«شعر پست مدرن» از دیدگاه یک شاعر جنوبی

 بندر امام خمینی(ره) - ایلنا: یک شعر یا یک اثر ادبی در عین حالی که از جریانات فرهنگی و همگرا تاثیر می گیرد، بر جریانات ادبی و فرهنگی نیز تاثیر دارد، این فرایند تاثیر پذیری و تاثیر گذاری بطور قطعی بخش اصلی و عمده ی فرهنگ یک جامعه را در بر می گیرد.

گودرز عباسی شاعر و نایب رییس انجمن ادبی کار، در گفتگوی اختصاصی با ایلنا گفت: ادبیات یک جامعه برابر نیاز روز آن جامعه معمولا همیشه دست خوش تغییر و تحولاتی در زمان حال خود بوده و با توجه به حس خیال پردازی و نوگرایی در بین شاعران و نویسندگان، مخصوصا قشر جوانتر، همیشه پدیده های نویی در عرصه های فرهنگی – ادبی به معرض ظهور گذاشته شده است، در این رهگذر، اما در زمان معاصر، به راحتی می توان به سبک یا جریان ادبی پست مدرن یا پست مدرنیزه اشاره  مستقیم کرد، اما آشنایی با بایدها و نبایدها، ارزشها و ضد ارزشها برای یک شاعر یا نویسنده یا کسانی که به نوعی دستی بر آتش ادبیات مخصوصا این جریان نو دارند امری ضروری و اجتناب ناپذیر است.

وی افزود: برای نقد و بررسی در آثار شاعران و نویسندگان، مخصوصا قلم زنان نوپا و نوپرداز در این عرصه، منتقد به ناچار باید با چرایی، چگونگی، و جهت گیری های فرهنگی – ادبی، مخصوصا از نقطه نظر زیبایی شناختی و پیش زمینه های فکری، علمی و نظری آنها اطلاعاتی جامع داشته باشد، طبق نظر «بورخس» برای رد یا نقض یک قانون، اول باید آن قانون را بدانیم.

 عباسی اضافه کرد: بعضی از صاحب نظران ادبی اعتقاد دارند که ورود جریان پست مدرن تاثیر تایین کننده ای بر ادبیات معاثر در جهان مخصوصا ادبیات فارسی دارد، در صورتی که این جریان ادبی پدیده ای است نو که فعلا و الزاما" باید ابتدا در کوره های داغ تجربه پخته و آبدیده شود تا بتوان آن را بعنوان یک عضو پیوندی اما غیر بومی، بر پیکر ادبیات فارسی، اول بومی سازی کرده سپس پذیرفت.

این شاعر جنوبی در خصوص تحول در زبان گفت: ایجاد تحول در زبان، فرهنگ و ادبیات یک جامعه بدون شک می تواند زمینه ساز پیشرفت و تعالی آن جامعه شود، به شرط آن که ورودی آن باعث تخریب ارزشهای اصیل بومی نشود.

وی ادامه داد: فرهنگ و ادبیات فارسی چنان حرف هایی را برای گفتن دارد که به جرأت میتوان گفت هر فرهنگ و ادبیاتی را در خود ذوب می کند و خروجی قابل قبولی را از آن، بومی سازی کرده و ارایه می دهد، فرهنگ و ادبیات غرب پتانسیل قابل قبول و مشرفی ندارد که در گستره فرهنک و ادبیات فارسی بتوان آن را آزاد کرد و یا این که به آموزه های فرهنگی – ادبی ما آموزه ای بیافزاید، بلکه این جریان سیال ادبیات فارسی است که تاثیر گذار بوده و همیشه سکاندار فرهنگ، ادب و تمدن دنیا به شمار می رفته است.

عباسی خاطرنشان كرد: مثلا اگر ما بخواهیم شعر پست مدرن را البته، با ویژگی هایی مانند بی پرده گویی و بی قیدی نسبت به ارزشهای خودی معرفی کنیم، فکر نمی کنم کار جدید و نویی را کرده باشیم، لذا در گذشته توسط ایرج میرزا شاعر ایرانی این بذله گویی ها در قالب شعر به عنوان یک ایده ی مبتذل مطرح و منتشر شده است و با اینکه آثاری هم از سروده های مبتذل این شاعر وارد ادبیات فارسی شده است، ولی هیچ تاثیری بر روند رو به رُشد و بالندگی شعر و ادبیات فارسی نگذاشته است، کما اینکه اصولا  من به شخصه اعتقاد دارم که هدف این جریان نوپا «پست مدرن» ارتقاع و بهبود جریان های ادبی است نه ابتذال آن.

عباسی افزود: معمولا احساس و تخیلات شاعرانه همیشه به دنبال سوژه ها و ایده های نو و بکر می شود، در مسیر حس و خیال، شاعران و نویسندگان جوان و نوگرایی هستند که با اسفاده از فرایند نوگرایی و نوپردازی اما مبتنی بر ارزشها، با ایده های نو جهانی، باعث ارائه و تثبیت یک جریان ادبی می شوند، میتوان گفت چنین حسی از تعهد، تعقل، اصالت و شناخت، نسبت به محیط فرهنگی در یک زمان جاری بر اساس نیاز جامعه ی فرهنگی امروز، سرچشمه می گیرد.

وی در خصوص سبقه این جریان گفت: جریان پست مدرن یا پست مدرنیزه پدیده ی جدید و نویی است که کمتر از یک دهه، وارد عرصه ادبیات فارسی شده، برای اولین بار اصطلاح پست مدرن توسط یک شاعر اسپانیایی به نام «فرینکو دانیس»مطرح شد و پی آمد آن یک شاعر فرانسوی به نام « شارل بودلر » اصطلاح مدرنیزه را مطرح نمود، در جهت تثبیت و تحکیم این سبک ناشناخته ادبی جدید، شاعران، نویسندگان و صاحب نظران در بخشهای مختلف ادبی، فرهنگی و فلسفی به بحث و تبادل نظر پرداختند تا اینکه این پدیده ی ادبی با عنوان « پست مدرنیزم » وارد عرصه ی ادبیات شد.

عباسی یادآور شد: پیروی از این مولود ادبی، اما محتوا گریز در شعر و ادبیات فارسی توسط بعضی از شاعران جوان و کم تجربه، ابتدا خیلی سطحی و در بعضی جهات حتی کورکورانه و در مواردی هم بصورت کلیشه ای نمایان می شد ولی رفته رفته شاعران و نویسندگان جوان اما متعهد و نوگرا پا به عرصه ی ظهور گذاشتند و آثار قابل قبولی را هم در قالب شعر پست مدرن خلق کردند، هنوز این فرایند ادبی که کمتر از یک دهه از ورود آن به ادبیات فارسی می گذرد بر خلاف نظر بعضی ها نتوانسته چندان تاثیر تایین کننده ای بر شعر و ادبیات فارسی بگذارد.

وی اضافه کرد: در نگاه اول می شود گفت که این جریان نوپا یک نیاز منطقی در جهت تحولی تازه در ادبیات معاصر است اما از یک طرف، با توجه به اینکه، فرهنگ و ادبیات در یک جامعه همیشه نقش اصلی و کلیدی را در جهت تربیت نسل ها دارد، لذا نخبگان و همه ی اهل قلم وظیفه دارند هر ورودی فرهنگی را با شناخت و منطبق با ارزشهای بومی با فرهنگ و ادبیات فارسی پیوند دهند، و از طرف دیگر باز بودن مرز های فرهنگی و ورود جریانهای مرتبط با فرهنگ و ادب یک نیاز برای امروز و یک امر اجتناب ناپذیر است، اما در اینجا حضور پر رنگ شاعران و نویسندگان جوان اما مطلع و مسلح به دانش ادبی روز، در عرصه ی ادبیات فارسی به جهت بومی سازی فرایند های نوین در شعر و ادبیات این مرز و بوم یک ضرورت مطلق به نظر می رسد.

وی تاكید كرد: این حقیقت بر جامعه ی ادبی جهان پوشیده نیست که صاحب نظران و منتقدان و حتی محققان با اینکه مدت ها به بحث و تبادل نظر در خصوص این جریان پرداختند، اما هنوز حتی به اتفاق نظر واحدی در مورد پست مدرن یا پست مدرنیزه بودن آن نرسیدند و به همین علت برای تایید این جریان ادبی نمیتوان جهت گیری و آرای محققان را جمع بندی و در یک مسیر فکری واحد هدایت کرد. این جریان تازه از پیچیدگی و دشواری های خاص خود برخوردار است و همواره این سوال در بین مخاطبین اندک آن مطرح است که آیا پست مدرن امتداد و ادامه ی همان مدرنیزم است؟ یا اینکه جریان ادبی مستقل و مجزایی است، اما بعضی اینگونه مرزبندی ها را اختیاری می دانند و هیچ گونه مرز بندی منطقی بین مدرنیزم و پست مدرن قایل نمی شوند و این موضوع اصالت ادبی این جریان را زیر سوال می برد.

عباسی در ادامه گفت: با اندکی تامل، تعمق و مطالعه در حوزه های ادبی به این نتیجه خواهیم رسید که معمولا در میادین نقد، همیشه آثاری لطمه می بینند که از اصالت و اتکا یا ارزش زیبا شناختی مناسبی برخوردار نباشند و اگر کمی تعامل ادبی هزینه کنیم در می یابیم، شعر پست مدرن از جمله آثاری است که با توجه به واژه ها و مضامین غیر اخلاقی، سستی و کاستی های محتوایی، و از همه روشن تر، عنوان مجهول و بی هویت این جریان نوپا، می توان در مقابل اندکی نقد به کلی آنرا تخریب کرد و از طرفی دیگر، با نگاهی اجمالی و سطحی به غزل پست مدرن و آثار ادبی که اصطلاحا و متاسفانه در حوزه ی نوآوری جای گرفته اند به این نتیجه می توان رسید که ابنذال زبانی و موضوعی تنها و اصلی ترین عناصر تشکیل دهنده ی جریان پست مدرن یا مدرنیزم هستند که اغلب در غزل پست مدرن کاملا رعایت شده است و اصلا غزل پست مدرن بدون این عناصر، هجو است و آن  را پست مدرن نمی دانند و صرفنظر از مؤلفه هایی چون بی‌پردگی، ابتذال موضوعی و زبانی در این جریان، ضعف ها و کاستی های دیگری مانند ناسازگاری نام یا عنوان، با متن و محتوای غزل پست مدرن است. 

وی گفت:  تعقید موضوعی،محتوایی و معنایی از یک سو و دشواری زبان از سوی دیگر دو ویژگی بعدی در این جریان نو ظهور هستند، این ویژگی ها در آثار پست مدرن چنان پر رنگ اند که مخاطب در آن  رهگذر به هیچ نتیجه ای دست پیدا نمی کند و به نوعی سردر گمی در مفهوم، موضوع و عدم ارتباط بین عنوان و متن«محتوا» دچار می شود، و البته ناگفته نماند که«مخاطب نفهمیدن» یک ضعف و یکی دیگر از ویژگی های بارز ادبیات مدرنیستی است. به عقیده «رومن یاکوبسن» هر الگوی ارتباطی تشیکل شده از یک پیام که گوینده بیان می‌کند و یک یا جمعی مخاطب یا گیرنده که آن پیام را می‌گیرند، ولی این فرآیند به خودی خود نمی تواند ارتباط منطقی ای را بین گوینده و مخاطب بر قرار کند، لذا پاراگراف های دیگری مانند مفهوم که زمینه ی اصلی پیام است و نشانه گذاری هایی که فهم معنا را ممکن می سازد، لازم است تا مخاطب به نتیجه برسد و فهم منطقی ای را از صدای ندا دهنده به دست آورد.اگر در یک اثر الگوی فوق رعایت نشده باشد، در نتیجه مخاطب به تعبیری بدنبال نخود سیاه رفته است و در بُعد تخیل خوانی آثار، و حس آمیزی دچار اختلال شده و به علت سردر گمی نمی تواند فضایی برای دریافت ایجاد کند، باید گفت شعر یا هر اثر ادبی ای که مخاطب بهره ای از آن از نظر مفهومی و زیباشناختی نتواند دریافت کند از اساس بی محتوا و غیر معقول است و این اثر جایی در ادبیات یک جامعه ندارد.

گودرز عباسی در پایان گفت: سکس گویی و بکار گیری واژگان رکیک و نامتعارف، باز نمایی و انعکاس خیالی غرایز جنسی و نمایش هویت جنسی بدن به وسیله ی الفاظ مرتبط در حوزه ی خیال، از عمده ویژگی های دیگر پست مدرن است، گویا پیروان این مولود ناخلف ادبی نمی دانند که بطور افتخاری و بدون هیچ جبری اندیشه ی خود سانسوری توسط مردم جامعه در کل حوزه ی زبان و ادبیات فارسی از دیر باز نهادینه شده است، استفاده از واژه ها و مضامین سکس در آثار اصطلاحا پست مدرن نه تنها به پیشبرد این فرایند کمکی نمیکند بلکه، ابتذال لفظی و خیالی در شعر، مخاطب را به گریختن وا میدارد.« پیشنهاد میکنم رمان معروف [زن تنهای ویلی مستر] اثر ویلیام گس را در این خصوص مطالعه بفرمایید.» و باید دانست که در جامعه‌ای که سکس به وسیله ابتذال ادبی  در باورهای بومی مردم وارد شده است پرداختن به شعر  جز فاصله گرفتن مخاطب از خطیب و محدود شدن خوانندگان نتیجه ی دیگری در بر ندارد.