تاریخ، زبان و فرهنگ سرزمین عمارلوی گیلان در کتاب «گیلتات»
پژوهشی مفصل درباره تاریخ، زبان و فرهنگ سرزمین عمارلوی گیلان منتشر شده است.
به گزارش ایلنا، کتاب «گیلتات» با زیرعنوان پژوهشی پیرامون تاریخ، زبان و فرهنگ عمارلو در ۵۸۸ صفحه به قلم صمد شوقی‌جیرنده توسط انتشارات فرهنگ ایلیا منتشر شده است.
پژوهش حاضر با بهره‌گیری از روش‌های فیش‌برداری و کتابخانه‌ای و تحقیق میدانی درباره تاریخ، زبان، فرهنگ عامه، واژگان و ضرب‌المثل‌های رایج در بین ساکنین بخش عمارلو شهرستان رودبار استان گیلان انجام شده است.
اقوام ساکن در عمارلو به دو گروه مهاجر و بومی تقسیم می‌شوند. مهاجرین جماعتی از کردها هستند که مهاجرتشان در دو مقطع تاریخی اتفاق افتاده است. گروه نخست در زمان شاه عباس صفوی از سلیمانیه عراق و گروه دوم در زمان نادر شاه افشار از جلگه نیشابور و دشت ماروسک . بومیان عمارلو نیز بازماندگان قوم آمارد هستند یا بنا به قول برخی پژوهشگران آمیزه‌ای از گیل و آمارد و کادوسند که سابقه سکونتشان در این ناحیه به دوران‌های پیش از تاریخ و انسان نخستین عمارلو می‌رسد.
در مطالعات زبان‌شناسی، گویش شهر جیرنده مرکز بخش عمارلو به عنوان مبنای پژوهش در نظر گرفته شده است و با منابع مکتوب زبان‌های تاتی و گیلکی مقایسه شده است. نتیجه این مقایسه آن است که گویش بومیان عمارلو تلفیقی از گیلکی و تاتی است و می‌توان نام گیلتات بر آن نهاد. در زبان‌شناسی تاریخی با ارائه مستندات تاریخی مبنی بر باشندگی اقوام بومی آمارد و کادوس و تپور پیش از ورود آریاییان به ایران و صاحب تمدن شگرف بودن آنان طبق آنچه از تپه مارلیک و بقیه تپه‌های تاریخی عمارلو برمی‌آید، نظریه مادر زبان بودن زبان پارسی باستان برای تمامی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی مورد تردید واقع شده است .
در بخش دیگر به فرهنگ عامه ( فولکلور ) پرداخته شده است و در آن ده موضوع مورد بررسی قرار گرفته‌اند: خوراک، دارو و درمان، باورداشت، آداب و رسوم، اسامی بومی، بازی‌ها، چیستان، شعرگونه‌ها و هجویات، لالایی و نام‌آوران عمارلو. در دو بخش آخر پژوهش مجموعه‌ای از لغات و اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های رایج در عمارلو گردآوری شده است.
