سقوط از اقتصاد ناشفاف تا جای خالی عدالت
کیایی می‌گوید: جریان اقتصاد ناشفاف باعث تشکیل بنگاه‌های اقتصادی ناشفافی می‌شود که به صورت قارچ‌گونه رشد می‌کنند و متاسفانه آسیب جدی آن به طبقه متوسط رو به پایین وارد می‌شود. این همان بحث عدم وجود عدالت است.
به گزارش خبرنگار ایلنا: مصطفی کیایی می‌گوید: وقتی در فضای اقتصاد مریض نفرات یا گروهی به یکباره پولدار میشوند؛ طبیعی است که این اتفاق تبدیل به یک فرهنگ اجتماعی شود.
دغدغه‌های اجتماعی مصطفی کیایی باعث شده او سراغ موضوعاتی از این دست برود. روابط میان دختران و پسران امروزی، اعتیاد و نوکیسه‌ها سوژه‌های اصلی فیلم‌های او هستند. به بهانه فیلم بارکد گفت‌وگویی با او داشته‌ایم.
چگونگی رسیدن افراد به اعتیاد حاد، گاه دور از چشم سینماگران است یا شاید به عمد این اتفاق می‌افتد؛ شما در بارکد چقدر دغدغه این موضوع را داشتید؟ آیا فضا را برای شرح کامل ماجرا مساعد می‌دیدید؟
در بارکد سعی کردیم این موضوع را که مواد مخدر خیلی راحت در مناطق مختلف شهر تهیه و دست به دست میشوند را نشان بدهیم. ما برای این معضل راه‌حل ویژه‌ای را نمی‌توانستیم ارایه دهیم چون از حیطه کاری‌مان خارج بود ولی سعی کردیم این نکته را بیان کنیم که جوانان وقتی در این موقعیت‌ها قرار می‌گیرند می‌توانند آلوده نشوند. آلوده شدن یا نشدن آنها وابسته به خیلی از مسایل ازجمله فرهنگی‌ست که در خانواده به آنها پرداخته می‌شود.
شما مخاطب‌تان را می‌شناسید. این شناخت چگونه بدست آمده است؟
از طریق ارتباط مستقیم با آدم‌ها در سطح جامعه به طوری که فاصله‌ای بین مخاطب فیلم ایجاد نشود. مردم وقتی ببینند که مسایل درون فیلم، مسایل خودشان است با آن بیشتر ارتباط برقرار می‌کنند. این ارتباط باید مستمر باشد.
فساد اداری و رانت‌خواری آقازادگان همواره از دغدغه‌های شما بوده است. جدی‌ترین آسیب این پدیده را در چه بخشی از جامعه می‌توان دید؟ اصولا این اتفاق آیا جز آسیبی که به سطح متوسط رو به پایین جامعه دارد؛ در دهک‌های بالای جامعه نیز بازتابی دارد؟
در دهک‌های بالا بازتابی ندارد. جریان اقتصاد ناشفاف باعث تشکیل بنگاه‌های اقتصادی ناشفافی می‌شود که به صورت قارچ‌گونه رشد می‌کنند و متاسفانه آسیب جدی آن به طبقه متوسط رو به پایین وارد می‌شود. این همان بحث عدم وجود عدالت است که به صورت یک مقوله خاص در فیلم‌های من دیده می‌شود.
اساسا یک معضل اجتماعی را چگونه به زبان سینما ترجمه می‌کنید؟
اول از همه چیز درام برای من مهم است؛ که بتوانم مخاطب را تا انتهای فیلم همراه خود بکشانم. این دغدغه یکی از سخت‌ترین مراحل فیلمسازی من است که وسواس زیادی را در آن به کار می‌برم. اساسا اگر دغدغه اجتماعی تبدیل به درام نشود مسلما تاثیر خود را نخواهد گذاشت. من سعی می‌کنم این طرز نگاه اجتماعی خود را به بهترین شکل دراماتیزه کنم تا فیلم بتواند حرفش را بزند.
به یکباره پولدار شدن در جوانانِ امروز نمود زیادی پیدا کرده. به نظرتان علت آن چیست؟ آیا امکان پرداختن به این موضوع از ابعاد مختلف سیاسی؛ اقتصادی و جامعه‌شناسی وجود دارد یا محدودیت‌ها شما را به تم جامعه‌شناسی یا طرح موضوع بدون شناسنامه معین سوق می‌دهد؟
وقتی در فضای اقتصاد مریض؛ نفرات یا گروهی به یکباره پولدار میشوند؛ طبیعی است که این اتفاق تبدیل به یک فرهنگ اجتماعی شود. جوان فکر می‌کند به جای کار پله پله‌ای و زحمت مداوم می‌تواند با انجام یکسری کارها و روابط خاص، نوع زمان‌بندی رسیدن به پول را تغییر بدهند و می‌تواند یک شبه پولدار شود.
برخلاف نظر عده‌ای از منتقدان شخصیت‌های بارکد را ملموس می‌بینیم. از این قبیل جوان‌ها به وفور دیده می‌شود اما خودِ قصه کمتر ملموس است و دیدن این شخصیت‌ها در موقعیت‌های اثر کمی دور از ذهن به نظر می‌رسد. نظر خودتان چیست؟
این جهان خود فیلم است و کاملا طبیعی است. ما نمی‌خواهیم فضای قصه را با اتفاق‌های واقعی تطبیق دهیم. یک نوع کاریکاتور و فانتزی در جهان فیلم وجود دارد که نباید با واقعیت تطبیق داده شود.
نقش خانواده در رسیدن حامد و میلاد به جایی که هدف را در رسیدن به پول کلان و یک شبه خلاصه می‌کند؛ چیست؟ شما به عنوان فیلمساز عوامل این بسترسازی را درخانواده بیشتر منعکس می‌بینید یا جامعه؟
خانواده رکن اصلی است. پایه هر اتفاقی از خانواده شکل می‌گیرد و بعد در جامعه و... ادامه پیدا می‌کند. توجه من به جایگاه بالای خانواده از فیلم عصر یخبندان شروع شد و سعی کردم در بارکد هم به نوعی این موضوع مهم را ادامه دهم. اگر برگردیم به پیشینه این دو کاراکتر می‌بینیم که ریشه بعضی از کارهای این دو به خانواده برمی‌گردد چه شغل پدر حامد و چه فضایی که میلاد آن را تجربه کرده و به اینجا رسیده است. اتفاقات فیلم بارکد هم از یک خانواده غیراستاندارد شکل گرفته است. چون هرقدر در خانواده باثبات‌تر باشید طبیعتا در جامعه نیز به جایگاه درستی خواهید رسید.
به نظر شوخی‌های فیلم کمی عقب‌تر از شوخی‌هایی است که بارها در شبکه‌های اجتماعی دیده یا خوانده می‌شود. آیا محدودیت خاصی در طرح موضوع کمدی داشتید یا خودتان ضرورت پرداختن به آن را در اثر ندیدید؟
تعریف کمدی خیلی سلیقه‌ای‌ست. میزان خنده در شوخی‌های مختلف متفاوت است. هرکس بارکد را دیده این را عنوان کرده که؛ فضای موقعیت‌های کمدی متفاوت با فضای کمدی‌های کار شده در سینمای ایران است. اتفاقا این جنس از کمدی ارتباط خوبی با مخاطبان برقرار کرده که باعث شده همذات پنداری خوبی بین جوانان و شخصیت‌های فیلم اتفاق بیفتد. تلفیق کمدی موقعیت براساس تیپ و شخصیت که به دیالوگ هم کشیده می‌شود، باعث شده کمدی مدرن را در این اثر ارایه دهیم.