در گفت‌وگو با ایلنا مطرح شد:
حال و روز آب ایران؛ از ۵۰ درصد مصرف مازاد تا تاثیر قانون ارث
سخنگوی صنعت آب گفت: اکنون مصارف آب کشور ۹۰ درصد آب تجدیدپذیر است یعنی نزدیک به ۵۰ درصد مصرف مازاد داریم بنابراین کشور دارای ناترازی منابع و مصارف است و در سال‌های خشک مثل چهار سال اخیر، این ناترازی بیشتر نمود دارد.
فیروز قاسم‌زاده در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، درباره شرایط آبی کشور اظهار داشت: پیش‌بینی‌های اقلیمی نشان می‌دهد وضعیت بارشی کشور در ماه‌های آتی، در حالت خوش‌بینانه، نرمال خواهد بود. بنابراین با فرض وقوع شرایط نرمال، کمبود بارش پاییز و زمستان جبران نخواهد شد و اگر بارش‌های اتفاق افتاده، در تولید رواناب و نفوذ آب به آبخوان‌ها موثر نباشد، ممکن است آب ورودی به مخازن آب سطحی و زیرزمینی هم کاهش پیدا کند، بنابراین در حال حاضر، پیش‌بینی‌ها افق روشنی را در برابر دید ما قرار نمی‌دهد.
بارگذاری روی منابع آبی؛ طبق شاخص بین‌المللی کمتر از ۴۰ درصد، در ایران ۹۰ درصد
وی در ادامه به موضوع روند مدیریت مصرف آب در کشور اشاره کرد و گفت: بارگذاری مصارف در کشور با توسعه اجتماعی و اقتصادی در دهه‌های گذشته، افزایشی بوده است، بنابراین اکنون ۹۰ درصد آب تجدیدپذیر را مصرف می‌کنیم که بخشی از این رقم مربوط به مصارف غیرمجاز است و اگر سهم ۱۰ تا ۲۰ درصدی برای این بخش قائل باشیم، مابقی تخصیص و بارگذاری‌هایی است که در منابع آبی اتفاق افتاده است و این در حالی است که طبق شاخص‌های بین‌المللی، بارگذاری روی منابع آبی بایستی از ۴۰ درصد فراتر نرود.
حجم آب تجدیدپذیر کاهشی است
سخنگوی صنعت آب تصریح کرد: در سال‌هایی مثل ۴ سال اخیر که بارندگی زیر نرمال بوده و حجم آب تجدیدپذیر کاهشی بوده است، در تأمین مصارف، محدودیت ایجاد می‌شود بنابراین اینجاست که تغییر اقلیم باعث می‌شود تامین مصارف نتواند اتفاق بیفتد و ناپایداری‌هایی در بحث آب کشاورزی، شرب و صنعت داشته باشیم.
راهکارهایی که دنبال می‌شود
وی با اشاره به راهکارها برای عبور از شرایط موجود گفت: برنامه‌هایی که در وزارت نیرو دنبال می‌شود در دو دسته کلان مدیریت مصرف و تامین مطمئن و یا تنوع‌بخشی به منابع آبی قابل تقسیم است. در دسته اول مدیریت مصرف، علاوه بر برنامه ملی سازگاری با کم‌آبی، که در چند سال اخیر در کشور دنبال می‌شود، برای اولین بار در دولت سیزدهم، برنامه مدیریت و مصارف حوضه‌های آبریز به صورت هفتگی کنترل و هر ۶ ماه بازنگری می‌شود و در شرایط ضرورت مثل امسال، حتی در ۲ ماه ابتدای سال آبی برنامه مورد بازنگری قرار گرفت. همچنین طرح مدیریت تؤامان آب و برق بعنوان یک طرح مهم در مدیریت مصرف در حوزه کشاورزی در وزارت نیرو دنبال می‌شود. در بخش شرب هم برای مدیریت مصرف با دو بخش نرم‌افزاری و سخت‌افزاری تدوین شده است که الزاماتی دارد و کارهای اجرایی آن در حال پیگیری است.
برنامه‌ریزی برای مدیریت آب سدها
قاسم‌زاده تاکید کرد: مدیریت مصرف به طور کاملا جدی دنبال می‌شود و در سدهای مختلف، برنامه‌ریزی لازم را انجام داده‌ایم که کدام بخش و در چه زمانی آب باید مصرف شود و این اعداد به صورت هفتگی کنترل می‌شود. همچنین تعامل بسیار سازنده‌ای بین وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی شکل گرفته است تا سیاست‌ها همسو شود؛ بطور مثال الگوی کشت به عنوان یک موضوع بسیار مهم روی میز کار است که در این راستا بخش آب و کشاورزی منتفع خواهند شد.
الزام صنایع به استفاده از پساب و آب دریا
وی اظهار داشت: اکنون بر اساس بند "ع" تبصره ۸ قانون بودجه سال ۱۴۰۲، صنایع بزرگ، غیر از صنایع غذایی و دارویی باید از آب‌های نامتعارف مثل پساب و آب دریا استفاده کنند و این موضوع نیز جزو برنامه‌هایی است که باعث مدیریت مصرف و مدیریت بهینه منابع آب تجدیدپذیر در پهنه سرزمین می‌شود.
پروژه‌هایی که ناترازی را برطرف می‌کنند
سخنگوی صنعت آب ادامه داد: موضوع دیگر، تامین مطمئن آب است؛ جمعیت و اقتصاد جامعه نیازمند منابع آبی است و نمی‌توان جمعیت را کوچ داد و یا صنایع و کشاورزی را حذف کرد. بنابراین در اولویت دوم بعد از مدیریت مصرف و رعایت الگوهای بهینه مصرف، برنامه مدونی داریم که بتوانیم با اجرای طرح‌های مختلف، تامین مطمئن را برای مصارف موجود انجام دهیم. در همین رابطه، مهمترین پروژه‌ها تامین آب از دریا، استفاده از پساب و غیره است، اکنون پروژه‌های مختلفی در سطح کشور شروع و دنبال می‌شود که با پیاده‌سازی اینها ناترازی بخش آب تاحد زیادی برطرف خواهد شد.
حذف برداشت مازاد چاه‌های مجاز
وی ادامه داد: مسئله ساماندهی چاه‌های غیرمجاز، تحویل حجمی و بحث نصب کنتور هوشمند از جمله مواردی هستند که در وزارتخانه دنبال می‌شود. مدیریت توامان آب نیز در بخش کشاورزی برای حذف برداشت مازاد چاه‌های مجاز و خارج از سقف پروانه صورت می‌گیرد. البته بعضا برداشت مازاد ناآگاهانه است یعنی کشاورز از روند مصرف خود اطلاعی ندارد، در این راستا برنامه خوبی شروع و اجرای آن بهتر از آنچه تصور می‌کردیم؛ جلو می‌رود که می‌تواند از برداشت مازاد آب جلوگیری کرده و باعث بهبود وضعیت آبخوان‌ها شود.
با انسداد ۱۲۰ هزار چاه بیش از ۳.۵ میلیارد متر مکعب آب در آبخوان‌ها باقی ماند
قاسم‌زاده گفت: طرح احیا و تعادل‌بخشی نیز از جمله طرح‌های کلان کشور است که در ۱۵ زیرپروژه و در ابعاد مختلف دنبال می‌شود و فقط در یک فقره در طرح انسداد چاه‌های غیرمجاز در سنوات گذشته حدود ۱۲۰هزار چاه مسدود شد که از محل آن، بیش از ۳.۵ میلیارد متر مکعب آب در آبخوان‌ها باقی مانده است.
سیاست‌ها در مسیر همسویی
وی با اشاره به برگزاری جلسات منظم بین وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی از آغاز دولت سیزدهم، تصریح کرد: این همکاری و مشارکت باب حکمرانی مطلوب آب در کشور را باز کرده و می‌تواند منجر به همسویی سیاست‌ها و برنامه‌های دو بخش شده و کشور را در مسیر توسعه پایدار قرار دهد. اکنون جلسات به صورت دو هفته یکبار با موضوعات مشخص از قبیل شفافیت و تدقیق آمار و اطلاعات، الگوی کشت، طرح‌های مرزی، توسعه کشت گلخانه‌ای و غیره برگزار می‌شود و خوشبختانه همگرایی خوبی اتفاق افتاده و معاونین و مدیران کل هم جلسات مختلفی با هم دارند و به حل و فصل سریع موضوعات مختلف کمک می‌کند.
تاثیر قانون ارث بر هدررفت آب
سخنگوی صنعت آب کشور درباره تاثیر اصلاحات ارضی و قانون ارث بر افزایش مصرف آب گفت: هرقدر اراضی به سمت خرد شدن بروند تلفات آب در بخش کشاورزی هم بیشتر می‌شود، علاوه بر این بین ذینفعان نیز تعارض اتفاق می‌افتد زیرا علاقمند هستند که منابع آبی مستقل داشته باشند. از سوی دیگر، وقتی اراضی کوچک می‌شود از حیز انتفاع خارج می‌شود و انگیزه برای تغییر کاربری را ایجاد می‌کند.
۵۰ درصد مصرف مازاد داریم
وی با بیان اینکه باید منش و رفتار مصرفی ما در حوزه آب با این فرض باشد که کل کشور درگیر تنش آبی است، افزود: بعد از سه سال خشکسالی، بازگشت به شرایط ترسالی نیازمند تدوام چندساله بارش‌های فرانرمال است. اکنون مصارف آب کشور ۹۰ درصد آب تجدیدپذیر است یعنی نزدیک به ۵۰ درصد مصرف مازاد داریم بنابراین کشور دارای ناترازی منابع و مصارف است و در سال‌های خشک مثل چهار سال اخیر، این ناترازی بیشتر نمود دارد و تأمین آب در بخش‌های مختلف مصرف را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد بنابراین مردم و مسئولین باید بپذیرند که شرایط کشور در حوزه منابع آب شرایطی نیست که عادات و رفتارهایی که در گذشته در زمینه مصرف آب داشتیم ادامه دهیم، بایستی رویه تغییرکند، کشاورزی باید به سمت روش‌های نوین، کشت گلخانه‌ای و روش‌های کم‌آبیاری برود، سرانه آب شرب کاهش پیدا کند.
تهرانی‌ها ۵۰ درصد بیشتر از سرانه دنیا مصرف آب دارند!
قاسم‌زاده ادامه داد: اکنون سرانه مصرف آب در شهر تهران حدود ۲۳۰ لیتر است و تقریبا ۸۰ لیتر یا به عبارتی حدود ۵۰ درصد بیشتر از سرانه متوسط دنیا است و این در حالی است که با حدود ۱۵۰ لیتر برای هر نفر می‌توان براحتی رفاه را تامین کرد، بنابراین نکته این است که در هیچ نقطه کشور نباید تصور کرد وضعیت به گونه‌ای است که می‌توان به روش قبل ادامه داد، باید در همه جا به سمت قناعت در مصرف آب پیش برویم.
سدهای پایتخت ۱۲ درصد کمتر از پارسال آب دارند
وی با اشاره به اوضاع تامین آب در تهران گفت: اکنون سدهای تهران ۱۳ درصد پرشدگی دارند، در حالی که در این زمان از سال باید این رقم حدود ۲۵ درصد باشد. بنابراین هر چند اتفاق مثبتی در استان تهران افتاده و آن هم بارش برف در حوضه آبریز سدها بوده است، اما واقعیت اینکه وضعیت منابع آبی همچنان نرمال نیست و همه بایستی مصرف آب را کنترل کنیم.
مدیریت مصرف راهی برای فرار از تنش آبی
سخنگوی صنعت آب تاکید کرد: مدیریت مصرف توسط مردم یکی از راه‌های فرار از شرایط تنش آبی است، ما ۱۰ تا ۲۰ درصد آب را می‌توانیم از طریق مدیریت مصرف، ذخیره کنیم، تجربه ۲ تا ۳ سال اخیر، نشان داده اگر مردم کمک کنند مشکلی در تامین آب شرب نخواهد بود و به خوبی مدیریت خواهد شد.
تراز دریاچه ارومیه یک سانتی‌متر بیشتر شد
وی درباره وضعیت دریاچه اورمیه تصریح کرد: از ابتدای سال آبی تاکنون حدود ۴۰ سانتی‌متر افزایش تراز در دریاچه ثبت شده و وسعت و حجم آب موجود دریاچه در حال حاضر بترتیب ۱۰۵۰ کیلومتر مربع و یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون متر مکعب است و نسبت به سال گذشته در همین زمان حدود یک سانتی‌متر افزایش تراز دارد.
دریاچه خشک مطلق نخواهد شد
قاسم‌زاده ادامه داد: بخشی از ناترازی در حوضه آبریز دریاچه مربوط به شرایط تغییر اقلیم است، یعنی کاهش بارندگی و افزایش دما منجر به تبخیر شده و بخشی نیز به مصاف مازادی که در آن حوزه بارگذاری شده ربط دارد، وزارت نیرو در حذف این مصارف اقداماتی را با همکاری ستاد احیا انجام می‌دهد و اگر بتوانیم در مدیریت مصارف دستاوردی داشته باشیم تنها اثر تغییر اقلیم باقی می‌ماند که در نوسانات سالانه خود را نشان می‌دهد نه روند عمومی کاهشی؛ بنابراین می‌توانیم به شرایط دریاچه امیدوار باشیم. بعبارت دیگر اگر مصارف مازاد را در حوضه حذف کنیم ممکن است دریاچه در فصولی از سال به ترازهای پایین بیاید اما خشک مطلق نخواهد شد.
کاهش مصارف و اتمام سال‌های خشک؛ دو فاکتور مهم نجات دریاچه
وی درباره استفاده از تجربیات دیگر کشورها در زمینه احیای دریاچه ارومیه اظهار داشت: در سطح دنیا دریاچه‌های زیادی مشابه دریاچه ارومیه خشک شده‌اند بنابراین در مناطقی که مصرف و تغییر اقلیم همسو شده‌اند منجر به شریط منفی در پیکره‌های آبی شده‌اند. در گذشته نیز ستاد احیا، تبادل تجربیات بین‌المللی را در دستور کار داشت و کارهای زیادی اتفاق افتاده و در تعاملات بین‌المللی مباحث زیادی مطرح شده ولی دو فاکتور مهم کاهش مصارف و دیگری اتمام سال‌های خشک و ورود به ترسالی، برای احیای دریاچه ضروری است.
