کتاب دف و دایره رونمایی شد؛
این پایکوبی رقص مرگ است / موسیقی نواحی نفس‌های آخرش را می‌کشد
موسیقی نواحی نفس‌های آخر را می‌کشد. این پایکوبی رقص مرگ است. بروید سراغی از نوازندگان محلی بگیرید. یا گوشه خانه سیخ و سنگ می‌زنند یا در گورستان‌ها نی می‌نوازند. آری می‌دانم؛ این حرف‌ها را دوست ندارید؛ زیادی سیاهند، زیادی تلخند، زیادی زیادی هستند.
کتاب «دف و دایره» نوشته «کیوان پهلوان» که توسط انتشارات «آرون» منتشر شده بود؛ عصر روز چهارشنبه ۲۹ مرداد ماه رونمایی شد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، «علیرضا پورامید» نویسنده و پژوهشگر موسیقی در مراسم رونمایی از این کتاب با بیان اینکه برای نگارش کتاب به چیزی بالغ بر ششصد جلد کتاب مراجعه شده و به بیش از ۳۰ منطقه فرهنگی سفر شده؛ گفت: یک لوح فشرده انتهای کتاب موجود است که مجموعه هزار ساعت ضبط شخصی به صورت «ام پی تری» است که از موسیقی نواحی جمع آوری شده. این کتاب همه را از رو برد و بعد از خواندش چند روزی درگیرش هستیم.
سپس «سید فواد توحیدی» شاعر کرمانی در معرفی کتاب در سخنانی شاعرانه گفت: ۲۰ سال پیش پهلوان را دیدم که از زندگی و خانواده خود گذشته و دنبال چیزی می‌گشت که خریدار ندارد. مگر مرگ فرهنگ و موسیقی ما دیدن دارد؟
او بیان کرد: کیبورد، ساز نواحی را قبضه کرده است. موسیقی نواحی نفس‌های آخر را می‌کشد. این پایکوبی رقص مرگ است. بروید سراغی از نوازندگان محلی بگیرید. یا گوشه خانه سیخ و سنگ می‌زنند یا در گورستان‌ها نی می‌نوازند. آری می‌دانم؛ این حرف‌ها را دوست ندارید؛ زیادی سیاهند، زیادی تلخند، زیادی زیادی هستند. چه کاریست کسی نزدیک به بیست سال کار کند، با ده‌ها انتشاراتی برای چاپ اثرش صحبت کند و تمام سختی‌ها را یک تنه بر دوش بکشد؟! دولت هم که کاری به این کارها ندارد و سرگرم گرفتاری‌های خویش است. فقط مراقب است اگر در جایی خطایی صورت گرفت سریعاً آن را معدوم کند.
پس از یک اجرای دف توسط گروه «دوار»؛ «هومان اسعدی» پژوهشگر موسیقی و استاد دانشگاه در رابطه با این کتاب گفت: دایره چیست و چه تأثیری دارد؟ همه چیز در این جهان بر دایره می‌چرخد. کره زمین دایره شکل است. اگر سطح صافی هم باشد باز می‌دانیم که بر روی یک دایره بزرگ قرار دارد. کلمه دایره به لحاظ ادبی عجیب‌ترین کلمه است از لحاظ اشتقاق می‌گویم که چندین و چند کلمه از آن مشتق می‌شود. دایره عجیب‌ترین شکل جهان است.
اسعدی با بیان اینکه کار ارزشمندی صورت گرفته و پهلوان پهلوانانه نگاشته شده؛ گفت: هزار صفحه برای یک ساز نوشتن کاری دشوار است که از هرکسی ساخته نیست. کتاب سه بخش اصلی دارد. دو بخش اول به مباحثتاریخی و ادبی اختصاص یافته و بخش سوم کتاب به جایگاه و ساختار دایره نزد ایرانیان و اقوام مختلف جهان ایرانی و کشورهای همسایه اختصاص یافته. همانطور که خود در مقدمه کتاب اشاره می‌کند هفده سال طول کشیده و بیش از سیصد سفر تحقیقاتی صورت گرفته.
او اظهار داشت: تنها موردی که دیدم دانشنامه‌ها و کارهای بزرگ پژوهشی تک نفره انجام می‌گیرد ایران است. ما در کار فردی موفق‌تر بودیم و این را در همه چیز ازجمله ورزش ثابت کردیم. در کار جمعی موفق نیستیم. حتی کارهای ارزشمندی چون دانشنامه توسط یک شخص نوشته می‌شود.
اسعدی در رابطه با محتوای کتاب گفت: در کتاب به وجه شناختی خیلی خوب توجه شده. وجوه نمادین داستان برایم جالب بود. دانش سرف کافی نیست، بینش هم مهم است. در بخش اول که تاریخی است از دوره باستان شروع شده و تا دوره پهلوی پیش آمده. منابع زیادی مشاهده شده در زمینه موسیقی دوران باستان. اما در واقع باستان شناسان در زمینه موسیقی کاری نکردند، هرچه هست بیشتر توسط دانشمندان اروپایی نوشته شده. آنها هنوز هم کار می‌کنند که در کتاب جای ارجاع به اینها خالیست. امیدوارم در چاپ‌های بعدی توجه شود.
وی با بیان اینکه نباید به ترجمه‌های فارسی خیلی اعتماد کرد؛ گفت: با ترجمه‌های فارسی باید با احتیاط برخورد کرد، خصوصاً درمورد دانشنامه‌هایی این چنینی بهتر است به منابع دست اول رجوع کرد. به هرحال به پهلوان تبریک می‌گویم. واقعاً سخت است یک تنه چنین دانشنامه‌ای نوشتن.
پورامید در ادامه سخن اسعدی گفت: در ترجمه اغلاط زیادی راه پیدا می‌کند و نسل به نسل ادامه می‌یابد. اشکالی پیش می‌آید و بدون توجه تکرار می‌شود.
بعد از او «فرید خردمند» نوازنده تنبک و پژوهشگر موسیقی گفت: بعد از صفویه دایره رانده شد و تنبک وارد شد. دایره جزو سازهای کلاسیک است که در کل آسیای میانه مورد توجه است آن صدای بوم یا ضربه وسط دایره منحصر خودش است. در بسیاری کنسرت‌ها دیدیم نوازنده سازهای کوبه‌ای بجز تنبک دایره‌ای می‌گذارند از آن برای همان بوم یا ضرب استفاده می‌کنند.
وی ادامه داد: هنوز در آذربایجان، خراسان شمالی برخی نقاط تک و توک نوازنده‌هایی وجود دارد. شاید این مربوط باشد به دور ماندن دایره از مرکز نشینی باشد. هنوز اتود برای دایره نوشته نشده. سبک و روش دایره به تعداد نوازنده‌ها گسترده است. این ارزش زیادی دارد. برای مثال تار چند شیوه مشخص دارد که همه از آن استفاده می‌کنند. اما دایره را هر کسی حتی اگر تجربه آنچنانی هم نداشته باشد می‌تواند بزند. جادوی پوست است که این را گسترده می‌کند.
خردمند با بیان اینکه جا دارد امروزه دایره به موسیقی کلاسیک برگردد؛ گفت: دایره ساز بهتری است تا تنبک. ماندگاری صدای تنبک نسبت به دایره کمتر است. دایره زندگی اش را مدیون توده‌های مردم است. باید خیلی رویش کار کرد. این کتاب می‌تواند سرآغاز راستینی باشد برای بازگشت تنبک به موسیقی کلاسیک.
«احمد صدری» وقت خود را به «علی سعادتی» داد تا چند بیتی درباره کیوان پهلوان بخواند.
سپس «اصغر بیانی» معاون هنری فرهنگستان هنر بعد از خواندن چند بیت از مولانا گفت: کتاب پهلوان نتیجه زحمات بیست ساله اوست که در این آشفته بازار واقعاً کار بزرگ و سنگینی است. در کتاب حقیقتی هست که اگر برگردیم به استفاده از سازهای کوبه‌ای و ضرب متوجه می‌شویم وقتی ضربی تداوم پیدا کند یک حالت بیوشیمیایی در بدن انسان ایجاد می‌شود. انسان نسبت به عالم و محیط دگرگون می شود که این همان بعد دومی است که انسان به آن بی‌توجه است.
بیانی ادامه داد: انسان کنجاو است. ذات انسان می‌خواهد بشناسد. دو نوع شناخت داریم: شناخت تجربی و شناخت اصولی و بی‌واسطه. برای مثال شناخت درد وقتی از زبان یک استاد پزشکی برای دانشجویان بیان می‌شود شناخت تجربی است و وقتی از زبان یک شخص بیمار بیان می‌شود شناخت اصولی و بی‌واسطه است. یعنی خود شخص به آن رسیده.
او بیان کرد: علم را نمی‌شود به این راحتی به دست آورد. باید قابلیت پیدا کنیم که از عالم حواس بیرون آییم و برویم به یک بعد دیگر. علمی که به دست می‌آید از دو نوع حضوری و حصولی است. با روش‌هایی خاص باید از بعد حواس فراتر رفت و این بعد به بعد دیگر نفوذ کند. یکی از روش‌ها همین ضرب هاست در هر مقامی که اجرا شود. مقام به معنی جایگاه است. جایگاه روحی و بیوشیمی بدن ما. اگر نتوانید در آن فضا قرار بگیرد ممکن است خسته کننده شود.
وی با بیان اینکه کسی از مشاهدات حضوری صحبت می‌کند که خودش آن را تجربه کرده باشد؛ گفت: وقتی شخصی با موسیقی مواجه می‌شود آنزیم‌ها تغییر می‌کنند. از طریق رفتن از یک ساحت به ساحت دیگر که این موجب می‌شود علمی به دست بیاوریم که به طریق معمول قادر به دریافت آن نیستیم.
معاون هنری فرهنگستان هنر در پایان افزود: از ویژگی‌هایی دنیای امروز شتاب، وانمود، سطحی‌نگری و اضطراب است. در همین دوره جوانانی را می‌بینیم که از این جنگل سوخته سر برمی‌کشند و به آینده امیدوارند. به امید اینکه ریشه نخشکد و ارتباط قطع نشود. تا ریشه در آب است امید ثمری هست.
سپس پیمان ناصح پور با اشاره به اینکه مساله‌ای که ذهن مرا به عنوان یک نوازنده تنبک مشغول کرده این است که چرا از دوران قاجار تا به امروزکه بررسی می‌کنیم به ویژه در تنبک در واقع انگشت‌گذاری‌ها بوده که پیچیده و پیچیده‌تر شده ادامه داد: نوازندگی تنبک بعد از «استاد تهرانی» تا امروز از لحاظ پیچیده گی ریتم تحلیل رفته.
وی افزود: این کتاب یک دانشنامه و دایره‌المعارف است. در قسمتی باید روی موضوع دایره نوازها و دف نوازها کار کند. این کتاب باید توسط نوازندگان مطالعه شود، روی آن فکر شود و به دیگران منتقل شود.
در پایان این نشست کیوان پهلوان، پژوهشگر و نویسنده کتاب دایره و دف ضمن سپاسگذاری از تمام کسانی که در مسیر جمع آوری و تدوین این کتاب او را یاری کرده بودند؛ گفت: دف و دایره یک ساز است. به نظرم همه سازهایی که روی دست قرار می‌گیرند و نواخته می‌شود یک ساز هستند. این ساز در تاریخ یک نقش را بازی کرده است. این یک ساز زنانه و همچنان زنان به آن کشش دارند. دایره یک ساز شادمانه و همینطور بزمی‌ست. اینطور حدس می‌زنم که در دوره صفویه تعداد زیادی از طریقت‌ها به هند فراری می‌شوند. موسیقی طریقت به هند می‌رود و تا دوران کریمخان عارف داریم اما صوفی نداریم. صوفی وابستگی طریقتی دارد که عارف از این وابستگی بیرون است. در دوران کریمخان اجازه داده شد این طریقت‌ها مجددا شکل پیدا کنند.
پهلوان ادامه داد: در میان طریقت‌های مختلف می‌بینیم که دایره به شکل یک ساز مقدس درآمده است. طریقه قادریه در ایران، متاثر از قادریه هند است، فضای دینی و مذهبی هند. مبحثی که بیان می‌کند چرا ساز دف در طریقت قادریه تقدس پیدا می‌کند.
او اظهار داشت: شادی جدا از آیین نبوده. در مذاهب وقتی ذکر می‌کردند شادی و رقص هم می‌کردند. موسیقی جایگاه تقدس ندارد بلکه بدون موسیقی انسان زندگی نخواهد داشت. تمام حالات درونی انسان با موسیقی است که به آرامش می‌رسد.
در پایان این نشست کیوان پهلوان به همراه بهنام کلاه بخش به اجرای قطعاتی از موسیقی پرداختند.
این اثر ارزشمند با قیمت ۸۵ هزار تومان در ۹۶۰ صفحه توسط انتشارات آرون به چاپ پرسیده است.
