غایبان موسیقی در بهار امسال

به گزارش خبرنگار ایلنا، طی چند سال گذشته جهان و البته کشورمان مقطع پرالتهابی را پشت سر گذاشته است. همین چند سال پیش بود که بیماری کرونا همه کشورهای جهان را به سیطره خود درآورد و باعث مرگ افراد بسیار شد. در کشور ما نیز این تلفات جانی وجود داشت و به هر حال با وجود همه تلاش‌ها و قرنطینه‌ها تعداد کثیری از هموطنان از دنیا رفتند. در این میان تعدادی از هنرمندان عرصه موسیقی جان خود را از دست دادند. در ادامه نیز اتفاقات دیگری رخ داد و جنگ‌هایی در سطح جهان درگرفت که همواره وجود دارند و هر روز بر تعداد آن افزوده می‌شود. در نهایت اگر بخواهیم مرگ و میر هنرمندان و موسیقی‌دان‌ها را بررسی کنیم باید بگویم بالاترین آمار درگذشت در دوران کرونا بوده است. اما جز این موضوع مرگ همواره وجود دارد و به رسم همیشگی طبیعت و خلقت اتفاقی ناگزیر است که هر سال تعدادی مردم و هنرمندان را با خود همراه می‌کند. در یک سال گذشته نیز تعدادی از هنرمندان عرصه موسیقی به دیار باقی شتافتند و حال در سال جدید و بهار طبیعت جای آن‌ها کنار عزیزان و خانواده بزرگ هنر خالی است. 

این گزارش یادنامه‌ای از هنرمندان عرصه موسیقی است که در سال ۱۴۰۲ چهره در نقاب خاک کشیدند. 

حسین زمان

حسین زمان خواننده پاپ یکی از اولین هنرمندان درگذشته موسیقی در سال ۱۴۰۲ است. او پس از یک دوره بیماری روز پنجشنبه بیست و یکم اردیبهشت ماه درگذشت. 

زمان یکی از پیشگامان موسیقی پاپ پس از انقلاب بود که سال‌ها ممنوع الکاری را درسالهای اخیر تجربه کرده بود. او پس از هفده سال دوری از صحنه سال نود و هشت در برج میلاد روی صحنه رفت که صابر جعفری رهبری ارکستر سی نفره آن را به عهده داشت. 

«شب دلتنگی – ۱۳۷۶»، «فصل آشنایی – ۱۳۷۷ (مشترک با قاسم افشار، خشایار اعتمادی و علیرضا عصار)»، «گلایه»، «قصه شب – ۱۳۷۸»، «شاپرک – ۱۳۷۹»، «مشق عشق- ۱۳۸۰»، «قصه نگفته – ۱۳۸۵»، «قرار عاشقی – ۱۳۸۸» از جمله آلبوم‌هایی است که از این خواننده در بازار موسیقی منتشر شده اند. 

نصرالله ناصح‌پور

نصرالله ناصح‌پور (خواننده پیشکسوت و عضو سابق هیأت مدیره خانه موسیقی ایران) بود که شب بیست و هشتم خردادماه سال پیش در سن هشتاد و سه سالگی دارفانی را وداع گفت. او کمی پیش از مرگ به دلیل عارضه مغزی در بیمارستان بستری شده بود. در نهایت او را روز چهارشنبه سی و یکم خردادماه از مقابل خانه هنرمندان ایران تشییع کردند و در قطعه هنرمندان بهشت زهرا (سلام الله علیها) به خاک سپردند. 

او که بهمن ماه سال نود وشش هم به دلیل بیماری در بیمارستان بستری شده بود، از معدود خوانندگانی بوده که از دو حوزه و مکتب آوازی آذربایجان و تهران بهره برده است. او سی سال آخر عمر خود را صرف آموزش آواز کرده بود. جمشید عندلیبی، پری ملکی، صدیق تعریف برخی از شاگردان او بوده اند. 

خان محمد آدینه‌پور 

خان محمد آدینه‌پور یکی از هنرمندان برجسته موسیقی مقامی شمال خراسان بود که در تیرماه سال ۱۴۰۲ از میان ما رفت. او یک سال قبل از مرگ در جشنواره موسیقی نواحی ایران حضور یافته و به اجرای برنامه پرداخته بود و با ایلنا گفتگویی داشت. 

خان محمد، متولد سال ۱۳۳۰ و ساکن روستای خانلق از توابع شهرستان شیروان بود که به دلیل کهولت سن دعوت حق را لبیک گفت. 

پس از درگذشت این هنرمند تقی صادقی (مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان شمالی) ضمن ابراز تاسف از این اتفاق او را یکی از نوازندگان مهم سازهای دوتار، قوشمه و کمانچه دانسته بود. 

منوچهر اسلامی

منوچهر اسلامی (موسیقیدان، آهنگساز، مدرس، نوازنده سازهای ترومپت و ساکسوفون) هنرمند درگذشته دیگری است که در روزهای پایانی مردادماه سال پیش درگذشت و پیکر او بیست و هفتم مردادماه در امامزاده باغ فیض به خاک سپرده شد. 

 اسلامی زاده سوم اردیبهشت ماه سال ۱۳۲۰ بود و فعالیت حرفه‌ای خود را از سال ۱۳۴۱ به عنوان نوازنده ترومپت و ساکسوفون آغاز کرد و از سال ۱۳۴۵ به اجرای موسیقی مشغول بود. 

این هنرمند پیشکسوت طی همکاری با هنرمندان و ارکسترها آثار متعددی را تنظیم کرده است. 

او برای ارکستر بادی تهران به رهبری جاوید مجلسی براساس نغمه‌ها و ترانه‌های محلی ایرانی را تنظیم کرده است. تنظیم و اجرای آثار متعددی برای ارکستر ملی ایران به رهبری فرهاد فخرالدینی بر اساس نغمه‌هایی از ردیف موسیقی دستگاهی ایران بخش دیگری از فعالیت‌های اوست. 

اسلامی همچنین کتاب «دختر بویر احمدی»؛ پارتیتور برای ارکستر بادی تهران، کتاب «دختر شیرازی»؛ پارتیتور برای ارکستر ملی ایران، کتاب «چکیده و سرآغازی بر بداهه‌نوازی و هارمونی موسیقی جز و پاپ» را در کارنامه دارد. تدریس در هنرستان موسیقی تهران، همکاری با گروه موسیقی «ایماژ» به سرپرستی ایمان جعفری پویان و همکاری با ارکستر امید حاجیلی برخی دیگر از فعالیت‌های این هنرمند و استاد موسیقی است. همچنین وی تنظیم‌کننده قطعه‌های موسیقی همچون «باغ سحر» با شعر مشفق کاشانی و آهنگسازی محمود جعفری امید، «جمهوری» با شعر علی مردانی و آهنگسازی هادی آرزم و «بسیج» با شعر و آهنگسازی حسام‌الدین سراج بوده است. 

محمد اسماعیلی

می‌توان گفت محمد اسماعیلی (نوازنده صاحب سبک تنبک)، آخرین بازمانده از نسل شاگردان حسین تهرانی بود که در سال ۱۴۰۲ دعوت حق را لبیک گفت. او روز یکشنبه بیست و دوم مردادماه درگذشت؛ در حالی مدتی در بستر بیماری بود. 

 اسماعیلی از سال ۱۳۴۳ در هنرستان موسیقی ملی به تدریس پرداخت و در سال ۱۳۴۵ سرپرستی گروه تمبک وزارت فرهنگ و هنر آن دوران را به عهده گرفت و از آن دوران تاکنون در بسیاری از کنسرت‌ها و تولیدات حوزه موسیقی اصیل ایرانی فعالیت‌های چشمگیری داشته است. وی پس از پنج سال برای اجرای برنامه در حوزه موسیقی اصیل ایرانی به کشورهای مختلف سفر کرد و در تالارهای متعدد بین المللی به اجرای برنامه مشغول شد. 

محمد اسماعیلی که او را یکی از هنرمندان با اخلاق و متواضع هم می‌دانند شیوه‌ای شبیه نوازندگی استادش حسین تهرانی داشت. او در دوران حیات با گروه‌های معتبر و هنرمندان عرصه موسیقی ایرانی همکاری داشت. او در گروه «اساتید موسیقی ایران» با حضور فرامرز پایور نوازنده سنتور، جلیل شهناز نوازنده تار، علی اصغر بهاری نوازنده کمانچه، محمد موسوی نوازنده نی، ساز زده بود. 

احمد علیشرفی

احمد علیشرفی یکی از هنرمندان خطه جنوب و استان بوشهر است که سال گذشته در به دلیل نارسایی قلبی در سن هشتاد و سه سالگی چهره در نقاب خاک کشید. برخی رسانه‌ها پس از درگذشت این هنرمند سن او را هشتاد سال اعلام کرده بودند. این هنرمند اواخر مهرماه سال ۱۴۰۲ دیده از جهان فرو بست. 

 علیشرفی را یکی از نوازندگان زبده نی انبان و نی جفتی می‌دانند. پژوهشگرانی چون محمدرضا درویشی و محمدتقی مسعودیه این هنرمند را یکی از منابع موثق و زنده وموسیقی بوشهر می‌دانسته اند. محسن شریفیان نوازنده نی انبان اهل بوشهر پس از درگذشت احمد علیشرفی ضمن انتشار فیلمی از نوازندگی او نوشته بود: من به شخصه در ساز نی انبان و نی جفتی هرچند غیر مستقیم، ولی بسیار آموختم. 

بنا به گفته رییس انجمن موسیقی بوشهر زنده یاد احمد علیشرفی در داخل و خارج کشور اجراهای خوبی برای معروفی «موسیقی مقامی» جنوب ایران داشته است. 

لیلی افشار

لیلی افشار نوازنده گیتار یکی دیگر از درگذشتگان سال ۱۴۰۲ است. او دوم آبان ماه سال گذشته پس از تحمل یک دوره بیماری درگذشت. 

 افشار نخستین نوازنده زن جهان است که در نوازندگی گیتار کلاسیک درجه دکترا کسب کرده است. او یک روز پس از درگذشت در زادگاهش تنکابن به خاک سپرده شد. 

اکبر گلپایگانی (گلپا) 

اکبر گلپایگانی را اغلب هنردوستان و ایرانیان با نام گلپا می‌شناسند. این هنرمند و استاد موسیقی که پس از انقلاب اسلامی دست از فعالیت کشیده بود، دوازدهم آبان ماه سال ۱۴۰۲، پس از مدت‌ها بیماری سال گذشته در سن نود سالگی چهره در نقاب خاک کشید. 

اکبر گلپایگانی دهم بهمن ماه سال ۱۳۱۲ در تهران متولد شد. این هنرمند در سال ۱۳۱۸ بود که پس از ورود به دبستان فرهنگ به عنوان قاری قرآن مدرسه برگزیده شد و از این پس بود که به فراگیری مقدمات آواز و خوانندگی موسیقی ایرانی پرداخت. وی در سال ۱۳۲۶ پس از تلمذ از محضر پدرش نخستین تجربه حضور در یک ارکستر و گروه کر را کسب کرد و در سال ۱۳۲۷ در انجمن موسیقی مدرسه نظام عضو شد. وی از سال ۱۳۲۸ به بعد با هنرمندان سرشناسِ موسیقی آشنا شد و آموزش را زیر نظر آن‌ها آغاز کرد. 

از جمله استادان اکبر گلپایگانی می‌توان به هنرمندانی همچون حسن یکرنگی، نور علی برومند، اسماعیل قهرمانی، ابوالحسن صبا، یوسف فروتن، محمد ایرانی مجرد، عبدالله دوامی، ادیب خوانساری، حسین طاهرزاده و سلیمان امیر قاسمی اشاره کرد. 

این هنرمند پیشگام موسیقی ایرانی که از او به عنوان مرد حنجره طلایی موسیقی ایرانی یاد می‌شود، در سال ۱۳۳۵ به دعوت سازمان یونسکو با همراهی نورعلی برومند و علی اصغر بهاری برای اجرای آواز و موسیقی ایرانی برنامه‌ای را اجرا می‌کند. 

«موی سپید»، «مست عشق»، «عقیق»، «دل‌ای دل»، «بزم عاشقان»، «روی برگی بنویس عشق»، «چرا عاشق نباشم»، «قدر محبت» از جمله آثاری است که در قالب آلبوم علاوه بر کنسرت و اجراهای زنده از اکبر گلپایگانی پیش روی مخاطبان قرار گرفته است. 

محمدرضا جعفری

محمدرضا جعفری هنرمند پیشکسوت عرصه صدابرداری موسیقی بود که پس از سال‌ها مبارزه با آثار بمباران‌های شیمیایی جنگ ایران و عراق اواخر آبان ماه سال پیش دارفانی را وداع گفت. او روز یکشنبه بیست و یکم آبان ماه در سن هفتاد و شش سالگی به دلیل ایست قلبی، دعوت خالق را لبیک گفت. 

این هنرمند عرصه موسیقی سال ۱۳۲۶ در تهران به دنیا آمد. او سال ۱۳۵۳ به استخدام وزارت فرهنگ و هنر وقت درآمد. وی پس از انقلاب با دیگر دوستان خود در طبقه پنجم تالار وحدت استودیویی ساخت و سرودهای انقلابی ضبط کرد. جعفری‌بهنام در طول جنگ تحمیلی به عنوان صدابردار ۱۳ بار به جبهه‌های مختلف اعزام شد. محمدرضا جعفری بهنام صدابرداری آلبوم‌های بسیاری از هنرمندان را به عهده داشته که از آن میان می‌توان به همکاری با محمدرضا شجریان و شهرام ناظری اشاره کرد. 

هومن موسوی زاده

هومن موسوی زاده از نوازندگان و مدرسان حوزه نوازندگی گیتار کلاسیک بود که شانزدهم آذرماه سال قبل، در سن ۴۴ سالگی دار فانی را وداع گفت. 

موسوی زاده در مستر کلاس‌های دیمیتری ایلاریانوف، آنتونیو کاوارلو، زاک برن اشتاین و برخی دیگر از استادان مطرح گیتار شرکت کرده بود. 

او در سال‌های آخر زندگی فعالیت‌های متعددی انجام داده بود که از میان آن‌ها می‌توان به مجموعه آثار ثبت شده در کتابخانه کنسرواتوار پاریس و اخذ برد استادی افتخاری از دانشکده موسیقی دانشگاه ایالتی میشیگان به پاس فعالیت‌های ارزشمند در حوزه گیتار کلاسیک اشاره کرد. 

مجموعه مقالات ثبت شده پیرامون تکنیک‌های نوازندگی مدرن گیتار و همچنین فعالیت‌های تحقیقاتی پیرامون گیتار کلاسیک در دانشگاه‌های فدراتیو روسیه از دیگر فعالیت‌های این هنرمند در عرصه موسیقی محسوب می‌شد. 

محسن افتاده 

محسن افتاده نوازنده ساز فاگوت و مدرس پیشکسوت موسیقی یکی دیگر از درگذشتگان سال ۱۴۰۲ است. او که بنیان گذار ارکستر مجلسی رودکی است، روز بیست و نهم آذرماه سال گذشته در سن هفتاد وهفت سالگی دارفانی را وداع گفت. 

محسن افتاده از ۱۲ سالگی در هنرستان عالی موسیقی (در محل فعلی تالار وحدت) ثبت‌نام کرد و نواختن ساز فاگوت را بنابر تشخیص هنرآموزان وقت هنرستان آغاز کرد. افتاده از اواخر سال ۱۳۴۰ بنابر دعوت حشمت سنجری، به نوازنده اول فاگوت و همکار ثابت ارکستر سمفونیک تهران بدل شد. پس از افتتاح تالار وحدت، از افتاده برای نوازندگی فاگوت دعوت شد. این همکاری به مدت چهار سال، تا زمان تشکیل ارکستر مستقل اُپرا ادامه داشت. او سال ۱۳۵۰ موفق به دریافت مدرک لیسانس از هنرستان عالی موسیقی شد. این هنرمند تا سال ۱۳۵۶ که به استخدام رادیو و تلویزیون درآمد، در هنرستان عالی موسیقی، کارگاه موسیقی رادیو و تلویزیون و هنرستان باغچه‌بان به تدریس اشتغال داشت. او در همین سال با عنوان سرپرست کارگاه موسیقی مازندران در ساری مستقر شد. 

 محسن افتاده، نوازندگی فاگوت بیش از ۶۰۰ موسیقی فیلم و سریال ایرانی را برعهده داشته است. در کارنامه هنری او سرپرستی ارکستر مجلسی رودکی و همکاری با آهنگسازان و هنرمندانی مانند حشمت سنجری به چشم می‌خورد. 

نسترن هاشمی

نسترن هاشمی بانوی هنرمندی بود که اواخر آذرماه سال گذشته دعوت حق را لبیک گفت. او مدرس دانشگاه، آهنگساز، تنظیم کننده، نوازنده و مدرس سنتور سنتور بود که در سن چهل سالگی از دنیا رفت. 

این نوازنده و آهنگساز موسیقی ایرانی علاوه بر انجام فعالیت‌های متعدد در حوزه‌های آموزشی و پژوهشی، مؤلف چند کتاب آموزش و آهنگساز پروژه‌های موسیقایی متعددی بود. از میان آن‌ها می‌توان به آلبوم موسیقی «شعر زن» اشاره کرد که سال ۱۳۹۷ به خوانندگی حسین علیشاپور پیش روی مخاطبان قرار گرفت. 

 هاشمی، طی سال‌های اخیر سرپرستی گروه موسیقی «بانگ نو» را نیز بر عهده داشت. او در سال‌های آخر حیات، علاوه بر حضور مؤثر در جشنواره بین المللی موسیقی فجر فجر در تالارهای مختلفی نیز به اجرای موسیقی ایرانی پرداخته است. 

عباس جلیلیان

عباس جلیلیان هنرمند و خواننده خودآموخته کرمانشاهی یکی از افرادی است که پس از مرگ درباره او اطلاع‌رسانی زیادی صورت نگرفت. او که خواننده، نوازنده و آهنگساز بود و در زمینه نقاشی هم فعالیت‌های جدی داشت، آذرماه سال ۱۴۰۲ چهره در نقاب خاک کشید. 

بنا به گفته روح‌انگیز راهگانی (هنرپژوه پیشکسوت و اهل کرمانشاه) جلیلیان طی دوران حیات به پژوهش و گردآوری ترانه‌های بومی و محلی کردی پرداخته بو وو ترکیب آن‌ها را از سازهای بومی و محلی خارج کرده و با سازهای ایرانی و کلاسیک غربی تنظیم کرده بود. روشی که پیش از او به ندرت کسی با این مهارت انجام داده است. 

این هنرمند آثار متعددی را در قالب تصنیف‌های کردی و فارسی از خود به جای گذاشته است. 

محمد شکارچی

محمد شکارچی نوازنده پیشکسوت تال (کمانچه) خطه لرستان و برادر علی اکبر شکارچی (ردیف‌دان و نوازنده پیشکسوت کمانچه) یکی از هنرمندانی است که سال گذشته (دوشنبه دوم دی ماه) جامعه موسیقی را تنها گذاشت. او نوزانده کمانچه و خواننده بود که روی موسیقی منطقه و موسیقی دستگاهی ایران کار کرده بود. این هنرمند که در اولین دوره برگزاری جشنواره موسیقی نواحی در گرگان حضور داشت، به دلیل سکته قلبی درگذشت. این هنرمند با استقبال دوست دارانش در روستای کلکه استان لرستان دفن شده است. 

امیرفرشید رحیمیان

امیرفرشید رحیمیان (نوازنده و آهنگساز ارکستر) هنرمند پیشکسوت عرصه موسیقی روز، یکشنبه ۲۴ دی‌ماه در ۶۴ سالگی دار فانی را وداع گفت. 

رحیمیان ۲۷ آذرماه سال ۱۳۳۸ در تهران متولد شد و سال ۱۳۴۹، همزمان با کلاس پنجم ابتدایی به هنرستان عالی موسیقی رفت. زمانی که ۱۳ سال داشت، به ارکستر سمفونیک هنرستان عالی موسیقی به رهبری علی رهبری، راه یافت. او فعالیت حرفه‌ای خود را از سال۱۳۵۳ در ۱۵سالگی و با نوازندگی در ارکستر ژونس‌موزیکال آغاز نمود و سال ۱۳۵۵ به کنسرواتوار وین راه یافت. او همزمان با تحصیل، در کلاس‌های آهنگسازی و رهبری ارکستر توماس کریستین داوید شرکت کرد و پس از پایان تحصیلات در اواخر سال ۱۳۶۰ به ایران بازگشت. او پس از بازگشت به ایران، به عضویت ارکستر سمفونیک تهران درآمد. او همچنین از سال ۱۳۶۲ همکاری خود را با ارکستر سمفونیک صدا و سیما آغاز کرد و همزمان به عنوان آهنگساز، با گروه کودک و نوجوان نیز به همکاری پرداخت. این هنرمند، در سال ۱۳۶۴ برای آهنگسازی فیلم «از خرمشهر تا ابدیت» جایزه موسیقی متن جشنواره جوان را به‌دست آورد. 

امیرفرشید رحیمیان در سال ۱۳۶۹، ارکستر فرهنگسرای بهمن را تأسیس کرد و پس از آن اولین ارکستر موسیقی پاپ پس از انفلاب ۱۳۵۷ را با ۱۲ نوازنده و با خوانندگی مهرداد کاظمی، تشکیل داد. نوازندگی در بسیاری از آثار موسیقی ایران، آهنگسازی قطعات متعدد برای صدا و سیما و فیلم‌ها و سریال‌ها، رهبری ارکستر، آموزش موسیقی و ترجمه کتاب دو جلدی «اطلس موسیقی» از دیگر فعالیت‌های امیرفرشید رحیمیان در این سال‌ها بوده است.

تاج وردی پیکر

تاج وردی پیکر یکی از دوتارنوازان موسیقی خطه ترکمن هنرمندی است که روز بیست و پنجم دی ماه سال گذشته در سکوت خبری دارفانی را وداع گفت. او را یکی از مهمترین هنرمندان خطه بندر ترکمن می‌دانند که شاگردان متعددی را تربیت کرده است. 

این هنرمند درگذشته، علاوه بر موسیقی دیارش بر داستان‌های اسطوره‌ای و قدیمی منطقه را هم بلد بوده و بر آن‌ها اشراف داشته است. بنا به گفته‌ها این هنرند در سال‌های آخر زندگی خود روزگار سختی را پشت سر گذاشت و دچار افسردگی و فراموشی شده بود.

جمشید جم

جمشید جم خواننده باسابقه و مطرح موسیقی انقلابی هم هنرمندی است که چهارشنبه شب یازدهم بهمن ماه در منزل خود دارفانی را وداع گفت. 

بنا به گفته همسر این هنرمند دلیل درگذشت او ایست قلبی بوده است. «یار دبستانی» یکی از مطرح‌ترین آثار جمشید جم است که در روزهای ابتدایی پیروزی انقلاب اسلامی منتشر شد و حال یکی از آثار خاطرانگیز نسل‌های گذشته محسوب می‌شود که نوجوانان و جوانان امروزی هم آن را بارها شنیده اند.

مدال موری بلال خوان بختیاری

او را با عنوان مدال موری می‌شناختند و نام اصلی‌اش حسین قاسمعلی‌وند است و از بلال خوان‌های پیشکسوت خطه چهار محال بختیاری محسوب می‌شود. او چندی قبل، در هجدهم بهمن ماه ۱۴۰۲ دارفانی را وداع گفت. 

قاسمعلی‌وند از بلال خوان‌های پیشکسوت منطقه بازفت بود که به دلیل زندگی عشایری و چوپانی در هیچ جشنواره‌ای شرکت نداشت؛ اما با این حال در میان ایل بختیاری به ویژه منطقه بازفت و مسجد سلیمان، کوهرنگ، فارسان و ایذه بسیار مشهور و محبوب بوده است. 

او به اتفاق زنده یادان سوزوار گندایی و سلبناز موسیقی در دهه پنجاه گروهی را تشکیل داد که تا اواخر دهه شصت فعال بود. متاسفانه حال با درگذشت مدال موری نسل بلاخوان‌های چهارمحال بختیاری منقرض شده است. 

در مجموعه منتشر شده موسیقی بختیاری مؤسسه ماهور که به همت پیمان بزرگ نیا پیش روی مخاطبان قرار گرفت، نمونه اجرای بلال خوانی او را می‌توان شنید. 

گفتنی است «بلال خوانی» که در اصل آوازی تغزلی است، یکی از ژانرهای مهم موسیقی آوازی در میان ایل بختیاری محسوب می‌شود.