ضرورت توجه مجلس به نقش احزاب در حیات اجتماعی

نمایندگان مجلس شورای اسلامی به عنوان قوه مقننه، نقش مهمی در پیشرفت، توسعه و تعالی کشور دارند، اما کارآمدی مجلس در گرو رشد فرهنگ حزبی در جامعه است. رسیدن به چنین رشد و تحولی در فرهنگ اجتماعی منوط به آگاهی نمایندگان ملت از این مساله و حمایت حقوقی از فرایند حزبی‌شدن جامعه است. نگاهی به جایگاه احزاب در سیاست‌، اقتصاد و فرهنگ ایران، پیشینه تحزب و وضعیت کنونی آن در کشور ضرورت توجه مجلس به نقش احزاب در حیات اجتماعی کشور را نشان می‌دهد.

حزب  و تحزب جزئی از ذات عمل سیاسی است، نمی‌توان از سیاست سخن گفت و از کار حزبی صحبت نکرد. سیاستمداران پیش از ورود به عرصه سیاسی، باید در نهاد حزب تربیت و با منافع ملی آشنا شوند؛ همچنین باید با شرکت در یک حزب، سلامت اقتصادی و فردی خود را به جمعی از هم‌فکران خود نشان دهند. با شکل‌گیری‌ جوامع مردم‌سالار نقش احزاب در سیاست غیر قابل چشم‌پوشی است. بسیاری از سیستم‌های دموکراتیک مبتنی بر کارکرد احزا‌ب‌اند. احزاب نه تنها یکی از لوازم شکل‌گیری مردم‌سالاری هستند بلکه تحقق آن را تضمین می‌کنند. بازیگرانِ بلند مدتِ فعالیت سیاسی احزاب هستند که با بسترسازی و بالا بردن میزان شفافیت در عرصه سیاسی، سیاست‌ورزی را پیش‌بینی‌پذیر می‌کنند. با تشکیل احزاب قدرتمند، مردم سیاستمداران را خواهند شناخت و با مرور پیشینه حزب، به راحتی می‌توانند متصدیان امور را انتخاب کنند. از این‌رو احزاب عرصه سیاسیکشور را شفاف‌تر می‌کنند و از روی‌کار آمدن موج‌سواران و عوام‎فریبان جلوگیری می‌کنند. احزاب جدا از مردم نیستند، بلکه خود مردم هستند که در گروه‌هایی متشکل جمع شده‌اند تا در سیاست مشارکت کنند. اگر صندوق رای نشان‌د‌هنده شرکت مردم در سیاست است، احزاب نشان‌دهنده مشارکت ایشان به صورت مداوم در امر سیاسی هستند.

احزاب تنها در سیاست نتیجه خود را نشان نمی‌دهند، در حوزه فرهنگ نیز احزاب می‌توانند به رفتارهای اجتماعی شکل ‌دهند. این نهاد اجتماعی، در عرصه فرهنگی، با تدوین آثار متناسب با درون‌مایه حزبی، افکار خویش را نشر می‌دهد. همچنین فرهنگ حزبی محصول ارتقای فرهنگ کار جمعی در جوامع است. شهروندان در جوامع حزبی آمادگی بیشتری برای کار جمعی دارند و همین امر سیطره استبداد‌های فردی را بر ایشان منتفی می‌سازد. در عرصه اقتصادی نیز با توجه به تأثیر فراوان دولت در این حوزه، احزاب سیاستگذاری‌های اقتصادی را با تدوام و ثبات همراه می‌کند، از این حیث با روی کار آمدن یک حزب یا ائتلاف‌ حزبی، می‌توان سیاست‌گذاری‌های اقتصادی را پیش‌بینی کرد. عملکرد اقتصادی سیاستمداران با وجود احزاب قابل پیگیری و رصد خواهد بود. در جامعه حزبی اختلاس تنها در کارنامه سیاسی یک فرد نوشته نخواهد شد و آینده یک حزب را تهدید خواهد کرد، از این رو یکی از ابزارهای نظارت بر سیاست‌ورزی پاک احزاب خواهند بود تا با حفظ پیشینه خویش بتوانند اعتماد مردم را جلب کنند.

پس از نهضت مشروطه احزاب آرام آرام وارد عرصه سیاسی ایران شدند، تحول خود نیز پس از به وجود آمدن انجمن‌های انسانی پدید آمد. در شهرهای مختلف ایران از جمله تبریز، تهران، رشت و اصفهان، انجمن‌هایی شکل گرفتند و مشروطه‌خواهی را به سرانجام مبارک آن رساندند. اگر چه نهضت مشروطه به عنوان بهار سیاسی و زادگاه فرهنگ سیاسی جدید در ایران شناخته می‌شود، اما خزان استبداد رضاخانی پایانی بود بر تداوم فرهنگ تحزب در ایران. بعدها در تجربه تلخ حزب توده، اگر چه تمایل به کار جمعی در میان ایرانیان را دیده می‌شد، اما رفتار این حزب در خدمت به اتحاد جماهیر شوروی برای مدت‌ها حزب و تحزب‌ را در جامعه ایران بدنام کرد و مردم را به این نهاد بی‌اعتماد ساخت. توصیه‌های شهید بهشتی در خصوص حزب و حضور بزرگان جمهوری اسلامی در حزبی به همین نام حرکتی مبارک بود که با شهادت آن بزرگوار عقیم ماند تا به حزب و تحزب در ایران همواره بی‌توجهی شود. تایید جدایی مجمع روحانیون مبارز از جامعه روحانیت مبارز تهران از سوی امام خمینی(ره) از شواهد همراهی ایشان با فرهنگ تحزب می‌باشد. امروزه احزاب موجود نیز از بی‌توجهی قانونی و حقوقی رنج می‌برند و متأسفانه ما نمی‌توانیم از یک جامعه حزبی سخن به میان بیاوریم.

باتوجه به نقش گسترده و دامنه‌دار احزاب در حیات سیاسی، تقویت ساز و کارهای حزبی و حمیات از احزاب باید مورد توجه مجلس آینده باشند. مجلس به عنوان نتیجه و ثمره سال‌ها سیاست‌ورزی در جهت مردم‌سالاری، باید به دنبال تقویت این نهاد ضعیف در کشور باشد. آسیب‌شناسی قوانین موجود در خصوص فرایند تحزب و نیز حمایت‌های حقوقی از نهادهای حزبی در کشور باید در دستور کار مجلس دهم قرار گیرد. شکل‌گیری جامعه‌ حزبی توده مردم را از جمعی بی‌شکل به جمعی متشکل بدل می‌کند و همچنین امکان شایسته‌سالاری و تربیت نیروی انسانی توانمند برای اداره کشور را فراهم می‌کند تا رسیدن به پیشرفت و تعالی کشور میسر گردد.