فنی و حرفه همین اخیرا در مجلس تصویب شده و به طور کلی کمبود بودجه و امکانات و حمایت در بخش آموزش‌های غیررسمی مشهود است.

مدیر مسئول بازارکار با تصریح اینکه توجه به مهارت آموزی می‌تواند از طریق مجلس، برنامه‌های توسعه و دولت به طور جدی مورد توجه قرار بگیرد گفت: رهبر انقلاب بحث پنجه کارآمد را را مطرح می‌کنند و رئیس جمهور نیز بر بهره وری آموزش عالی به عنوان یک ماموریت تاکید دارند، بنابراین با این نگاه می‌توان گفت که مهارت آموزی و توسعه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و به طور کلی آموزش‌های غیر رسمی می‌تواند مکمل آموزش‌های رسمی باشد و زمینه ساز اشتغال دانش آموختگان و دانش جویان برای ورود به بازار کار باشد.

بینام با تصریح اینکه نظام آموزش غیررسمی می‌تواند جریان ساز توسعه آینده مشاغل و مشاغل آینده در کشور باشد تصریح کرد: این موضوع می‌تواند با تعامل و همکاری جهاد دانشگاهی و سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای به خوبی دنبال شود و زمینه ساز توسعه مشاغل جدید در کشور باشد. به نظر می‌رسد برنامه هفتم توسعه و نیز برنامه‌های اجتماعی مجلس باید در راستای توسعه آموزش‌های رسمی با محوریت بازارکار باشد.

گفتنی است بخش دوم این نشست مهارتی در هفته آینده با حضور کارشناسان حوزه آموزش‌های غیررسمی و مهارتی برگزار می‌شود.