تعزیه؛ نماد نمایش ملی و مذهبی در ازمنه تاریخ
تعزیه در میان سنت‌های ایرانی رفتار است آیینی – نمایشی که با ساخت و پرداختی دینی، ریشه در رفتار و مناسک آیینی کهن ایرانی دوانده و مایه از اسطوره‌ها و داستان‌های ایرانی گرفته است. بیژن تلیانی در یادداشتی با اشاره به خاستگاه تعزیه به‌عنوان آیینی کهن و مذهبی و اسطوره‌ای در ایران، یادی از تکیه دولت کرده است.
«تعزیه» در میان سنت‌های ایرانی رفتار است آیینی – نمایشی که با ساخت و پرداختی دینی، ریشه در رفتار و مناسک آیینی کهن ایرانی دوانده و مایه از اسطوره‌ها و داستان‌های ایرانی گرفته است. داستان‌های واقعه‌های تاریخی هر یک از مجالس تعزیه، به صورتی خاص با اسطوره‌ها و رقصه‌ها درمی‌آمیز ارگ کسی از چگونگی واقعه‌های تاریخی مذهب تشیع آگاهی نداشته باشد تمایز میان تاریخ و افسانه یا اسطوره در تعزیه‌ها برای او دشوار خواهد بود از این روست که وقایع، داستان‌ها و رخدادهای تاریخی تعزیه‌ها برای عامه مردم، گیرایی دل‌انگیزی پیدا کرده است. «تعزیه» در لعنت به معنای سوگواری و بر پای داشتن مراسم عزاداری و یادبود گذشتگان است.
به نظر می‌رسد در انتخاب محل استقرار تکیه دولت در دهه سوم حکومت ناصرالدین شاه که با تغییر فصل برگزاری مراسم عزاداری از روزهای گرم به روزهای سر سال همراه بود، عوامل زیر موثر بوده است:
محل قراگیری تکیه در محدوده مجموعه کاخ‌های سلطنتی باشد تا هم شاه و هم مردم به راحتی به آن دسترسی داشته باشند. تلاش شود زمین دولتی باشد تا برای تملک آن هزینه زیادی صرف نشود. به همین دلیل بخش جنوبی محله ارگ در مجاورت قسمت بیرونی مجموعه کاخ سلطنتی در همجواری عمارت تالار الماس برای استقرار ساختمان تکیه دولت برگزیده شد.
این محل از سمت شرق به واسط یک میدانگاه با معبر شرقی ارگ ارتباط داشت به این ترتیب هم ساکنان بخش جنوب شرقی محله ارگ و هم ساکنان محله حیاط شاهی که یکی از محلات عودلاجان بود. می‌توانست به محل استقرار ساختمان تکیه دولت دسترسی داشته باشند.
زمان شروع به ساخت تکیه دولت، سال آغاز و انجام ساخت تکیه دولت دقیقا مشخص نیست سال ۱۲۸۳، ۱۲۸۴ یا ۱۲۸۵ هجری قمری سال‌هایی است که برای آغاز به کار ساخت تکیه دولت آ‌مده است. بعضی از سا زندگان این بنا بیان داشتند. از این رو در سال ۱۲۸۳ قمری ناصرالدین شا ه ضمن دادن دستور شروع بنای شمس العماره او امری نیز برای تاسیس تکیه بزرگی در داخل ارگ سلطنتی به دوستعلی خان معیر الملک صادر کرد. در سال ۱۲۸۴ قمری معیر الملک از طریق شاه ماموریت یافت تا تکیه دولت را توسعه بخشد. تکیه دولت را در آغاز حاج میرزا آغاسی طرح افکند. در اینکه دوستعلی خان معیرالممالک تکه دولت را ساخت تردیدی نیست برخی از منابع حتی تاریخ دستور ساخت بنای شمس‌العماره و تکیه دولت را در یک زمان دانسته‌آند. و از این‌رو ساخت تکیه دولت بیشتر طول کشیده است که هر دو به معیرالمماک واگذار شده بود در واقع اقدامات گسترده‌ای که در دهه ۱۲۸۰ هجری قمری برای ساماندهی شهر تهران صورت گرفت. چند بازیگر اصلی داشت. این بازیگران میرزا یوسف مستوفی‌المماک صدراعظم، میرزاعیسی وزیر دارلخلافه تهران و دوستعلی خان معیرالممالک خزانه‌دار و عهده‌دار بیوتات سلطنتی بودند از سوی دیگر، شاه سلیقه معیرالممالک را می‌پسندید، چنانچه محمدحسن خان اعتمادالسطنته در باب عمارت جدیدی که جنب عمارت اندرونی به دست پدرش علی‌خان حاجب‌الدوله در سال ۱۲۷۳ هجری ساخته شده به آن اشاره دارد و می‌گوید «مقدمات احداث و منشا ایجاد این عمارت بدین بنیاد آنکه بندگان اقدس همایون روزی از بالای برجی که در گوشه عمارت سلطنتی طرف جنوب غربی واقع شده و مشرف به میدان توپخانه و انبار فراشخانه بود و از فراز آن بعضی از ابنیه شهر دیده می‌شد. وجه ممیزه تکیه دولت نسبت به دیگر انبیه احداث شده در تهران تا سال‌های حوالی ۱۲۹۰ هجری قمری را باید در عظمت گستردگی و حجیم بودن آن دانست. ظاهرا آنچه که همگان را به شگفتی وامی‌داشت. ساختمان بزرگ و حجیمی بوده که با مقیاس متفاوتی نسبت به دیگر ساختمان‌های شهر، خودنمایی می‌کرده است.
روزنامه ایران مورخ ۱۲۹۴ قمری در این باره نوشته است: این بنا در میان شهر کوه عظیمی است. از پنج فرسنگی تهران آین آثار پیداست و به جز این بنا از گنبدهای مساجد و... که بسیار مرتفع هستند. هیچ نمایان نیستند.» نخستین گزارش توصیفی اعتمادالسلطنه از تکیه دولت به سال ۱۲۹۴ قمری مربوط ا ست. دیگر از بناهای بسیار معروف عالی تکیه دولتی است که مدور و چهار مرتبه ساخته شده است و همه از آجر است و هشت نیم دایره را با چوب‌های کلفت و آ‌هنی برای سقف آن ساخته‌اند که در صنعت نجاری آن بسیار مهارت به کار رفته: چراکه طاق زدن در محوطه به این وسعت، خیلی کار عجیب و غریبی است تا این تکیه مبارکه مدور و مشتمل بر چهار مرتبه و هر یک از مراتب دارای حجرات و غرفات و اطاق‌ها و تالارهای عالی است ظاهرا بنا از درون تکیه تماما به کاشی معرق و غیرمعرق ممتاز مزینح شده دور سطح بنا یک صد و بیست ذرع و قطرش چهل ذرع و ارتفاع آن چهل ذرع است و به قدری از سطح زمین ارتفاع یافته قریب به همان از قعر زمین شالوده ریخته و پی برآورده‌اند. تمام این بناهای عالی از سنگ و آجر و گچ و ساروج و کاشی اعلی و احجار منبت و متعدد ساخته و پرداخته شده چهار هلال که هر هلال عبارت از نصف دایر باشد. با آهن و چوب به وضعی محکم و خوب بر فوق این بنا تعبیه شده که سقفی از چوب و تخته و تیشه بر آ‌نها حمل کنند ولی هنوز کار سقف ناتمام است و تاکنون از این بنایی و حجاری و نجاری و کاشی کاری معادل سیصد هزار تومان خرج این بنا شده»
سرانجام تکیه دولت محتویات تکیه دولت روشن کرد که این محل یک مکان تاریخی است و ساخت و ساز در آن تنها در صورت بازسازی اثر تخریب شده اجرایی است از این رو سازمان میراث فرهنگی به تهیه پیش طرحی برای بازسازی اقدام کرد تا در صورت موافقت دادگستری به عنوان مالک مین، تهیه طرح‌های معماری در دستور کار قرار گیرد. البته در روند مذاکرات گفته شد که بازسازی اثر می‌تواند با تغییر کاربری اولیه همراه باشد از این رو نسخه‌ای از گزارش می‌تواند با تغییر کاربری اولیه همراه باشد از این رو نسخه‌ای از گزارش تهیه شده به مقامات دادگستری تحویل شد تا درباره بازسازی همراه با تغییر عملکرد آن تصمیم بگیرند.
تکیه دولت تخریب شد، بنایی که برخی آن را باشکوه‌ترین بنای دوره قاجار می‌دانند و برخی کسان بزرگترین مکان نمایش در تاریخ ایران، تخریب و از میان رفتن یک بنا، گاه بر اثر عوارض و سوانح طبیعی همچون سیل و زلزله است و گاه در نبرده‌ای میان آ‌دمیان اما اگر غیر از این باشد بر آنچه نامی باید نهاد؛ کوته‌بینی – جمود فکری، از بین بردن یادگاران گذشته ترقی و پیشرفت به سوی آینده .... با تغییرات اساسی در نحوه زندگی که به بناها معنا می‌دهد؟ هر چه باشد و هر دلیلی که داشته باشد برای از بین بردن بنایی این چنین عاقلانه به نظر می‌رسد.
