چهره باستانی ایرانی‌ها همان است که در کتاب‌ های درسی خوانده‌ ایم

به گزارش خبرنگار ایلنا، در جشنواره موسیقی فجر امسال چند گروه از کشورهایی چون ازبکستان، هندوستان، هلند، ازبکستان و افغانستان حضور داشتند. یکی از این گروه‌ها از کشور همسایه تاجیکستان به جشنواره آمده بود که سرپرستی آن را سردار سولیف به عهده داشت. 

سردار سولیف از جمله هنرمندان بین‌المللی کشور تاجیکستان است. سولیف در دانشکده دولتی «خجند» تحصیل کرده است. او طی حضور در رویدادهای مختلف و اجرا در برخی کشورها، تلاش دارد موسیقی دیارش را به فارسی‌زبان‌ها و غیر فارسی‌زبان‌ها معرفی کند. «آواز سال»، «نوای جاودان»، «گونچاخو سانیت»، «گانچی آرت»، «تاجیکستان سرزمین مادری» و «شش موغام» برخی از رویدادهایی هستند که سردار سولیف در آن‌ها حضور یافته است. 

او طی حضور و اجرا در سی و نهمین جشنواره موسیقی فجر که اواخر بهمن‌ماه در تهران و چهارده استان دیگر برگزار شد، به اجرای آثاری از موسیقی آیینی و مقامی تاجیکستان پرداخت. سرار سولیف طی این کنسرت علاوه بر تنبور تاجیکی سه‌تار نواخت که ساز دایره هم او را در تعدادی از آثار همراهی کرد و در ادامه بود که آثار باکلام و بی‌کلام اجرا شد. او در ابتدای کنسرت، شعری از کمال خجندی را خوانده بود که مورد اقبال حاضران قرار گرفت. «عشاق خجند» هم آخرین قطعه اجرا شده این هنرمند در جشنواره موسیقی فجر بود. 

سردار سولیف به مناسبت حضورش در ایران با ایلنا گفتگو کرد و به بیان توضیحاتی پرداخت. 

در رابطه با تاجیکستان باید گفت به دلیل همسایگی با ایران و مشترک بودن زبان فارسی، به لحاظ موسیقایی با کشورمان دارای مشترکاتی است. مقوله ادبیات و گستردگی و قدمت این بستر نیز یکی دیگر از موضوعات مهمی است که بر تشابه موسیقی تاجیک‌ها و ایرانی‌ها افزوده است. 

به طور دقیق‌تر باید گفت: موسیقی تاجیکستان شامل سبک‌های موسیقی متعلق به موسیقی ایرانی و موسیقی سنتی آسیای مرکزی است. گفتنی است یکی از مقولات مهمی که اغلب مخاطبان عام‌تر نامش را شنیده‌اند «شش موغام» است که در موسیقی کشورهای تاجیکستان و ازبکستان رواج دارد، چیزی شبیه موسیقی دستگاهی ایران که چهارچوبی مشخص و تعریف شده دارد. باید گفت محوریت اصلی شش مقام یا همان شش موغام، عرفان و عشق‌های معنوی و عرفانی است. «بربط»، «دایره»، «تنبور» و «دف» نیز سازهایی هستند که این موسیقی را اجرا می‌کنند. اما ترتیب شش مقام به طور کلی به این قرار است؛ «مقام‌های بزرگ»، «راست»، «نوا»، «دوگاه»، «سه‌گاه» و «عراق». 

این بخش از موسیقی ازبک‌ها و تاجیک‌ها تا آن حد اهمیت دارد که سازمان یونسکو در سال ۲۰۰۰ میلادی آن را در فهرست کهن‌ترین سبک‌های موسیقی و همچنین سرمایه‌های غیرمادی به ثبت رسانده است. در تاجیکستان البته از شش موغام به عنوان قرآن موسیقی ملت تاجیک یاد می‌شود. ماجرا از این قرار است که تاجیکستان پس از خودمختاری به سال ۱۹۲۰ شش موغام را به عنوان بخش مهم موسیقی خود معرفی کرد. این مقام‌های شش‌گانه توسط هنرمندان برجسته‌ای چون مانند صدرالدین عینی و باباجان غفورف شکل گرفته‌اند و به دو شکل یا دو بخش تبدیل شده‌اند؛ بخش اول شش مقامی است که در شهر دوشنبه انتشار یافته و شش مقام ازبکی هم در شهر تاشکند ارائه شدند و باید گفت در جزییات با هم تفاوت دارند. در اینباره باید گفت که هنرمندان این دوکشور هرکدام شش موغام را متعلق به خود می‌دانند در اینباره هنوز تفاهمی وجود ندارد.

کشورهای‌مان جداست اما ریشه‌ها یکی است

سردار سولیف طی گفتگو با ایلنا، در پاسخ به این سوال که دو کشور تاجیکستان و ایران فعلی چقدر به لحاظ فرهنگ و هنر با هم دارای نقاط مشترک هستند، گفت: به طور مشخص ما و ایرانی‌ها در گذشته و در ایامی که ایران بزرگ چند کشور را در بر می‌گرفته از یک خاک بوده‌ایم و اصطلاحا ریشه‌ها یکی است. با توجه به قدمت این روند، باید گفت فرهنگ تاجیک‌ها و ایرانی‌ها بسیار به هم نزدیک است. 

این نوازنده موسیقی مقامی در ادامه گفت: حتی اگر به گذشته و منابع موجود نگاه کنیم درخواهیم یافت که برخی آیین‌های امروزی ما و شما در ایران، یکی هستند و اگر تفاوتی هم هست به طور جزیی است و طی سالیان بر اساس اقلیم، نوع زندگی و موارد دیگر ایجاد شده است. 

سردار سولیف در پاسخ به این سوال که موسیقی تاجیکستان و ایران در چه مواردی به هم شباهت دارند، بیان کرد: مشخصا زمانی که از موارد مشترک و ویژگی‌های یکسان در موسیقی دو کشور صحبت می‌کنیم، خواه‌ناخواه صحبت از سازها به میان می‌آید. باید گفت این اشتراک در سازها و نوع سازبندی‌هاست که نواها و آواهای مشترکی را میان موسیقی دو کشور ایجاد می‌کند. 

او اضافه کرد: همانطور که در اجرا دیدید کلیت سازهای ما به لحاظ فیزیک و سایز، همچنین پرده‌بندی‌ها به سازهای شما ایرانی‌ها شباهت دارند. دایره که در ایران هم نواخته می‌شود و شبیه به دف شماست که سایز کوچکتری دارد و  دف جزو سازهای اصلی تاجیک‌ها نیز هست. تنبور و سه‌تار ما هم به لحاظ ظاهری قطعا برای مخاطب ایرانی غریبه نیست و حتی صداها هم به هم شباهت دارند. 

شباهت موسیقی تاجیک‌ها به موسیقی دستگاهی ایران بسیار است

وی ادامه داد: از سوی دیگر سیستم موسیقی دستگاهی و مقامی تاجیک‌ها به موسیقی ردیف دستگاهی ایران بسیار شبیه است. 

سولیف با تاکید بر اینکه تنبور هم برای تاجیک‌هاسازی عرفانی است، بیان کرد: اگر بخواهم دقیق‌تر به این موضوع بپردازدم باید از پرده‌بندی این ساز بگویم که بی‌شباهت با تنبور ایرانی نیست. البته آنطور که می‌دانم تنبور در مناطق مختلف ایران شکل‌های متفاوتی دارد. در برخی مناطق این ساز کوچکتر است و نحوه نواختنش متفاوت است و در شهرهای دیگر سایز بزرگتری دارد. به هرحال این شباهت‌ها در نوع سازها و تفاوت‌های آن‌ها بر اساس هم‌جواری اقوام مختلف است. در بعد گسترده‌تر موسیقی مقامی تاجیک‌ها هم از این قاعده مستثنی نیست. 

نه تنها سازها که گام سازهای ایرانی و تاجیک هم شبیه یکدیگرند

سردار سولیف گفت: اسامی بخش‌های مختلف ساز و اصطلاحات مرسوم هم در موسیقی تاجیکستان و ایران دارای شباهت‌هایی است. مثلا اینکه ما هم به بندها یا ریسمان‌های پیچیده شده دور دسته ساز پرده می‌گوییم که در زبان انگلیسی به آن «screen» می‌گویند. این پرده‌های روی ساز گام‌هایی هستند که مشترکند. 

این نوازنده و مقام‌دان گفت: من حتی می‌توانم پا را فراتر بگذارم و بگویم حتی با شنیدن موسیقی‌های عربی، هندی یا آثار ترکی شباهت‌های موجود را احساس می‌کنم؛ لذا این شباهت‌ها به لحاظ جغرافیایی ابعاد گسترده‌تری را در بر می‌گیرد. 

شیوه فراگیری موسیقی تاجیک شفاهی و سینه به سینه است

این نوازنده و موغام‌خوان تاجیک در پاسخ به این سوال که شیوه فراگیری موسیقی اصیل و مقامی تاجیکستان به چه شکل است، گفت: موسیقی مقامی از گذشته‌های دور به صورت شفاهی و دهان به دهان از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته است. رویه این است که من موسیقی را از استادم آموخته‌ام و او هم نزد استادش که معمولا فردی از نسل قبلی است، آموزش دیده و استاد او هم از فرد دیگری، که متعلق به نسل قبل بوده موسیقی را یاد گرفته. من نیز چنین رویه‌ای را دنبال کردم و همانطور که استادم در مقطعی شاگردانی از نسل‌های قبل را تربیت کرده، افرادی را آموزش می‌دهم. این رویه گاه موروثی است و برخی خانواده‌ها به این شکل موسیقی را از اجدادشان فرا گرفته‌اند. آنطور که مطلع هستم کلا موسیقی مقامی در تمام منطقه شرق آسیا به همین شیوه یاد داده می‌شود که ایران هم چنین است. 

او بیان کرد: البته به تازگی و طی چند سال گذشته برخی مقام‌ها دارای نت شده‌اند و قاعدتا نسل‌های بعد علاوه بر آموزش سنتی و شفاهی باید به این شیوه هم اشراف پیدا کنند. نباید فراموش کنیم که نت زبانی بین‌المللی است. 

چهره ایرانی‌ها باستانی است

سردار سولیف درباره حضورش در ایران و مواجهه با هنرمندان کشور نیز توضیحاتی داد. 

او بیان کرد: با وجود اینکه ما شباهت‌های فرهنگی و هنری متعدد داریم، اما باید بگویم اولین‌بار است که به ایران می‌آیم و با ایرانی‌ها و هنرشان بدون واسطه مواجه می‌شوم. کشور شما زیباست و مردم بسیار خوب و مهمان‌نوازی دارد و این را بدون تعارف می‌گویم. از ایران هم که بروم همواره از خوبی‌های ایرانی‌ها خواهم گفت. 

سویف در ادامه گفت: اما موضوعی که از بقیه موارد برای من و نوازنده همراهم جالب‌تر است، ترکیب چهره و ظاهر شما ایرانی‌هاست. واقعیتش ما همیشه در کتاب‌های درسی‌مان خوانده‌ایم که ایرانی‌ها مردمی با قدمت هستند که حتی چهره‌هایشان هم باستانی است. 

او درباره کم و کیف اجراهایی که طی حضور در جشنواره فجر دیده نیز گفت: بسیار مشتاق بودیم که لااقل چند اجرا از گروه‌های موسیقی ایرانی ببینیم، اما متاسفانه این فرصت دست نداد. طی حضور در ایران، صرفا روی برنامه خودمان تمرکز داشتیم تا قطعات مورد نظر و موغام‌ها را زیبا و پرقدرت و دلنشین و منظم اجرا کنیم. 

او در بخش دیگری از صحبت‌هایش، درباره چند و چون قطعات اجرا شده در ایران نیز توضیحاتی داد.

اجرای یک رپرتوار برای معرفی رسم دیرینه تاجیک‌ها

سولیف اذعان داشت: اتفاقا برای حضور در ایران و اجرا در جشنواره موسیقی فجر هم بخشی از مراسم آیینی تاجیک‌ها را به عنوان رپرتوار انتخاب کردیم. رپرتواری در تالار رودکی تهران اجرا کردیم بخشی از مراسمی است که به آن «نهار آش» می‌گوییم. این رپرتوار در واقع همانی است که توسط استاد من اجرا می‌شده و پیش از او هم استادان دیگر آن را اجرا کرده‌اند، می‌خواهم بگویم این رسم یک آیین قدیمی است که مردم امروزی هم همچنان به آن توجه دارند؛ هرچند برخی تحت تاثیر فرهنگ‌های دیگر آن را فراموش کرده‌اند. این مراسم که برگرفته از یک آیین ازبکستانی است، یک روز پس از جشن عروسی زوج‌های تاجیک برگزار می‌شود. این مراسم یک روز بعد از عروسی برگزار می‌شود و به داماد و نزدیکان او اختصاص دارد. طی این رسم آن‌ها صبح گرد هم می‌آیند و به اجرای قطعاتی می‌پردازند. این آهنگ‌ها همگی عاشقانه هستند و با سازهای تاجیکی نواخته می‌شوند و دارای کلام هستند و برخی هم بی‌کلامند. البته همه قطعات ما مربوط به این مراسم نیست و برخی آثاری که نواخته شد، ساخته خودم هستند. 

خروجی جشنواره‌ها باید به همکاری‌های مشترک بی‌انجامد

سردار سولیف با تاکید بر اینکه اجراهای برون‌مرزی بهترین اتفاق برای معرفی موسیقی کشورها به دیگر مردمان است، گفت: از آنجا که اجرا برایم اهمیت دارد برگزاری کنسرت را در کشورهای مختلفی تجربه کرده‌ام که چین، ایتالیا، هند، آمریکا، فرانسه و برخی دیگر جزو آن‌هاست. 

این نوازنده و آهنگساز در پایان گفت: امیدوارم فرصتی دیگر دست دهد تا باز هم به ایران بیاییم. اما این آمدن و رفتن‌ها زمانی موثر و قابل اهمیت است که به همکاری هنرمندان ایرانی با دیگر کشورها بی‌انجامد. انشالله این فرصت دست دهد تا با ایرانی‌ها که دربسیاری از موارد فرهنگی با آن‌ها شراکت داریم همکاری کنیم و آثاری مشترک خلق کنیم. زمانی که چنین اتفاقی رخ دهد می‌توان موسیقی منطقه وبخش‌هایی از آسیا را در قالب همکاری‌های مشترک به سمع و نظر مخاطبان دیگر کشورهای غیر هم‌مرز، رساند.