بیم زلنسکی و اروپا از توافق پشت پرده مسکو و واشنگتن

نعمت‌الله ایزدی، سفیر پیشین ایران در روسیه طی یادداشتی برای ایلنا به تشریح درون‌مایه دیدار آتی رؤسای جمهوری آمریکا و روسیه در آلاسکا با محوریت اوکراین پرداخت که به شرح زیر از نظر می‌گذرد:

در مورد دیدار آتی ترامپ و پوتین باید گفت که زلنسکی و اتحادیه اروپا همواره نگران بوده‌اند که آمریکا و روسیه به توافقی برسند که با دیدگاه آن‌ها درباره جنگ اوکراین در تضاد باشد. از نگاه کی‌یف و بروکسل، این جنگ، تجاوز آشکار روسیه به خاک اوکراین است؛ مسکو بخش‌هایی از این کشور را اشغال کرده و باید هم مجازات شود و هم اراضی اشغال شده را بازگرداند. با این حال، تحولات اخیر نشانه‌هایی دارد که این نگرانی‌ها را تشدید کرده است.

برخی از ناظران بین‌المللی می‌گویند ممکن است ولادیمیر پوتین و دونالد ترامپ بر سر آینده مناطق اشغالشده اوکراین معامله کنند. این فرضیه زمانی قوت گرفت که توافق صلح میان ارمنستان و آذربایجان با هدایت آمریکا شکل گرفت؛ توافقی که از نگاه روسیه چندان مطلوب نبود و حتی آن را تحت فشار قرار داد. همین موضوع در ذهنیت برخی این احتمال را ایجاد کرده که واشنگتن در ازای این توافق، امتیازاتی برای مسکو در نظر گرفته باشد.اگر چنین سناریویی درست باشد، این نگرانی جدی برای اروپا و کی‌یف وجود دارد که سرنوشت بخش‌هایی از اوکراین که هم‌اکنون تحت اشغال روسیه است، به میز معامله سپرده شود.

مخالفت‌های علنی زلنسکی و اتحادیه اروپا نیز از همین‌جا ناشی می‌شود. گرچه هنوز هیچ توافق مشخصی اعلام نشده، اما تغییر لحن ناگهانی پوتین و موافقت او با دیدارهای دیپلماتیک غیرمنتظره، گمانه‌زنی‌ها درباره وجود یک توافق پشت پرده را تقویت کرده است. به گفته برخی تحلیلگران، اگر پوتین با هدف گرفتن امتیاز ارضی وارد چنین مذاکراتی شده باشد، هرگونه نرمش او می‌تواند نشانه آمادگی برای معامله باشد. تجربه نشان داده که در چنین شرایطی، مقاومت اوکراین و اروپا در برابر توافق نهایی بسیار دشوار خواهد شد. 

یکی از سناریوهای مطرح این است که پوتین به چهار منطقه مورد ادعای خود پایبند بماند، اما از سایر مطالباتش چشم‌پوشی کند. این تحلیل، هرچند فرضی، نگرانی‌های امنیتی اروپا را تشدید کرده است؛ چرا که از دید اتحادیه اروپا، عقب‌نشینی از موضع دفاع از تمامیت ارضی اوکراین، الگویی خطرناک ایجاد می‌کند. چنین روندی ممکن است روسیه را در آینده به اقدامات مشابه علیه دیگر کشورها تشویق کند؛ همان‌طور که در گذشته در گرجستان رخ داد. اتحادیه اروپا اما ابزارهای محدودی برای مقابله با چنین توافقی دارد. از منظر نظامی، تحریم‌های اقتصادی یا اقدامات دیپلماتیک، توان اتحادیه در برابر یک توافق مستقیم آمریکا و روسیه اندک است. پیش‌تر نیز در نشست سران ناتو، ترامپ با اعمال تغییراتی در سهم مالی کشورهای عضو، نشان داد که رهبری ناتو عملاً در اختیار واشنگتن است و اروپایی‌ها ناچار به پذیرش این واقعیت شدند. 

در صورت توافق روسیه و آمریکا، اتحادیه اروپا احتمالاً توان بازدارندگی اندکی خواهد داشت. حتی اگر برخی کشورهای اروپایی بتوانند با آمریکا به تفاهم‌های جداگانه برسند، بازنده اصلی چنین سناریویی، پیش از همه، اوکراین خواهد بود. این کشور نه‌تنها ممکن است بخش‌هایی از سرزمین خود را برای همیشه از دست بدهد، بلکه در صحنه سیاسی جهان نیز جایگاهش تضعیف خواهد شد. نمونه بارز این وضعیت، شبه‌جزیره کریمه است که سال‌ها پیش توسط روسیه الحاق شد و هنوز تکلیف آن مشخص نشده است. اگر در توافق جدید، تغییرات ارضی دیگری تثبیت شود، اروپا نیز به عنوان حامی اصلی اوکراین، بازنده خواهد بود. با این حال، توان عملی اتحادیه اروپا برای جلوگیری از چنین روندی بسیار محدود است و تصمیم‌گیری نهایی، بیش از همه، در دست واشنگتن و مسکو خواهد بود.