«بناب» شهری که ۵۰۰ سال پیش یک زن والی آن بود/ تماشای کلکسیونی از نقوش اسلیمی در مسجد «مهرآباد»

به گزارش خبرنگار ایلنا، «بناب» را به کباب‌هایش می‌شناسیم اما این شهر جاذبه‌های دیدنی دیگری هم دارد که کمتر مورد توجه قرار گرفته‌است. یکی از این جاذبه‌ها مسجد مِهرآباد است. «مهرآباد» یکی از مسجدهای تاریخی شهر بناب است که در مرکز این شهر و در میدانی به همین نام قرار گرفته‌است. بنای این مسجد براساس کتیبه‌ی موجود در ضلع شمالی آن به سال ۹۵۱ هجری و دوران حکومت شاه تهماسب یکم رسیده و بانی آن بی‌بی‌جان خانم منصوربیگ بوده‌است. 

این مسجد یکی از چندین مسجد ساخته شده به دست صفویان در بناب است و در تاریخ ۱ فروردین ۱۳۴۷ با شماره‌ی ثبت ۷۸۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. سر ستون‌های این اثر معماری، یکی از جلوه‌های هنر ایرانی در دوره صفوی است. 

رحیم زاده (معلم بازنشسته و فعال میراث‌فرهنگی بناب) با اشاره به آنکه شبستان اصلی مسجد مهرآباد در بخش جنوبی صحن قرار گرفته و به شکل مستطیل است، درخصوص طرح‌های اسلیمی و گیاهی که سراسر سقف و ستون‌ها و سرستون‌های مقرنس‌کاری را پوشانده، گفت: تمام این طرح‌ها نقاشی هستند که شاید در نگاه نخست سوخت روی چوب به نظر آید. اما تمام این طرح‌ها تک به تک با یکدیگر تفاوت دارند و طرح هیچ حیوان و انسانی در آن دیده نمی‌شود. همه این نقش‌ها پیچک‌ها و گیاهانی هستند که مسجد را در بر گرفته‌اند. 

او با تاکید برآنکه با نگاهی به این پیچ پیچک‌ها می‌توان اینگونه تفسیر کرد که قصد برآن است که پیچ بخورد و برسد به پرودگار عالم، افزود: پیچک و اسلیمی تنها گیاهی است که طرح آن می‌تواند بیننده را خوشحال کند. از این روست که وقتی کسی وارد مسجد می‌شود و به بالا که همان سمت آسمان است نگاه می‌کند، با دیدن این طرح‌های زیبای گیاهی، دنیا از یادش می‌رود. 

رحیم زاده از هنرمندی که این طرح‌ها را نقش کرده اظهار بی‌اطلاعی کرد اما گفت: اسم این مکان مسجد مهرآباد است اما متولی ساخت آن یک بانو است. بناب شهری است که ۵۰۰ سال پیش والی خانم داشته که همان بی‌بی‌جان خانم منصوربیگ است. حتا بازاری در بناب وجود داشت که به بازار زنان معروف بود. زنان در این بازار فروشنده اجناسشان بودند و خانم‌ها هم برای خرید به این بازار می‌آمدند. 

این فعال میراث‌فرهنگی ادامه داد: مسجد مهرآباد ۴۰ ستون چوبی دارد چراکه از یکسو حضرت رسول اکرم(ص) در ۴۰ سالگی به پیامبری رسید و عدد ۴۰ از نظر شیعیان و مسلمانان مقدس است و از این عدد برای ساخت مساجد استفاده می‌شود. تمام ستون‌های مسجد مهرآباد چوبی هستند و علاوه بر نقاشی، مقرنس کاری شده‌اند. رنگ‌های مشکی، سرخ و زرد در نقاشی‌های سراسر مسجد دیده می‌شود. رنگ‌هایی که به لحاظ دریافت طول موج، بلند هستند و انرژی نوری کمی متساعد می‌کنند تا فردی که وارد مسجد می‌شود به لحاظ نور آزار نبیند. همه رنگ‌ها گیاهی هستند. ضمن آنکه در صندوقچه‌هایی که در بالا قرار دارند اطرافشان شاه تیر تعبیه شده و اطراف این شاه تیرها با گیاهی پوشانده شده که سال‌ها از خود ماده‌ای متساعد می‌کند که بیدکش است و درنتیجه موریانه نمی‌تواند چوب‌ها را بخورد و این چوب‌ها سالیان سال است که سالم باقی مانده‌اند. 

او درخصوص جنس چوب به کار رفته در ساخت مسجد مهرآباد بناب نیز گفت: اکثر چوب‌های به کار رفته در این مسجد کنده کاری شده‌اند و در گذشته بهتر بود کنده کاری‌ها روی درخت گردو انجام گیرد. اما ستون‌های این مسجد اکثرا از چوب نارون هستند که از سختی بالایی برخوردار است و عمر زیادی خواهند داشت و وزن زیادی را تحمل می‌کنند. این ستون‌ها سه لته هستند. قسمت کنده کاری شده از بخش ستون و بخش پایه جداست. 

رحیم‌زاده درخصوص وضعیت مسجد و نیاز آن به مرمت گفت: در طول زمان شاهد فرسایش این چوب‌ها بوده‌ایم و برخی از آن‌ها دچار پوسیدگی شده‌اند. همچنین وقتی سقف را تعمیر می‌کردند هنگام تعمیر، تعدادی از پرده‌ها که همان بخش‌های سقف است، آسیب دیدند. 

او درخصوص وجه تسمیه نام مسجد «مهرآباد» نیز گفت: در بناب سه مکان داریم که با نام «مهر» همراه هستند. «مهر» اگر جایی به کار گرفته شود به معنای مکانی است که آفتاب گیر است. پس این مسجد مکانی بود که آفتاب گیر بود. بناب شهری بود که همه جای آن آب بود و تمام مساجد را بالای تپه‌ها ساخته‌اند تا آسیب نبینند. همین مسجد نیز زمانی آتشکده بود و بعدها تبدیل به مسجد شد. البته که آتشدان آن هم پیدا شد و در زمان پهلوی از این مکان خارج شد. 

به گفته این فعال میراث، از زمان بی‌بی‌جان خانم منصوربیگ ۳۳ مسجد تاریخی در بناب شناسایی شده اما درحال حاضر ۷ مسجد در بناب باقی مانده و بیشتر آن‌ها وضعیتی مشابه مسجد مهرآباد دارند. اما مسجد مهرآباد را می‌توان کلکسیونی از نقوش اسلیمی و گیاهی دانست که سراسر مسجد را دربرگرفته‌اند.