ضرورت ورود سازمان بازرسی به ساخت‌وساز اطراف حرم مطهر رضوی
در جلسه روز یکشنبه هیات دولت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مکلف شد که به منظور حفاظت از شأن و جایگاه حرم مطهر امام رضا(ع) در سیمای شهری، تا نیمه اول سال 2017 نسبت به تعیین حریم منظری حرم مطهر رضوی و ابنیه تاریخی وابسته به آن و همچنین امکان‌سنجی نسبت به ثبت جهانی محدوده حرم امام رضا(ع) اقدام نماید، این مصوبه با واکنش‌های مختلفی از سوی کارشناسان روبروست، زیرا برخی این قدام را با توجه شرایط موجود غیرعملی می‌دانند و برخی نیز معتقدند؛ این اولین باری است که به ارزش میراثی یک بقاع متبرکه در کشور توجه می‌شود و می‌تواند سرآغاز روند بسیار خوبی باشد.
محسن طبسی (معمار و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد) در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا در ارتباط با مصوبه هیات دولت در مورد تعیین حریم منظری حرم مطهر امام رضا (ع) گفت: از نظر حقوقی در واقع نیازی به چنین مصوبه‌ای نیست، چرا که بر طبق قانون مجموعه حرم رضوی در فهرست آثار ملی ثبت شده و زمانی‌که اثری در این فهرست جای می‌گیرد، حقوقی برای اثر از جمله حفظ حرائم آن ایجاد می‌شود و خود به خود سازمان میراث فرهنگی موظف به انجام وظایفی در برابر آن می‌شود.
وی ادامه داد: از نظر فنی و عملی نیز امکان اجرائی شدن این مصوبه وجود ندارد، زیرا ساخت‌وسازهای اطراف حرم بسیار زیاد است و دولت باید هزینه زیادی را متقبل شود تا این وضعیت را اصلاح کند که به نظر نمی‌آید؛ این امر امکانپذیر باشد.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد مشهد توضیح داد: ساخت‌وسازهای اطراف حرم مطهر، حریم منظری آن را مخدوش کرده‌اند و متاسفانه در زمانی که این طرح‌ها برای اجرا مطرح شده بود؛ کمیته فنی سازمان میراث فرهنگی کشور و یا استان مجوز داده‌اند و اکنون باید ببینیم در تاریخی که این ساختمان‌ها ساخته شده‌اند؛ چه کسانی در کمیته فنی مسئولیت داشته‌اند.
مسولان میراث فرهنگی به دیوان عدالت اداری پاسخگو باشند
طبسی اظهار کرد: مسئولان سازمان میراث فرهنگی در زمان ساخت‌وسازهای اطراف حرم، نسبت به انجام وظایف قانونی خود کوتاهی و قصور داشته‌اند و باید در دیوان عدالت اداری و یا سازمان بازرسی کل کشور جوابگو باشند، چرا که بر اساس وظیفه قانونی‌شان عمل نکرده‌اند، در حالی که اگر مداخله‌ای در حریم یا عرصه نقش جهان یا هر اثر ثبت شده دیگری اتفاقی می‌افتاد؛ سازمان میراث فرهنگی واکنش نشان می‌داد، اما در مورد حرم مطهر رضوی این اقدام را انجام ندادند.
وی افزود: بنابراین اینکه با یک مصوبه اکنون بخواهیم؛ حریم منظری را سروسامان دهیم، امکانپذیر نیست، زیرا این ساختمان‌های ساخته شده، سرمایه ملی هستند و نه می‌توانیم آنها را تخریب کنیم و نه می‌توانیم آنها را نادیده بگیریم، شاید هم بخواهند این ساخت‌وسازها را مستثنی کنند و از این به بعد قانون را اجرا کنند که البته به نظر نمی‌آید؛ این کار عملی باشد، از طرف دیگر زمانی که یک متر مربع مغازه در اطراف حرم 200 میلیون تومان قیمت دارد؛ چگونه می‌توان به اصلاح ساختمان‌های بلند مرتبه اطراف فکر کرد؟
این معمار همچنین در مورد مداخلاات درون حرم نیز اظهار کرد: در داخل حرم مطهر نیز مداخلاتی صورت گرفته اما تولیت حرم، اجازه ورود سازمان میراث فرهنگی به این مساله را نداده است و سازمان میراث فرهنگی تاکنون نتوانسته اقدامی را در این زمینه انجام دهد، در حالی که مداخلات صورت گرفته به طور کلی با قوانین ملی و بین‌المللی مغایر است.
امکان ثبت جهانی وجود ندارد
رئیس سابق دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد مشهد در مورد احتمال ثبت جهانی حرم مطهر رضوی گفت: قطعا یونسکو با توجه به مداخلاتی که در حریم حرم صورت گرفته، ثبت جهانی آن را نمی‌پذیرد، شاهدیم که آرامگاه فردوسی را به خاطر یک دکل برق که در حریم منظری آن قرار دارد و وزارت نیرو حاضر به جابه‌جایی آن نیست ، سالهاست که در فهرست میراث جهانی ثبت نمی‌کنند، چه برسد به حرم که از هر 4 طرف حریم منظریش مخدوش است و چشم‌انداز درستی برای آن وجود ندارد.
مصوبه هیات دولت ادامه ساخت و سازها در اطراف حرم را متوقف می کند
هرچند که صحبت‌های محسن طبسی در مورد مصوبه هیات دولت واقع‌بینانه و همراه با ناامیدی است، اما از طرف دیگر جواد خدایی؛ معمار و پژوهشگر، نکات مثبتی را نیز برای این مصوبه یادآوری کرد، وی در این باره به خبرنگار ایلنا گفت: به هر حال این مصوبه تاثیرگذار است، زیرا آنچه در حریم حرم مطهر رضوی ساخته نشده، بسیار بیشتراست از آنچه ساخته شده و بر اساس این مصوبه می‌توان بعد از این وضعیت را مدیریت کرد و جلو افزایش این ساختمان‌ها و عادی‌سازی این ساخت‌و سازها را گرفت.
سرآغاز توجه به بعد میراثی بقاع متبرکه
وی این مصوبه را دستآورد بزرگی برای مشهد دانست و افزود: این مصوبه نشان از توجه به بعد میراثی حرم مطهر دارد، در حالی که پیش از این، بعد میراثی اماکن متبرکه معمولا مغفول می‌ماند و این اتفاق سرآغازی برای توجه به ارزش میراثی بقاع متبرکه دارد.
خدایی با اشاره به مخدوش شدن حریم منظری حرم به دلیل بلندمرتبه سازی‌های اطراف آن، تصریح کرد: از آنجا که من توفیق خدمت در حرم را دارم، بسیار شاهد بودم که زائران به ما می‌گویند، چرا باید چنین وضعی در اطراف حرم حاکم باشد و ما این مناظر را از حرم ببینیم.
این معمار افزود: من این مصوبه را حامل پیام روشنی از حاکمیت برای جامعه تصمیم‌گیرنده مشهد می‌بینم که قطعا تاثیرگذار خواهد بود و نشان از عزم جدی برای یک تحول دارد.
نسل‌های آینده اصلاح حریم منظری حرم را مطالبه می کنند
وی در پاسخ به اینکه چقدر امکان دارد که بتوانیم به سمت اصلاح حریم منظری حرم مطهر رضوی حرکت کنیم؟ گفت: فراموش نکنیم که حتی در کشورهای بسیار متفاوت با ما مانند عربستان کهاصلا نگاه میراث فرهنگی ندارد، برای پیشبرد برنامه‌ها و اهداف توسعه‌شان بسیاری از هتل‌های با قدمت زیر 5 سال را تخریب کردند، البته ما شرایط متفاوتی از نظر بودجه‌ای با این کشور داریم، اما اگر امروز جامعه ما به این بلوغ رسیده که حریم بصری برای حرم تعریف کند، بی‌شک در سالهای بعد که ممکن است؛ دور یا نزدیک باشد، مطالبه اصلاح حریم نیز به وجود می‌آید.
خدایی با تاکید بر اینکه مطرح شدن بحث حریم منظری حرم در هیات دولت اتفاقی نادر است، افزود: این اتفاق را باید به فال نیک بگیریم، زیرا که اکنون تفکر سوداگر اجازه فکر کردن به این مسائل را به هیچ کس نمی‌دهد و این گونه مصوبه‌ها و قوانین می‌تواند به توقف این روند سوداگرانه کمک کند تا حداقل در آینده همه چیز را از دست نداده باشیم.