آماری از خطاهای درمانی در ایران موجود نیست/ رسانه‌ها بخش کوچکی از خطاها را منعکس می‌کنند
خطاهای درمانی حتی در صورتی که پایین‌ترین آمار را داشته باشند به خصوص زمانی که منجر به مرگ یا آسیب جدی شود؛ ناگوارترین اثرات را بر روی فرد آسیب دیده و جامعه خواهد داشت و گذشته از هزینه‌هایی که به جامعه تحمیل می‌کند؛ موجب خدشه دار شدن اعتماد مردم به کادر درمان به خصوص پزشک و پرستار به عنوان دو بازوی توانمند سیستم درمانی خواهد شد و تردیدهای جدی در ماهیت اصلی بیمارستان که همان درمان و آلام دردهاست، ایجاد می‌کند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، در سالی که گذشت اخبار ناگواری از بروز خطاهای درمانی در بیمارستان‌های چمران تهران، بیمارستان پیامبر (ص) قشم و بیمارستان امام خمینی (ره) صومعه‌سرا موجب شد؛ فارغ از صحت یا عدم صحت اخبار منتشر شده در این زمینه بار دیگر پرونده خطاهای درمانی و نحوه سنجش و نظارت براین خطاها را باز کنیم و متخصصان فن در کادر درمانی بیمارستانها، متولیان حوزه سلامت و دیگر مخاطبان این گزارش را در برابر این پرسش اساسی قرار دهیم که آیا آماری در خصوص خطاهای درمانی در ایران وجود دارد یا خیر؟ و اساسا وجود سیستمی برای پایش و نظارت چقدر ضروری است و چنین سیستمی چقدر می‌تواند؛ در علت یابی و کاهش زمینه خطاهای درمانی موثر باشد؟
صاحب زمانی (نایب رییس سازمان نظام پزشکی) با بیان اینکه سیستمی که خطاهای پزشکان را ثبت کند؛ وجود ندارد، می‌گوید: در این باره فقط خدا عالم است و در هیچ کجای دنیا چنین سیستمی وجود ندارد که این خطاها را پایش کند.
وی با بیان اینکه در ایران آماری از خطاهای درمانی وجود ندارد با استناد به تجربیات شخصی خود در این باره می‌گوید: «بر اساس اعتقاد و تجربیات خودم و پرونده‌هایی که در نظام پزشکی می‌بینم؛ تصور می‌کنم، خطاهای پزشکی در کشور ما زیر ۱۰ درصد است که البته فراوانی آن در گروه‌های مختلف پزشکی مختلف است.»
نایب رییس سازمان نظام پزشکی با بیان اینکه برای کاهش خطا در همه زمینه‌ها باید بررسی‌های لازم انجام شود، اظهار می‌کند: «در پزشکی خطاهایی که صورت می‌گیرد؛ معمولا توسط بیمار یا همراه وی به پزشکی قانونی یا نظام پزشکی اطلاع و شکایت می‌شود و این نشان دهنده مجموعه‌ای از خطاهایی است که در جامعه پزشکی انجام می‌شود.»
وی ادامه می‌دهد: «اگر بخواهیم؛ خطاهای پزشکی صورت گرفته در هر نقطه کشور ثبت شود؛ چنین چیزی امکان ندارد و امکانش هم نیست و در سایر کشور‌ها نیز این سیستم وجود ندارد، مگر اینکه سیستم نظارتی آن قدر قوی باشد که عوامل انسانی و نرم افزاری در همه نقاط داشته باشد که این مسائل ثبت شود که این مستلزم یک سری کارهایی است که ممکن است؛ وزارت بهداشت بتواند این کار را انجام دهد.»
در حالی که نایب رییس سازمان نظام پزشکی خطاهای درمانی را کمتر از ۱۰ درصد می‌داند و در ضمن از امکان‌ناپذیری پایش این خطاها خبر می‌دهد؛ محمد شریفی مقدم (دبیر کل خانه پرستار و قائم مقام سازمان نظام پرستاری) در نظری کاملا متفاوت خطاهای درمانی را رو به افزایش می‌داند و از نبود عزم جدی برای بررسی این خطاها و نظارت روی آنها خبر می‌دهد، اما نکته مشترک در اظهارات آنها، نبود سیستم پایش و نظارت بر خطاهای درمانی و نبود آمار در این زمینه است.
شریفی مقدم در این باره اظهار می‌کند: «خطاهای کادر درمان که اعم است؛ از پزشک و پرستار، حتی در کشورهای پیشرفته با وجود استاندارد بودن همه فاکتور‌ها از جهت نیروی انسانی، تجهیزات و...رقم بالایی است، اما در کشورهای اروپایی سازو کاری ایجاد شده است که پرستاران و پزشکان اشتباهات خودشان را اعلام و ثبت می‌کنند و حتی کادر درمان تشویق به اعلام خطاهای خود می‌شوند.»
دبیر کل خانه پرستار تاکید می‌کند: «در ایران سیستمی برای ثبت و سنجش خطای کادر درمان وجود ندارد و مساله اینجا است که برخی نمی‌خواهند؛ این سیستم وجود داشته باشد.»
شریفی مقدم کمبود نیروی پرستاری و بالا بودن زمان کار پرسنل پرستاری را یکی از علت‌های بالا بودن خطاهای کادر درمان می‌داند و می‌گوید: «در آمریکا ساعت کار پرستاران را ۲ ساعت افزایش دادند و با وجود استاندارد بودن سایر شرایط مشاهده شد که ۱۴ درصد خطای پرستاری افزایش یافت، بنابراین طبیعی است؛ در سیستمی که پرستار مجبور است تا ۳۶ ساعت و بعضا تا ۴۸ ساعت کار کند، بروز خطا امر طبیعی است. هر کس بگوید خطای پرستاری نداریم، قطعا دروغ گفته است.»
وی ادامه می‌دهد: «در پزشکی نیز همینطور است؛ وقتی در بیمارستان جراح وجود ندارد و جراحی توسط رزیدنت انجام می‌شود، قطعا احتمال خطا بالا می‌رود و اگر بگویند در ارایه خدمات بهداشتی خطا نیست، خلاف واقع است؛ چرا که خطا هست، اما آماری در این زمینه نداریم که میزان آن را مشخص کند.»
دبیر کل خانه پرستار با اشاره به موارد مطرح شده از خطاهای کادر درمان در رسانه‌ها تصریح می‌کند: «آنچه که در رسانه‌ها مطرح می‌شود؛ تنها بخش کوچکی از این خطاها است، البته برخی اوقات نیز خلاف واقع مطرح می‌شود؛ مانند مورد نوزاد صومعه سرا که ابتدا اعلام شد؛ در بیمارستان دچار سوختگی اعلام شده است، اما در واقع دچار بیماری پوستی بود. به طور کلی به نظر می‌رسد؛ خطاهای پزشکی و پرستاری خیلی فراتر از آن چیزی است که دیده می‌شود.»
وی ادامه می‌دهد: «در کشور ما متاسفانه آمار خطاهای پرشکی و پرستاری که من اسم آن را مرگ خاموش می‌گذارم؛ بالا به نظر می‌آید، ولی متاسفانه به دلیل اینکه سیستم ثبت خطا نداریم؛ مشخص نیست.»
دبیر کل خانه پرستار می‌افزاید: «تا جایی که اطلاع داریم؛ خطاهایی که به علت کمبود پرستار در بخش‌هایی مثل‌ای سی یو اتفاق می‌افتد و علی رغم تلاش پرستاران باز هم بیمار دچار مشکل می‌شود و می‌میرد این‌ها کمتر اعلام و بررسی می‌شود و تنها بخش کوچکی از خطاهای درمانی در رسانه‌ها مطرح می‌شود.»
شریفی مقدم اظهار می‌کند: «اگر بخواهیم به مردم حداقل خدمات پرستاری را ارائه بدهیم؛ باید به ازای هر هزار نفر ۳ نفر پرستار داشته باشیم، البته در حال حاضر در آمریکا به ازای هر هزار نفر ۹ نفر پرستار و در اروپا به ازای هر هزار نفر ۸ پرستار و در کشورهای حوزه خلیج فارس ۳ نفر پرستار به ازای هر هزار نفر وجود دارد، اما در کشور ما به ازای هر هزار نفر ۵. ۱پرستار وجود دارد، بنابراین با در نظر گرفتن نبود استانداردهای دیگر در خصوص خدمات پرستاری در می‌یابیم که در حال حاضر خدمات پرستاری به طور استاندارد ارائه نمی‌شود؛ و عمق فاجعه خیلی زیاد است.»
علی رغم تفاوت نظر‌ها در زمینه لزوم و امکان سنجش و آمارگیری در خصوص خطاهای درمانی به نظر می‌رسد؛ نکته‌ای که همگی تقریبا درباره آن اتفاق نظر دارند؛ لزوم داشتن رویه و سیستم رویارویی با این خطاها به جهت علت یابی و تلاش در راستای کاهش حداقلی این خطاها است.
در این زمینه پارسا‌پور (متخصص اخلاق پزشکی) اظهار می‌کند: «پزشک هیچ وقت نمی‌توان ادعا کند عاری از خطا است چرا که خطا جزو طبیعت حرفه پزشکی است و پیچیدگی‌های روند تشخیص و درمان بیماران، پزشک را مصون از خطا نمی‌کند و هر پزشکی ممکن است؛ مثل همه افراد حین انجام وظیفه مرتکب خطا شود، اما آنچه که مورد توجه است این است که با خطا برخورد متناسب انجام شود.»
وی ادامه می‌دهد: «برخورد متناسب با خطای پزشکی مستلزم این است که یک رویکرد مناسب نسبت به خطای پززشکی صورت بگیرد و سازمان که معمولا بیمارستان است باید سیاست خود را در زمینه برخورد با خطای یکی از اعضای خود مشخص کند و اگر سازمان در پی شناسایی مقصر و انتقال همه مسئولیت به دوش فرد باشد؛ تجربه ناموفقی خواهد بود.»
این متخصص اخلاق پزشکی می‌افزاید: «در این شرایط وقتی افراد مرتکب خطا می‌شوند؛ ترجیح می‌دهند آن را مخفی کنند و هزینه اعلام این خطا را به دوش نکشند؛ البته در مواقعی که خطای پزشکی قابل اصلاح رخ داده باشد که در صورت بی‌توجهی اثرات بعدی ناگواری داشته باشد از جمله مواردی است که اقدامات لازم صورت می‌گیرد و خطا را بر طر ف می‌کنند.»
به گفته این متخصص اخلاق پزشکی در مواقعی که خطا اتفاق افتاده و آسیب غیرقابل برگشت است یا خطایی رخ داده و آسیبی متوجه بیمار شده است معمولا ترجیح می‌دهند این خطا را اعلام نکنند، در حالی که این تجربه ارزشمندی است که انتقالش به افراد و سیستم باعث می‌شود که از آسیب‌های بعدی جلوگیری شود، اما با برخورد ناصحیح خطای رخ داده تنها در خاطره پزشک خواهد ماند و و این خطا مرتبا تکرار خواهد شد.»
پارسا‌پور بیان می‌کند: «به عنوان مثال در خصوص مشابهت‌های دارویی ممکن است تجویز‌های اشتباه اتفاق بیافتد و پزشک متوجه کار خود شود و کار خود را اصلاح کند و ده‌ها نفر دیگر نیز این خطا را تکرار کنند، اما عواملی نظیر مقصر جلوه دادن افراد موجب می‌شود به جای اینکه این خطا دریافت، شناسایی و علت یابی شود این اشتباه تکرار گردد.»
وی ادامه می‌دهد: اگر علت بروز خطا، مشابهت دارو یا خستگی بیش از اندازه پزشک یا پرستار شناسایی شود سیستم موفق خواهد شد به مرور زمان خطاهای درمانی را کنترل کند.»
این متخصص اخلاق پزشکی می‌گوید: «البته برخی بیمارستانها با فعال کردن کمیته‌های بیمارستانی و ایجاد فضای امن برای حرفه‌مندان برای ارایه تجارب خود عمل کرده و در این فضا هیچ شخصی در کادر درمانی از خطا مصون نیست و برخورد متناسبی در مواجهه با خطاهای درمانی صورت می‌گیرد و با شناسایی عواملی که موجب خطاهای درمانی می‌شود؛ احتمال بروز خطاها را کم می‌کنند.»
وی ادامه می‌دهد: «اگر سیستم به این سمت پیش برود؛ می‌توانیم امیدوار باشیم؛ در درجه اول خطاها شناسایی شوند و در پی آن اعتماد مردم به جامعه پزشکی بیشتر شود و موجب شود پزشکان نیز نسبت به خطای خود بی‌تفاوت نباشند و با اعلام کردن خطای خود به همکاران خود از تکرار این خطاها پیشگیری کنند.»
خطاهای درمانی حتی در صورتی که پایین‌ترین آمار را داشته باشند به خصوص زمانی که منجر به مرگ یا آسیب جدی شود؛ ناگوارترین اثرات را بر روی فرد آسیب دیده و جامعه خواهد داشت و گذشته از هزینه‌هایی که به جامعه تحمیل می‌کند؛ موجب خدشه دار شدن اعتماد مردم به کادر درمان به خصوص پزشک و پرستار به عنوان دو بازوی توانمند سیستم درمانی خواهد شد و تردیدهای جدی در ماهیت اصلی بیمارستان که همان درمان و آلام درد‌ها است، ایجاد خواهد کرد. در این راستا به نظر می‌رسد؛ مقوله خطاهای درمانی توجه جدی و فوری مسئولین را در خصوص لزوم ایجاد سیستم پایش و نظارت می‌طلبدو همچنین به کارگیری نظرات کار‌شناسی در این حوزه را بیش از پیش در راستای علت یابی و نحوه رویارویی با این خطاها پررنگ جلوه می‌دهد.
به نظر وزارت بهداشت به طور جدی در این زمینه وارد عمل شده است؛ چنانچه قائم مقام وزیر بهداشت،درمان و آموزش پزشکی چندی پیش از تشکیل کمیته پیشگیری از خطاهای پزشکی در بیمارستانها به دستور وزیر بهداشت خبر داد. و خاطرنشان کرد که با تصمیم کمیته ویژه وزیر بهداشت قرار است برای پیشگیری از بروز خطای پزشکی، اقدمات متعددی از جمله اصلاحات ساختاری و اصلاحات لازم از نظر نیروی انسانی و نیز ثبت تمام خطاها و گزارش دهی سیستمی آنها در سال جاری انجام شود.
در پایان ذکر این نکته نیز ضروری به نظر می‌رسد که متهم کردن رسانه‌ها به عدم اطلاع رسانی دقیق و فرافکنی که معمولا پس از انتشار اخبار در حوزه خطاهای کادر درمانی گاهی اولین اقدام مسئولین و ارگان‌های زیربط است؛ چندان منصفانه به نظر نمی‌رسد، چرا که شاید خود این نهاد‌ها هستند که با عدم شفافیت و سنجش دقیق در حوزه خطاهای مربوط به خود و عدم اطلاع رسانی به موقع در خصوص آنها سبب دامن زدن به انتشار اخبار ناصحیح در این زمینه شده و موجب می‌شود که گا‌ها رسانه‌ها با بی‌اعتمادی به ارگان‌های مربوطه به اطلاعات ارائه شده توسط بیماران و همراهانشان بسنده کنند که گا‌ها از جهت صحت دچار تردیدهای جدی است.
گزارش: هدی قبادی