دیپلماسی پارلمانی، پلی فرا دولتی بین ملت ها

دیپلماسی پارلمانی رویکردی نوین در روابط خارجی کشورهاست. امروزه پارلمان‌ها به عنوان نهادهای مردمی در کنار دستگاه دیپلماسی قوه مجریه نقش مهمی در شکل دهی سیاست خارجی یک کشور ایفا می‌کنند. این رویکرد بستر و گام موثری در توسعه روابط دوجانبه سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی میان ملت هاست که یکی از عناصر کلیدی بهبود پایگاه بین‌المللی هر کشوری محسوب می‌شود.

به گزارش ایلنا، مجلس شورای اسلامی در ادوار مختلف خود، همسو با جهانی شدن فضای حاکم بر روابط بین الملل و تمایل پارلمان‌ها به مشارکت در عرصه بین الملل به ایفای نقش در حوزه‌های سیاست و روابط خارجی در قالب‌های مختلف پرداخته است.

از جمله فعالیت‌های مجلس در زمینه دیپلماسی پارلمانی، تشکیل گروه‌های دوستی یا هیات‌های پارلمانی، شرکت در اتحادیه بین المجالس کشورهای اسلامی، مجمع مجالس آسیایی و اجلاس مجمع بین المجالس جهانی است که هر کدام از این فعالیت‌ها در صورت بهره برداری صحیح و اصولی از آن‌ها، نقشی کلیدی در گسترش روابط بین المللی ایران در عرصه جهانی از طریق نظام پارلمانی را دارد.

گروه‌های دوستی
گروه‌های دوستی یکی از ساختارهای موجود در جهت دیپلماسی پارلمانی فعال است. با پایان یافتن جنگ تحمیلی و تاکید ریاست وقت قوه مقننه، موضوع تشکیل گروه‌های دوستی پارلمانی در آغاز دوره سوم در دستور کار قرار گرفت و نهایتا در تاریخ ۱۲ مهرماه ۱۳۶۸ آیین نامه تشکیل گروه‌های دوستی پارلمانی به تصویب رسید.

متعاقب آن، اولین گروه دوستی در سال ۶۸ با پارلمان کشور مسلمان و همسایه ایران، پاکستان تشکیل شد. مجلس سوم در این دوره با چند کشور دیگر هم گروه‌های دوستی پارلمانی را تشکیل داد که تاکنون نیز این روند ادامه دارد.

مجلس در سالیان مختلف با تشکیل ۸۰ گروه دوستی پارلمانی نسبت به تحرکات منطقه‌ای و جهانی واکنش نشان می‌دهد و از این طریق به ایجاد ارتباط دوسویه با ملت‌های دیگر به خصوص کشورهای همسایه می‌پردازد. این گروه‌ها از طریق سفرهای مختلف و گفت‌و‌گو با هدف پیشبرد منافع ملی در عرصه دیپلماسی بین المللی، به ایفای نقش می‌پردازند.

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی به دلیل اهمیت گروه‌های دوستی در ایجاد ارتباط، سیر تطور گروه‌های دوستی پارلمانی را از دوره سوم تا نهم مجلس شورای اسلامی مورد مطالعه قرار داده است.

براساس این مطالعه تطبیقی، کشورهای دارای نظام پارلمانی پیشرفته نشان می‌دهد که جایگاه گروه‌های دوستی در مجالس قانونگذاری این کشور‌ها به صورت قاعده‌مندی تقویت شده و بخش قابل توجهی از تحرکات دیپلماسی پارلمانی این کشور‌ها از طریق نظاممند کردن فعالیت این گروه‌ها دنبال می‌شود.

ماهیت غیررسمی گروه‌های دوستی پارلمانی، قدرت مانور دیپلماتیک نمایندگان در حوزه سیاست خارجی را افزایش می‌دهد؛ زیرا برخی از محدودیت‌های فراروی وزارت امور خارجه، برای آنان وجود ندارد. به همین دلیل، در پارلمان اکثر کشور‌ها، قانونگذارانی را برای مدیریت این گروه‌ها انتخاب می‌کنند که از دانش، تجربه و ابتکارات فردی لازم برای ارتقای روابط بین‌المجالسی با سایر کشور‌ها برخوردار باشند.

از طرفی، «قاعده مجاورت جغرافیایی» نیز در چینش این گروه‌ها لحاظ می‌شود، به طوری که کشورهای هرگروه از مجاورت سرزمینی و قرابت فرهنگی برخوردارند.

اجلاس مجمع بین المجالس جهانی
اتحادیه بین‌المجالس جهانی در سال ۱۸۸۹ میلادی تاسیس و مقر دائمی آن در ژنو سوئیس است. این اتحادیه بین المللی که دارای ۱۵۳ عضو است، سازمانی چند جانبه غیر دولتی محسوب می‌شود که مجالس ملی سراسر جهان را در بر می‌گیرد. در واقع این مجمع فرصتی خوب برای بکارگیری و تقویت دیپلماسی پارلمانی محسوب می‌شود.

این مجمع سالی دوبار در بهار و پائیز تشکیل جلسه می‌دهد؛ همچنین زمان و محل تشکیل جلسات مجمع را شورای بین المجالس تعیین می‌کند. این مجمع متشکل از نمایندگان بین المجالسی است که در قالب هیات‌های تعیین شده از سوی اعضای اتحادیه انتخاب می‌شوند و رئیس مجمع اتحادیه بین المجالس در هر اجلاس، رئیس پارلمان کشور میزبان و برای‌‌ همان اجلاس است و رئیس شورا بر اساس سهمیه جغرافیایی و به مدت سه سال عهده دار این مسئولیت است.

از جمله اهداف اصلی این اتحادیه بین المللی ارتقای دموکراسی، پیشبرد صلح و امنیت از طریق بحث‌های سیاسی، احترام و رعایت حقوق بشر، مشارکت در گسترش نهادهای موثر نمایندگی و قانونگذاری، تلاش جهت پیشبرد مذاکرات و اتخاذ مکانیزمی برای پیشگیری از مناقشات و حل و فصل آن‌ها از طریق گفتگوهای چندجانبه است.

اتحادیه مذکور با برخی از نهاد سازمان ملل متحد ارتباطات و تعاملات نیز دارد و در راستای افزایش نقش مشارکت زنان جهان در حیات سیاسی و اجتماعی تلاشی را همواره انجام داده است.

یکصد و سی و یکمین اجلاس اتحادیه بین المجالس جهانی در پایان مهرماه سال جاری با حضور نمایندگانی از مجلس شورای اسلامی ایران در شهر ژنو سوئیس برگزار شد.

مجمع مجالس آسیایی
مجمع مجالس آسیایی نهادی متشکل از ۴۱ پارلمان آسیایی است که با هدف هماهنگی فعالیت‌های مجالس برای تقویت آزادی و برابری، عدالت و رفاه اجتماعی، امنیت و ثبات، صلح و دوستی و همگرایی در آسیا در ۲۳ آبان ۸۵ در تهران تاسیس شد.

این مجمع به پیشنهاد بنگلادش و بنا به ضرورت همکاری میان کشورهای آسیایی برای تأمین صلح به عنوان زمینه توسعه با حمایت سازمان ملل تحت عنوان «انجمن مجالس آسیایی برای صلح» با علامت اختصاری «» AAPP «تأسیس شد.

این انجمن با یک دگردیسی، به مجمع مجالس آسیایی با علامت اختصاری APA تغییر نام پیدا کرد و به عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای مدنی برای تقویت همگرایی و ایجاد راهکارهایی برای تضمین اجرای مصوبات مجالس کشورهای آسیایی مطرح شد.

وظیفه اصلی این مجمع، تقویت دیپلماسی پارلمانی و اعتلای نقش مجالس در تصمیم سازی‌های عمده درسطح قاره آسیاست که با توجه به تعدد کشور‌ها و تنوع فرهنگ‌ها، موجب اهمیت بسیاری است تا در اموری که مبتلا به اکثریت کشورهای آسیایی می‌شود، زمینه‌های تصویب قوانین مشترک یا مشابه را فراهم آورد.

تاکنون شش دوره از این مجمع تشکیل شده و براساس زمان بندی مقرر، هفتمین دوره این مجمع در آذرماه سال جاری در شهر لاهور پاکستان تشکیل خواهد شد.

اتحادیه بین المجالس کشورهای اسلامی
اولین گردهمایی نمایندگان مجالس کشورهای اسلامی در مارس ۱۹۹۵ میلادی بنا به دعوت گروه بین المجالس جمهوری اسلامی ایران با حضور نمایندگان ۱۶ کشور اسلامی در خلال اجلاس ۹۳ بین المجالس جهانی در شهر مادرید کشور اسپانیا تشکیل شد. کشورهای شرکت کننده در این نشست بر ضرورت تشکیل بین المجالس اسلامی تاکید داشتند.

به این ترتیب، دومین گردهمایی نمایندگان مجالس کشورهای اسلامی به ابتکار گروه بین المجالس جمهوری اسلامی ایران با حضور نمایندگان ۱۲ کشور در اکتبر ۱۹۹۵ در شهر بخارست کشور رومانی تشکیل شد.

به دنبال آن، سومین گردهمایی نیز با تلاش گروه ایران، یک روز قبل از شروع اجلاس ۹۵ بین المجالس(آوریل ۱۹۹۶) با حضور نمایندگان مجالس ۱۰ کشور اسلامی و دبیرکل اتحادیه پارلمانی عربی در استانبول برگزار شد.

در ادامه تلاش‌ها، گروه بین المجالس ایران دو نشست دیگر در حاشیه اجلاس ۹۶ بین المجالس(پکن – سپتامبر ۱۹۹۶) برگزار کرد که در نشست دوم، حاضران توافق کردند در اولین جلسه کمیته برنامه ریزی اتحادیه مجالس کشورهای اسلامی در آبان ماه ۱۳۷۵ در تهران شرکت کنند.

در نشست کمیته برنامه ریزی که با حضور نمایندگان مجالس ایران، اندونزی، لیبی، سودان، سوریه، فلسطین، پاکستان و بلنگلادش در آّبان ۱۳۷۵ در تهران تشکیل شد، هسته اولیه تاسیس اتحادیه بین المجالس اسلامی شکل گرفت در این نشست پیش نویس اساسنامه اتحادیه که در آن از تهران به عنوان مقر اتحادیه نامبرده شده بود، به تصویب اعضا رسید و مقرر شد اولین کنفرانس سران مجالس کشورهای اسلامی در تهران یا اسلام آباد برگزار شود.

از جمله اهداف تاسیس اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی، معرفی و ترویج اصول والای اسلام با تاکید بر جنبه‌های گوناگون تمدنی آن، تحکیم و پشتیبانی از تحقق اصل اسلامی شورا در تمام کشورهای عضو اتحادیه و پیشبرد این اصل مطابق با قانون اساسی و شرایط هر یک از کشورهای عضو، ارائه چارچوبی برای همکاری و هماهنگی گسترده و ثمربخش میان مجالس و پارلمان‌های کشورهای عضو، در سازمان‌ها و مجامع بین المللی، ترقیب دیدار و گفتگو میان مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی و نمایندگان آن‌ها، تبادل تجارب پارلمانی، بحثو بررسی مسائل اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مورد علاقه کشورهای عضو و پرداختن به چالش‌های جدی و تلاش‌هایی که جهت اعمال سلطه فرهنگی، سیاسی و اقتصادی انجام می‌گیرد و تصویب پیشنهاد‌ها و تصمیمات مناسب در قبال این مسائل، تقویت تماس، همکاری و مشارکت با دیگر سازمان‌های پارلمانی، دولتی و غیر دولتی به منظور پیشبرد اهداف مشترک، تقویت روحیه هماهنگی میان ملل جهان به منظور احترام و دفاع از حقوق بشر و اصول بشر دوستانه و استقرار صلح بر اساس عدالت است.

محمود صدیقی