مدیرکل دفتر مدیریت پسماند محیط‌زیست در گفت‌وگو با ایلنا:
خسارت سالانه ۴۵ هزار میلیاردی سوء مدیریت پسماند به محیط‌زیست کشور/ تعداد «مراکز دفن مهندسی پسماند» بسیار انگشت‌شمار است
مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت: عدم امحای علمی پسماندها، عدم تفکیک مناسب، تصفیه نشدن شیرابه‌ها و سایر معایبی که در سیستم مدیریت پسماند ایران وجود دارد، سالانه حدود ۴۴۸ هزار میلیارد ریال معادل نزدیک به ۴۵ هزار میلیارد تومان به محیط‌زیست کشور خسارت می‌زند.
مهدی خادم ثامنی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا به مناسبت «هفته محیط‌زیست» درباره مهمترین معضلات کشور در مدیریت اصولی پسماندها و شیرابه‌های ناشی از آن و خسارت‌های حاصل از دپو و دفن انبوه پسماندهای مدیریت‌نشده و ورود شیرابه‌های تصفیه‌نشده به عرصه‌های طبیعی توضیح داد: آخرین آمارها نشان می‌دهد که سالانه حدود ۲۱ میلیون تن پسماند عادی در کشورمان تولید می‌شود که از این مقدار، حدود ۷۰ درصد پسماندهای تر و مابقی پسماندهای خشک هستند.
مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط‌زیست ادامه داد: در سال‌های اخیر تعداد مراکز دفن پسماند در کشورمان محدودتر شده است و به ۳۰۱ سایت کاهش یافته که این اقدام در راستای هدف‌گذاری محیط‌زیستی منطقه‌ای رسیدن به «پسماند صفر» انجام شده است تا میزان آلودگی منابع آب و خاک بر اثر دپوی پسماند در طبیعت کمتر شود، اما هنوز تا رسیدن به نقطه مطلوب در این زمینه بسیار فاصله داریم.
وی افزود: متاسفانه تعداد مراکز دفن مهندسی پسماند در کشورمان بسیار محدود است و در اغلب محل‌های دفن پسماند، زباله‌ها به صورت تلنباری و خاکپوشانی دفن می‌شود که آثار مخرب متعددی را برای طبیعت به همراه دارد. بنابراین حتما باید به سمت ساماندهی محل‌های دفن قدیمی و احداث هرچه بیشتر مراکز دفن مهندسی پیش برویم تا آلودگی حاصل از پسماندها و شیرابه‌های حاصل از آن بر منابع آبی و خاکی کشور کمتر شود.
عدم امحای علمی پسماندها و تصفیه نشدن شیرابه‌ها
خادم ثامنی با اشاره به آخرین تحقیقات انجام‌شده درباره خسارت‌های مالی ناشی از عدم مدیریت اصولی پسماند بر محیط‌زیست کشور گفت: در سال ۱۳۹۸ سازمان حفاظت محیط‌زیست، پژوهشکده محیط‌زیست و توسعه پایدار و موسسه پژوهشی مهندسی راهبرد دانش‌پویا، پژوهشی را انجام دادند که هدف از آن طراحی یک نقشه راه برای مدیریت پسماند استان‌های شمالی کشور بود. در بخشی از این پژوهش به خسارت‌های مالی ناشی از ورود شیرابه حاصل از پسماندهای مدیریت‌نشده به عرصه‌های طبیعی و منابع آبی و همچنین خسارات وارده به منابع خاکی کشور بر اثر دفن غیراصولی پسماندها پرداخته شده و ذکر شده بود که عدم امحای علمی پسماندها، عدم تفکیک مناسب، تصفیه نشدن شیرابه‌ها و سایر معایبی که در سیستم مدیریت پسماند ایران وجود دارد، سالانه حدود ۴۴۸ هزار میلیارد ریال معادل نزدیک به ۴۵ هزار میلیارد تومان به محیط‌زیست کشور خسارت می‌زند.
مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط‌زیست ادامه داد: در آن پژوهش، محققان برای به دست آوردن آمار خسارات مالی ناشی از مدیریت نشدن پسماندها و شیرابه‌های حاصل از آن بر محیط‌زیست، ابتدا ارزش تقریبی منابع آب، خاک، هوا و سایر منابع طبیعی را برآورد کردند و ضمن تخمین آسیب هرکدام از محل‌های دپوی پسماند بر عرصه‌های طبیعی و منابع آبی و خاکی و ... در سطح کشور، از مجموع اعداد و ارقام به‌دست‌آمده، رقم ۴۴۸ هزار میلیارد ریال را به عنوان میزان خسارت‌های سالیانه ناشی از مدیریت نشدن اصولی پسماندها و شیرابه‌ها بر محیط‌زیست کشور اعلام کردند. آخرین آمار مربوط به این مساله نیز در همان سال ۹۸ به دست آمده و تا کنون آمار جدیدتری در این زمینه اعلام نشده است.
وی در ادامه اظهار داشت: اساسا به دست آوردن آمار خسارت‌های محیط‌زیستی ناشی از مدیریت نشدن پسماند و شیرابه در کشور، کاملا تخمینی است و هیچ‌گاه نمی‌توان رقم دقیقی را در این زمینه به دست آورد؛ زیرا برای این کار باید ارزش اقتصادی یک متر مکعب هوا، خاک و منابع آبی را در هر منطقه برآورد کنیم، لذا در حال حاضر نمی‌توان ارزش‌گذاری اقتصادی دقیقی را برای این منابع طبیعی انجام داد یا میزان خسارت‌های جبران‌ناپذیری را که بعضا بر اثر آلودگی حاصل از پسماندها و شیرابه‌ها بر عرصه‌های طبیعی کشور وارد می‌شود، برآورد کرد. بنابراین اعداد و ارقامی مانند آنچه در گزارش سال ۹۸ اعلام شده است، بیشتر از آن که یک آمار دقیق باشد، هشداری است برای مسئولان که متوجه باشند مدیریت نشدن پسماند، دپوی انبوه زباله در طبیعت و شیرابه‌های حاصل از آن، چه خسارت شدیدی را بر کشورمان وارد می‌کند.
عمده مراکز دفن پسماند در ایران بسیار قدیمی هستند
خادم ثامنی با تاکید بر این که تعداد مراکز دفن مهندسی پسماند عادی در ایران بسیار انگشت‌شمار است، عنوان کرد: متاسفانه عمده مراکز دفن پسماند عادی در کشورمان بسیار قدیمی هستند، به عنوان مثال مجتمع آرادکوه در جنوب تهران که حجم ورود پسماند به آن از سایر مراکز دفن کشور بیشتر است، بیش از ۵۰ سال قدمت دارد یا در سایت سراوان رشت نیز حدود ۴۰ سال است که زباله دفن می‌شود. البته در سال‌های اخیر، ساماندهی مرکز دفن پسماند سراوان آغاز شده و قرار است شیرابه‌های حاصل از پسماندهای ورودی به این سایت، به تصفیه‌خانه‌ای هدایت شود که اخیرا در مجاورت این مرکز دفن احداث شده است تا دیگر شاهد ورود شیرابه‌های تصفیه‌نشده سایت پسماند سراوان رشت به دل جنگل‌ها و رودخانه‌های منطقه نباشیم.
وی افزود: در صورتی که تصفیه‌خانه شیرابه مرکز دفن سراوان به بهره‌برداری برسد، این سایت، یکی از معدود مراکز دفن ساماندهی‌شده دارای تصفیه‌خانه شیرابه در سطح کشور محسوب خواهد شد. اگرچه همچنان تصفیه‌خانه این مرکز نیاز به ارتقاء و تکمیل دارد، چراکه هنوز هم این تصفیه‌خانه نمی‌تواند COD (بخشی از ترکیبات آلاینده) موجود در شیرابه را تا حد استاندارد تعیین‌شده توسط سازمان محیط‌زیست کاهش دهد و در حال حاضر بعد از تصفیه شیرابه در این تصفیه‌خانه، در بهترین حالت غلظت COD به حدود یک هزار ppm می‌رسد.
ضرورت جدی استحصال گاز متان از لندفیل‌های بزرگ پسماند در کشور
خادم ثامنی با بیان این که برای استاندارد شدن یک مرکز دفن پسماند، باید علاوه بر تصفیه‌خانه شیرابه، محلی نیز برای استحصال گاز متان در آن لندفیل پیش‌بینی شود، اظهار داشت: با توجه به این که در سایت‌های دپوی پسماند همواره بر اثر فعالیت میکروارگانسیم‌های بی‌هوازی و تجزیه مواد آلی، گاز متان تولید می‌شود که یکی از گازهای گلخانه‌ای به حساب می‌آید، حتما باید در مراکز دفن مهندسی، برنامه مدیریت استحصال گاز متان نیز وجود داشته باشد؛ چراکه نشت این گاز از سایت‌های دپوی پسماند، می‌تواند باعث انباشته شدن آن در اتمسفر شود؛ همان‌طور که در سال گذشته گزارشی از وجود ابر متان در جنوب تهران منتشر شد که احتمالا ناشی از خروج چندین ساله گاز متان از مجتمع دفن زباله آرادکوه است.
مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط‌زیست ادامه داد: در مجتمع آرادکوه از چند سال قبل قرار بود که شهرداری تهران با یک شرکت از کره جنوبی قراردادی را برای استحصال گاز متان در قالب مکانسیم توسعه پاک منعقد کند که متاسفانه به علت تحریم‌های ظالمانه این اتفاق رخ نداد. اخیرا قرار شده است که شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی، برنامه‌های خود را در این زمینه ارائه دهند تا شهرداری برای استحصال گاز متان و تولید برق حاصل از آن با این شرکت‌ها به توافق برسد. البته در سایت مدیریت پسماند مشهد از اواخر دهه ۸۰ اقداماتی در این زمینه انجام شده است و در سال ۱۴۰۰ نیز قراردادی برای احداث بزرگترین مرکز مهندسی – بهداشتی مدیریت پسماند کشور در این شهر منعقد شد که بخش مهمی از این قرارداد، به برنامه‌ریزی برای استحصال گاز متان و تولید برق اختصاص داشت.
وی با تاکید بر ضرورت جدی استحصال گاز متان از مراکز دفن پسماند عادی در سطح کشور گفت: از نظر علمی کاملا می‌توان تایید کرد که اگر استحصال گاز متان از سایت‌های دپوی پسماند نظیر مجتمع آرادکوه انجام نشود، خطر و احتمال وقوع آتش‌سوزی وجود دارد، همان‌طور که در سال گذشته نیز در سایت پسماند «حلقه دره» در استان البرز به دلیل دفن غیراصولی پسماند، شاهد وقوع آتش‌سوزی بودیم. گاز متان قابلیت اشتعال دارد که حتما باید به شیوه مهندسی در لندفیل‌های کشور استحصال شود، بخصوص که با استحصال متان، می‌توان به تولید برق از این گاز پرداخت و زیان حاصل از انتشار بی‌رویه آن در هوا را برای کشور به سود تبدیل کرد.
وجود معضل مکانیابی مناسب بر سر راه احداث مراکز جدید دفن زباله
خادم ثامنی با تاکید بر این که مکانیابی مناسب برای احداث مراکز دفن مهندسی، یکی از مهمترین معضلات حوزه مدیریت پسماند کشور محسوب می‌شود، عنوان کرد: مکانیابی سایت‌های مدیریت اصولی پسماندهای عادی براساس ماده ۱۲ قانون مدیریت پسماندها، با همکاری سازمان حفاظت محیط‌زیست و وزارت جهاد کشاورزی برعهده وزارت کشور است، اما با توجه به تراکم بالای جمعیت شهری و گران شدن قیمت زمین در بسیاری از مناطق کشور، مشکلات متعددی برای مکانیابی مناسب جهت احداث مراکز مهندسی پیشِ روی مدیریت اجرایی پسماند وجود دارد؛ بخصوص که در شمال کشور، رودخانه‌ها، جنگل‌ها، مراتع و اراضی متعددی وجود دارد که از نظر منابع طبیعی بسیار ارزشمند هستند و نمی‌توان به‌راحتی مجوز احداث سایت مدیریت پسماند را در آنها صادر کرد.
مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط‌زیست ادامه داد: یکی دیگر از مشکلات موجود بر سر راه مکانیابی احداث لندفیل‌های مهندسی، تبعات اجتماعی است، به نحوی که در بسیاری از موارد وقتی محلی برای احداث مرکز دفن پسماند مشخص می‌شود، جوامع محلی مخالفت می‌کنند و مانع راه اندازی سایت در آن محل می‌شوند. به طور مثال، اخیرا در شهرستان کازرون، مردم مانع احداث مرکز جدید «کمارج» در مکان مشخص‌شده شدند یا در استان مازندران، استانداری محل سایت مدیریت پسماند «عمارت» را در نزدیکی سد هراز تعیین کرده که این مکانیابی نیز با اعتراضاتی مواجه شده است. اتفاقاتی از این دست، در برخی دیگر از شهرهای کشور نیز رخ داده و به محدود شدن تعداد مراکز دفن مهندسی موجود در سطح کشور دامن زده است.
وی در پایان تصریح کرد: احداث مراکز دفن مهندسی بیشتر در سطح کشور، یکی از مهمترین نیازهای امروز ایران برای پایداری اکوسیستم و جلوگیری از آلودگی منابع آبی و خاکی در مناطق مختلف کشور بخصوص در استان‌های شمالی محسوب می‌شود که هرچقدر دیرتر انجام شود، خسارت‌های ناشی از ورود آلاینده‌های ناشی از تلنبار شدن پسماند و هدایت شیرابه‌های حاصل از آن به طبیعت، بیش از پیش به اقتصاد و محیط‌زیست کشور آسیب خواهد زد. حل شدن این مساله جز با تفکیک پسماند در مبدا، تخصیص بودجه مناسب، برنامه‌ریزی دقیق، عزم ملی در سطوح کلان کشور و همراهی جوامع محلی ممکن نیست.
