در گفت‌وگو با ایلنا مطرح شد؛
حتا یک سوم آثار موزه‌ای در سامانه جام ثبت نشده‌اند/ مقاومت برخی امنای اموال، مدیران و دستگاه‌های مرتبط/ خوزستان و البرز کمترین اطلاعات را بارگذاری کرده‌اند
بیش از ۱۵ سال از آغاز کار «جام» با هدف ثبت و ضبط اطلاعات آثار تاریخی موزه‌ها می‌گذرد اما تاکنون حتا یک سوم این آثار نیز در سامانه ثبت نشده‌اند. کارشناس اموال فرهنگی تاریخی اداره کل موزه‌ها سامانه «جام» توجیه نبودن امنای اموال و دغدغه‌مند نبودن مدیران را دلیل اصلی این امر می‌داند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، مستندنگاری اشیاء موزه‌ای در قالب ساماندهی اطلاعاتی عمومی و تخصصی همواره از مهمترین اولویت‌ها و وظایف یک موزه در راستای حفظ و نگهداری اموال فرهنگی تاریخی و معرفی و پژوهش آن‌ها است. ثبت و ضبط اطلاعات هر شیء و تهیه مستندات تصویری در درجه نخست یک شناسنامه هویتی برای هر اثر ایجاد می‌کند که در هنگام بروز هرگونه حادثه ازجمله سرقت و فقدان شیء، از خروج، قاچاق و حضور در حراجی‌ها جلوگیری می‌کند. از آنجا که یکی از اهداف مستندنگاری اشیاء، مکانیزه کردن و تشکیل یک بانک اطلاعاتی است، اداره کل موزه‌ها به همراه دفتر فناوری و اطلاعات سازمان در سال ۱۳۸۷ نسبت به تعریف و ایجاد نرم‌افزار جام برای ثبت و ضبط کلیه اطلاعات مربوط به شناسنامه‌های عمومی و تخصصی اموال منقول فرهنگی تاریخی موجود در موزه‌های مربوط به سازمان، سازمان‌های دیگر، موزه‌های خصوصی، مجموعه‌های خصوصی و دارندگان اموال اقدام کرد.
این پروژه بعدها در قالب یک سامانه با اهدافی ازجمله حفاظت از اموال فرهنگی تاریخی با مسدودکردن گلوگاه‌های فساد، ایجاد بانک اطلاعاتی از تمامی اموال منقول فرهنگی تاریخی (در بخش دولتی، خصوصی و سایر نهادها)، مستندنگاری تمامی اشیاء موجود در موزه‌ها و مخازن، تهیه شناسنامه‌های عمومی، تخصصی و حفاظتی اموال، کنترل اشیاء در مبادی ورودی (پژوهش‌های باستان‌شناسی، توقیفی، اهدایی، کشف اتفاقی، خرید، استرداد)، اعلام وضعیت سرقت اشیاء به تمامی مراجع ذیربط در اسرع وقت، امکان بهره‌برداری پژوهشی توسط پژوهشگران و علاقمندان در سراسر جهان از طریق درگاه کاتالوگ آنلاین، امکان کنترل وضعیت اموال برای کلیه مراجع ذیربط بر اساس شرح وظایف با ایجاد سطوح دسترسی (درون دستگاهی و برون دستگاهی) تداوم پیدا کرد.
یکی از ویژگی‌های بارز این سامانه امکان ایجاد سطح دسترسی به کلیه کاربرانی که در خصوص اموال فرهنگی تاریخی در حوزه درون سازمانی (همانند ذیحسابی، حفاظت فیزیکی، اداره کل حقوقی) و برون سازمانی (همانند وزارت امور اقتصاد و دارایی، پلیس اینترپول، گمرک و…) وظایفی برعهده دارند، است. لازم به توضیح است که سطح دسترسی بنا بر مسئولیت هر کاربر در سیستم تعریف شده است. شایان ذکر است که نتیجه این ارتباطات فرادستگاهی منجر به اقدام به موقع جهت خروج اشیاء سرقتی، اطلاع‌رسانی سریع از مبادی ورودی و ارگان‌های ذیربط در زمان توقیف اشیاء به سازمان میراث فرهنگی و کارشناسی به موقع اشیائی که در حراجی‌های خارج از کشور یا در مجموعه‌های خصوصی در حال خرید و فروش است.
در سال ۱۳۹۳ در راستای دستیابی به هدف ایجاد دولت الکترونیک، سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری خود را ملزم به طراحی فرایندهای سیستمی در سامانه‌های مختلف کرد. از این رو اداره کل موزه‌ها ۲۷ فرایند از کلیه فعالیت‌های مربوط به حوزه اموال فرهنگی تاریخی را با همکاری دفتر فناوری و اطلاعات سازمان در این سامانه طراحی کرد؛ که از آن جمله می‌توان به فرآیندهای مربوط به مبادی ورودی (اهداء، خرید، پژوهش‌های باستان‌شناسی، توقیفی، استرداد و…) اشاره کرد. به گفته معاون میراث‌فرهنگی وقت تا شهریور سال ۱۳۹۹، تعداد ۵۴۵۹۶۰ قلم از اطلاعات اموال فرهنگی تاریخی مربوط به کل کشور در این سامانه ثبت شده‌اند و ثبت اطلاعات تمامی اموال منقول فرهنگی تاریخی اطلاعات اموال کل کشور (چه در اختیار بخش خصوصی و چه در اختیار بخش دولتی) از ویژگی‌های منحصر به فرد این سامانه است.
اما وضعیت کنونی سامانه «جام» چگونه است؟ چه تعداد اثر طی دو دهه گذشته در این سامانه ثبت شده‌اند و مشکلات و چالش‌های پیش روی آن چیست؟
شراره فرخ نیا (کارشناس اموال فرهنگی تاریخی اداره کل موزه‌ها سامانه «جام») با اشاره به آنکه در اوایل امر، «جام» سامانه نبود و یک نرم‌افزار بود که به منظور ساماندهی اموال تاریخی نوشته شد، گفت: در آن زمان کار را با موزه‌های میراث فرهنگی آغاز کردیم و در ادامه موزه‌های ستادی نیز به این مجموعه پیوستند. هدف ایجاد یک بانک یکپارچه و نگهداری اطلاعات در یک جا بود. از این رو در سال ۱۳۹۹ به صورت وب درآمد و سطح دسترسی‌ها تغییر کرد و سایر دستگاه‌ها نیز توانستند ورود کنند.
او ادامه داد: بارگذاری اطلاعات اموال تاریخی صرفا پر کردن یک فرم نیست بلکه نیازمند طی پروسه‌ای از جمله عکاسی، کارشناسی، تشخیص و طبقه‌بندی و استخراج اطلاعات و… است و به نوعی جمع آوری و بارگذاری این اطلاعات زمان بر است. در سال‌های نخست سرعت بارگذاری اطلاعات خیلی کم بود اما طی سال‌های اخیر شاهد سرعت گرفتن کارها هستیم.
فرخ‌نیا درخصوص چرایی طولانی شدن پروسه بارگذاری اطلاعات در «جام» و عدم استقبال امنای اموال از این مهم تصریح کرد: سال‌ها امنای اموال اینگونه آموزش دیده بودند که اموال تاریخی را در دفتر وزارت دارایی تثبت و ضبط کنند از این رو به نوعی این ثبت را کافی می‌دانستند و در سامانه «جام» ثبت انجام نمی‌دادند و آنرا وظیفه ذاتی خود نمی‌دانستند. درواقع با ثبت دستی لیست اموال در دفتر دارایی کار را کافی می‌دانستند و دیگر در سامانه جام ثبت انجام نمی‌شد. اما سعی کردیم با بخش‌نامه‌ها و ابلاغیه‌های بالادستی و برگزاری دوره‌های آموزشی و… بانک اطلاعاتی امین اموال را گسترش دهیم. ضمن آنکه در دوره‌ای برخی از مدیران دغدغه این کار را نداشتند و به تبع در زمره دغدغه امنای اموال نیز قرار نمی‌گرفت.
کارشناس اموال تاریخی اداره کل سامانه «جام» با تاکید برآنکه درحال حاضر شرایط خیلی بهتر از سال‌های گذشته است و به نوعی همه مسئولان و مدیران و امنای اموال به نوعی درخصوص این مهم توجیه شده‌اند، گفت: درحال حاضر این مهم فقط به امنای اموال باز نمی‌گردد بلکه برخی از مسائل به مدیران باز می‌گردد که باید مورد توجه قرار گیرد. حتا بخشی از امور هم به بخش ستادی باز می‌گردد. درواقع باید تشکیل بانک اطلاعاتی تخصصی از اموال تاریخی، فرهنگی در سطح کشور جزو وظایف ذاتی وزارت میراث و گردشگری است و سامانه «جام» هم در راستای تحقق همین مهم است که باید انجام شود.
به گفته او، در سال‌های اخیر این موضوع تا حدوی در جامعه موزه داران جا افتاده است و مجموعه داران بخش خصوصی نیز برای ثبت در سامانه «جام» ورود کرده‌اند. حتا دستگاه‌های مختلف اعم از موزه هنرهای معاصر و وزارت ارشاد و موزه بانک مسکن و کنگره ایران درودی نیز آمادگی خود را برای این مهم اعلام کرده اند.
فرخ‌نیا با اشاره به تعداد آثار ثبت شده در سامانه «جام» گفت: تاکنون اطلاعات ۸۰۱۸۶۷ اثر در این سامانه ثبت شده. هرچند بازه زمانی حدود ۱۵ساله از عمر «جام» می‌گذرد اما اوایل امر امکانات و زیرساخت‌های مناسبی وجود نداشت و کار به کندی انجام می‌شد. درواقع طی چند سال اخیر است که امور سرعت گرفته‌اند هرچند سرعت لازم را ندارد و می‌توانست دو برابر آنچه که اکنون در سامانه ثبت شده است، ثبت شود. حتا دوره شیوع کرونا می‌توانست زمان مناسبی برای انجام بارگذاری اطلاعات باشد اگر اهتمام واقعی وجود می‌داشت.
این کارشناس اموال تاریخی اداره کل سامانه «جام» در پاسخ به این سئوال که آیا می‌توان یکی از دلایل کندی ثبت اطلاعات در این سامانه را باعدم ثبت برخی اموال توسط امنای اموال در دفاتر مرتبط دانست چراکه این روزها از برخی از موزه‌ها خبرهایی درخصوص‌عدم ثبت بسیاری از اموال به گوش می‌رسد که نگران کننده است، گفت: آمار آثار ثبت نشده به نوعی خط قرمز یک موزه محسوب می‌شود. درواقع همه آثار یک موزه باید توسط امین اموال ثبت شده باشد. البته نمی‌گویم که آثار ثبت نشده نداریم اما ممکن است این‌عدم ثبت دلایلی از جمله وسواس بیش از حد برخی امین اموال‌ها در استخراج اطلاعات، سختگیری برای ثبت برخی اطلاعات و بعد رفتن به سراغ ثبت داده‌های دیگر و… دارد. البته تعداد آثار ثبت نشده اینگونه نیست که اگر در کشور ۲ میلیون اثر در موزه‌ها داریم ۱ میلیون آن ثبت نشده باشد که از این میان ۸۰۰ هزار اثر در سامانه جام ثبت شده باشد. درواقع تعداد آثار ثبت شده اینگونه نیست که تعلل ایجاد کند و آمار جام را پایین بیاورد. درواقع سال‌ها اندیشه غلطی در میان امنای اموال وجود داشت که ثبت اطلاعات در دفاتر وزارت دارایی کفایت می‌کند و دیگر نیازی نیست در «جام» ثبت شود ضمن آنکه مدیران وقت نیز مطالبه‌گر این موضوع نبوده از این رو تاکنون این طرح به سرانجام نرسیده. با این وجود اکنون در بهترین شرایط برای تحقق و بارگذاری اطلاعات در «جام» هستیم.
او یادآور شد: استان‌های آذربایجان شرقی، مازندران، یزد، چهارمحال بختیاری از جمله استان‌هایی هستند که اطلاعاتی که در اختیار دارند به اطلاعاتی که در سامانه «جام» بارگذاری کرده‌اند بسیار نزدیک است. از سوی دیگر استان‌هایی مانند خوزستان و البرز کمترین اطلاعات را بارگذاری کرده‌اند. این درحالی است که بالغ بر ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار اثر تاریخی در موزه‌های مرتبط با وزارت میراث و گردشگری کشور داریم. با وجود آنکه با سایر موزه‌های مرتبط با ارگان‌ها و نهادهای مختلف تاکنون مکاتبات متعددی داشتیم اما آمار آثارشان را در اختیار ما نگذاشتند چراکه نگرانی‌هایی دراین خصوص دارند که شاید اگر آمار اموالشان را بدهند، میراث فرهنگی دست روی آن‌ها می‌گذارد این درحالی است که اینگونه نیست و ما همیشه از سایر موزه‌ها حمایت کرده‌ایم. درحال حاضر آماری از اموال این موزه‌ها در اختیار نداریم.
