تاثیر یلدا بر توسعه فرهنگی درون‌زا

یلدا به عنوان یکی از مهم‌ترین آیین‌های باستانی و ملی زمستانی ایران که هر سال توسط مردم برگزار می‌شود، یکی از مراسم‌هایی است که بنابر نظر کار‌شناسان علاوه بر دارا بودن تاثیرات روانی و اجتماعی برای جامعه، نقش مهمی در فرهنگ و تغییرات فرهنگی مردم نیز دارد.

به گزارش ایلنا، با فرا رسیدن شب بلندی همچون یلدا هوا به سردی و مردمان به سمت کم امیدی در کشاورزی می‌روند؛ از این رو افراد نیازمند امید، آینده‌نگری و طراحی برنامه‌های اجتماعی هستند تا خود را برای یک فصل پر امید و پر از رویش آماده کنند.

بنابراین، یلدا علاوه بر اینکه یکی از مراسم‌هایی است که از جنبه اجتماعی بر زندگی مردم تاثیر دارد، دارای عناصر فرهنگی نیز هست. در نظام فرهنگی سنتی که هویت آن بر اساس نظام کشاورزی قرار داشته، مردم پارسی متناسب با تغییر فصول، به برپایی مراسمی پرداختند و یک خرده نظام را بر این مبنا طراحی کرده بودند.

مردم براین باور بودند که شب و روز یا روشنایی و تاریکی در یک جنگ همیشگی به سر می‌برند. روزهای بلند‌تر روزهای پیروزی روشنایی بود درحالی که روزهای کوتاه‌تر نشانه‌ای از غلبه تاریکی.

برای در امان بودن از خطر اهریمن، در این شب همه دور هم جمع می‌شدند و با برافروختن آتش، از خورشید طلب برکت می‌کردند. آیین شب یلدا، خوردن آجیل، هندوانه، انار، شیرینی و… همه جنبه نمادگونه و فرهنگی دارند که برپایی این مراسم در طول سالیان دراز، این نماد‌ها و نشانه‌ها را که بیشتر حاوی مفاهیم امید بخش است، دوباره زنده می‌کند.

این نماد‌ها برخی از خرده‌فرهنگ‌های پذیرفته شده در دیدگاه عامه را تثبیت می‌کند. برهمین اساس، می‌توان گفت که یلدا به عنوان یک خرده‌فرهنگ در اجتماع ایرانی توانایی کسب توسعه فرهنگی در جامعه را دارد.

از آنجایی که مساله توسعه یکی از مسائل مهم در حوزه‌های انسانی است، بررسی وجوه آن در جامعه ایران نیز همانند دیگر جوامع در حال توسعه، در دهه‌های اخیر اهمیت بسیار یافته است. بحثتاثیر آیین‌ها و مراسم‌های باستانی و ملی در روند توسعه، بسیار حائز اهمیت است.

اگر دراین باره بخواهیم به روند توسعه در ایران نگاهی اجمالی بیاندازیم، می‌توان نقش و تاثیر این آیین‌ها در فرهنگ جامعه ایران را بررسی کرد. روند توسعه در ایران از دوران قاجار به ویژه از جنبش مشروطیت آغاز شده و به مرور پیش رفت تا در دوران حکومت پهلوی جامعه با به بکارگیری برخی رویه‌ها، وارد فرآیند مدرنیزاسیون شد.

این فرآیند با مولفه‌های هویتی ایرانی در تضاد بود. بعد از انقلاب نیز بحثتوسعه از موضوعات مهم در برنامه‌های کشور شد اما مفهوم توسعه با گذشته تفاوت‌هایی یافت. در هر صورت توسعه فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و… مورد توجه بسیاری از مسئولان و کار‌شناسان بوده است.

از آنجا که بحثتوسعه فرهنگی یکی از موضوعات مهم در مبحثتوسعه است، بعد از آنکه متفکران و روشنفکران کشورهای در حال توسعه و جهان سوم در یک فرایند طولانی سعی و خطا، متوجه شدند که الگوی توسعه غربی، نمی‌تواند پاسخگوی درد‌ها و نیازهای آن‌ها باشد و نمی‌تواند به توسعه یافتگی بینجامد، به سوی سیاست «توسعه درون‌زا» روی آورند.

در این خط مشی، به جای الگو گرفتن از فرهنگ مغرب زمین، بر فرهنگ و ارزش‌های خودی، بومی و ملی به عنوان نقطه آغازین هرگونه حرکت روبه جلو تاکید شده و الگویی توسعه غربی، الگویی وارداتی شمرده شد. یکی از موضوعاتی که در جهت پیشرفت توسعه فرهنگی اهمیت بسیار دارد، توجه به آئین‌ها و مراسم‌های مختلف در هر کشور است.

از آنجا که یلدا در طول تاریخ و با تغییرات بسیاری که در اجتماع ایرانی صورت گرفت، همچنان با حفظ اصول کلی توسط مردم پاس داشته می‌شود، می‌توان به خوبی به تثبیت فرهنگی و اجتماعی این آیین در میان مردم اشاره کرد.

یلدا در طول تاریخ ایران با وجود فراز و فرودهای توسعه‌ای تاریخ معاصر کشور، همچنان به عنوان یکی از آیین‌های بومی مردم ایران حفظ شده و توانسته با مفاهیمی که دارست، تاثیرات خود را بر فرهنگ مردم ایران بگذارد.

در این مراسم، مردم با بازخوانی دیوان اشعار به ویژه شاهنامه و دیوان حافظ، نسل جوان هر دوره را با فرهنگ و تاریخ ایرانی پیوند داده و باعثگسترش گردهمایی خانوادگی در فضای عمومی می‌شوند.

ویژگی فرهنگی دیگر این شب، این است که هر قوم ایرانی این مراسم را با ویژگی و ابتکارات اقلیمی، اقتصادی و فرهنگی قوم خود برگزار می‌کند و در این می‌ان، طیف وسیعی از آداب و رسوم بدون اینکه از بیرون دستوری برای برگزاری آن صادر شود، خودجوش برپا می‌شود.

از سوی دیگر، برگزاری آیین‌های ملی همانند یلدا در میان نسل جوان می‌تواند به سد محکمی در برابر جشن‌های وارداتی همچون ولنتاین و هالوین تبدیل شود. جشن‌هایی که بسیاری از کار‌شناسان علت گسترش آن در فضای جامعه ایرانی را کم‌رنگ آیین‌های ملی و بی‌اهمیتی به آن‌ها می‌دانند.

یلدا علاوه بر اینکه در سپهر اجتماعی ایران در زمینه تحکیم بنیان خانواده و ایجاد روابط اجتماعی تاثیر بسیاری دارد اما در توسعه فرهنگی کشور براساس ارزش‌ها و نشانه‌های بومی نیز تاثیر بسیاری دارد؛ مراسمی که به توسعه فرهنگی درون‌زا در ایران کمک جدی می‌کند.