افزایش مبادلات نامرتبط با GDP در دو سال اخیر

به گزارش خبرنگار اقتصادی، عباس شاکری در نشست «بررسی سیر تحولات کارکرد، پیچیدگی‌ها و ماهیت پول و نگاهی به آینده آن» اظهار داشت: پول برای مردم عادی و کسانی که حرفه اقتصادی ندارند، مفهوم سهل و راحتی دارد و به راحتی از آن عبور می‌کنند. در حالی که قدمت مفهوم پول به اندازه مفاهیم نظریه‌های اقتصادی است.

وی ادامه داد: گلدستون (نظریه پرداز و از اساتید اقتصادی) در جلسات پارلمان انگلستان وقتی درباره اصلاح قانون بانکی صحبت می‌کند درباره پول این ادراک را کرده که همانطور که عشق ممکن است یک انسان را تسخیر کند و ذهن را تحت تاثیر قرار دهد، فکر کردن درباره پول انسان را بیشتر از این درگیر و تسخیر می‌کند و معماهای بسیار زیادی دارد.

این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه که نظریه ارتودکس پولی از قرن 16 مطرح شده، گفت: وقتی در سال 1797 بانک انگلستان به دلیل شرایط جنگ آلمان، تبدیل اسکناس به طلا را تعلیق کرد مباحث زیادی مطرح شد، شمش‌گرایان مخالف این موضوع بودند و موافقان می‌گفتند این شرایط به ما دیکته شده و کار درستی است. اما وقتی در سال 1821 تبدیل اسکناس به طلا احیا شد بعد از آن اقتصاد انگلستان بحرانی شد و قیمت‌ها به شدت افزایش پیدا کرد و این انتقادات متوجه ریکادو (اقتصاددان سیاسی) شد، منتقدان گفتند دلیل عمده و مهم این تورم و عدم تعادل‌ها در اقتصاد به موضوع تبدیل پذیری می‌برمی‌گردد و البته ریکاردو بخشی از این انتقادات را پذیرفت.

 شاکری افزود: در جریان اصلاح قانون بانکی جدال و اختلافی بین مکاتب کارنسی و بانکداری درگرفت و تا سال 1844 که قانون بانکی اصلاح شد این جدال ادامه داشت که البته در نهایت به نفع نظریه کارنسی این اصلاحیه انجام شد و گفته می‌شد که بانک‌ها باید از حالت عمومی خارج شوند و دو دپارتمان سپرده‌گذاری و انتشار اسکنانس ایجاد شود اما مکتب بانکداری بر روی این موضوع انتقاد داشت.

وی با بیان اینکه یکی از دلایل پیچیدگی‌‌های تعریف پول به دلیل تنوع تعاریف است، اظهار داشت: در طول تاریخ مدون بعد از رنسانس، پول  مصدایق متعددی به خود گرفته و عمدتا نظریه ارتدوکس خود نمایی می‌کند که پول کالایی و طلا و نقره مطرح می‌شود و چیزی جز این پول محسوب نمی‌شود و پولی را که قابل تبدیل به طلا و نقره است، پول می‌دانستند. نظریه ارتودکس می‌گوید پول زاییده مبادله و معامله است و پول واحد شمارش، معیار ارزش تولید معرفی شد. در این زمان سفته هم وجود داشت و علاوه بر خرید بدون پرداخت پول در لحظه و پرداخت آن در مدت زمان مشخص با تعهد و امضای خریدار وجود داشت اما این اسناد جزو پول حساب نمی‌شدند در حالی که این هم در گردش بود و در اقتصاد محلی موضوعیت داشت.  

استاد دانشگاه علامه ادامه داد: در حالی که در آن زمان هم چک وجود داشت که الان دسترسی به آن بسیار آسان است، اما چک هم پول حساب نمی‌شد و اساسا اسکناس‌های غیر قابل تبدیل را جزو پول نمی‌دانستند. البته در حال حاضر هم چک‌های تاریخ دار را در محاسبات خودبه عنوان حساب نمی‌کنیم و اگر چک معتبر باشد در چرخش خواهد بود. بنابراین همواره و همیشه درباره اینکه مصدایق پول چیست و شامل چه چیز‌هایی می‌شود اختلاف وجود داشته است.

شاکری افزود: تا قرن بیستم نظریه ارتودکس می‌گفت که سکه و اسکناس قابل تبدیل است و بنابراین این مهم است که اقتصاد چه چیزی کار می‌کند. لدلر (کارشناس اقتصادی) 10 تعریف از پول دارد و یک تعریف این است که پول قابلیت نقد شدن داشته باشد و سند دین مانند اوراق خزانه که فرد طلبکار بتواند آن را نقد کند، پول محسوب می‌شود. در واقع پول وسیله پرداخت ساده و راحتی است و به عنوان واسطه ملموس بوده مانند طلا و نقره و اسکناس که وسیله همزمان پرداخت و خرید محسوب می‌شود. بنابراین اضافه برداشت هم پول محسوب می‌شود اما در این تعریف اعتبار خرید جزو پول نیست.

وی گفت: فریدمن (اقتصاددان) می‌گوید که پول چیزی است که بیشترین همبستگی را در GDP داشته باشد. همچنین در این مباحث، پول فعال و غیرفعال مطرح می‌شود و در آستانه قرن بیستم عمده دانشمندان پول فعال و غیرفعال را مطرح می‌کردند. پول فعال این گونه تعریف شده که در نظام اجتماعی توسط مقام پولی قبل کنترل است و در صورت بی‌نظمی می‌توان یقه مقام پولی را گرفت. اما پول غیر فعال به این معنا که پول در نظام اجتماعی بسته به ماهیت ساختار اقتصادی و اجتماعی است که می‌تواند غیرفعال باشد و شرایط اقتصادی در پول غیرفعال به عنوان یک ضرورت طرح می‌شود به طوریکه گفته شده هر وقت تجارت نیاز داشته باشد، پول خلق شود.

این کارشناس اقتصادی درباره پول فعال و غیرفعال در اقتصاد ایران خاطر نشان کرد: مرحوم نوربخش می‌گفت در سال 72 قرار بر این شد که بخشی از ارز دولت با نرخ 7 تومان و بخشی دیگر با نرخ 175 تومان خریداری کنیم اما شرایط به گونه‌ای تحت فشار بود که تا پایان سال تمام ارز دولت با نرخ 175 خریداری شد.

شاکری افزود: البته هیچ فردی نگفته است که پول ذاتا فعال یا غیرفعال است چه بسا در شرایط بی‌ثباتی و عدم تعادل‌های اقتصادی، پول غیرفعال می‌شود و در شرایط طبیعی پول فعال قوی است.

وی گفت: در بسیاری از اختلافات نظری وقتی درباره پول موضوعی مطرح می‌شود می‌بینیم که تعاریف از پول با هم متفاوت است اما در این بین موضوع مهم سرعت گردش پول است که با چه درجه‌ای از تحرک و جنبش می‌چرخد. در تورم‌های عجیب و غریب و ابرتورم‌ها در اقتصاد، پول داغ می‌شود و افراد به دنبال این هستند که سریعا پول را تبدیل به کالا کنند. از اینرو با سرعت بیشتری می‌چرخد اما پول سرد نگهداری می‌شود تا کالا ارزان شوند.  

استاد دانشگاه علامه ادمه داد: آن چیزی که در معادله می‌نویسم سرعت درآمد پول است و باید به این موضوع توجه داشت که پولی که امسال برای خرید کالا پرداخته می‌شود ارتباطی به معاملات امسال و GDP ندارد و معاملات کالاهایی مانند زمین یا خودروی چند سال کار کرده ارتباطی با GDP ندارد و اگر اقتصاد با ثبات باشد اگر 100 معامله انجام شود، 30 درصد آن مرتبط با تولید ناخالص ملی است.

شاکری گفت: از سال 1380 تا 1390 و همچنین از سال 1391 تا 1398 می‌بینیم که جمع رشد نقدینگی از مجموع رشد تولید و تورم بیشتر است و در دهه 80 تا نیمه اول دهه 90 رشد نقدینگی از جمع رشد سرعت تولید و تورم بالاتر بوده و وقتی تورم دو رقمی بوده و نرخ سود 20 درصد است، فرصت نگهداری پول کم می‌شود. وقتی تورم 40 درصد بوده و جمع رشد تولید و تورم 18 درصد است یعنی طبق فرمول، سرعت پول باید 21 باشد و سرعت پول باید پایین بیاید. اما درواقعیت این اتفاق نمی‌افتد، اگر رشد نقدینگی هم 18 درصد بوده، مشکلی مطرح نمی‌شد یعنی پول جدید (18 درصد) تورم را پوشش می‌داد و سهم مبادلات نامرتبط باGDP  مانند گذشته انجام می‌شد اما با نرخ 40 درصدی سهم مبادلات و معاملات غیر مرتبط با GDP دیگر مانند گذشته نیست و وقتی رمزگشایی می‌کنیم می‌بینیم که قیمت مسکن در آن سال افزایش پیدا کرده‌است.

وی تاکید کرد: در دو سال گذشته که قیمت‌ها به شدت افزایش یافته، مشاهده می‌کنیم که رشد نقدینگی از مجموع رشد تولید و تورم بیشتر نیست چراکه پول داغ و سرعت گردش پول زیاد شده که تورم را پوشش می‌دهد اما مبادلات نامرتبط با GDP را با شدت افزایش داده به همین دلیل می‌بینیم که قیمت مسکن در دور دست‌ها هم بسیار گران شده‌است.     

این کارشناس اقتصادی اظهار داشت: نظریه ارتودکس می‌گوید که در اقتصاد تهاتری بعد از تقسیم کار که بسیاری از موضوعات تخصصی می‌شود، ضرورت مبادلات متعدد و انطباق با خواسته مطرح می‌شود و موضوعات دست و پاگیر و مشکلات تهاتر باعث شد که مردم به پول روی بیاورند و اینجا اول پول کالایی و قابلیت نقل و انتقال‌پذیری و روان پذیری مطرح می‌شود. بنابراین در این ترتیب، در ابتدا پول کالایی، پس از آن اسکناس قابل تبدیل، سپرده‌ها و شبه پول و در نهایت اعتبار مطرح می‌شود اما گروهی با ارایه نظریه اعتباری در مقابل این نظریه و گروه قرار دارند و می‌گویند که 2 هزار سال قبل از مسیح مبادلات اعتباری مطرح بود و همین موضوعات مبنای اختلافات گروه‌ها و مکاتبی مانند کارنسی و بانکداری بوده‌است.

وی با بیان اینکه همین موضوعات به ادبیات پولی در جهان غنی بخشیده‌ است، گفت: موضوعی مطرح شد که هر بانک بتواند اسکناس خاص به خود را منتشر کند اما ارزش‌گذاری شود و همه به آن دسترسی داشته باشند هر چند که این موضوع دور از ذهن نیست اما در عمل چنین چیزی رخ نداد.

شاکری با اشاره به نظریه هترودوکس که دو شاخه دارد، ادامه داد: دراین نظریه گفته می‌شود که پول توسط دولت مطرح می‌شود و منشا دولتی دارد و پولی را که دولت‌ها از مردم قرض گرفتند باید به گونه‌ای محاسبه کرد و مردم می‌توانند آن را به‌ جای مالیات را هم بپردازند. اما گروه اول ارتودکس و ریکادو می گویند که اگر پول شامل ارزش، زمان و... نشود و بُعد نداشته باشد موضوعیتی ندارد و پول حتمالا باید کالایی باشد.     

وی افزود: پیگو (اقتصاددان) پول را دارای اهمیت مستقیمی برای رفاه اقتصادی نمی‌داند و می‌گوید پول به خودی خود ارزش ندارد و از این جهت پول در واقع یک حجاب و پوشه برای موضوع دیگری است.

این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه اقتصاددان اواخر قرن 19 معتقد به این نظریه بودند که ارزش پول حتما باید در کالایی قابل تجسم باشد که آن را بر روی نظریه سکه‌های فلزی ذی قیمت تعبیه کردند، گفت: موضوعی مطرح شد مبنی بر اینکه پول در شکل کالایی به طور بالا نقدینه هم پول محسوب می‌شود یعنی اینکه در جنگ آلمان یک نخ سیگار پول محسوب می‌شد و این کالا واسطه مبادله بوده و می‌تواند واسطه مبادله باشد با کالاهای دیگری و هر چه به پول وارد می‌شود به این کالاها وارد است.

شاکری ادامه داد: البته در حال حاضر با پول کیبوردی هم مواجه هستیم و با یک کلیک می‌توان پول خلق کرد بدون اینکه وجود خارجی داشته باشد.

وی گفت: اینکه در نظریه‌ها اختلافاتی وجود دارد به این موضوع برمی‌گردد که منشا پول چه بوده و کارکرد آن چگونه تعریف شده باشد که بعد از این موضوعات علیت و درون زایی پول مطرح می‌شود. در نهایت دو نظریه ارتدوکس و هترودوکس در باره پول بر این مبنی است که در نظریه اول پول کالایی و در نظریه دوم منشا پول اوراق دولتی است.