کارگرانی که زنده زنده کباب شدند/ هشت سال بعد...

به گزارش خبرنگار ایلنا به نقل از ایکوال تایمز، «ضیاء رحمان» خبرنگار پاکستانی ساکن در کراچی، ۸ سال پس از آتش‌سوزی عظیم کارخانه نساجی کراچی در پاکستان، وضعیت کارگران این حادثه را بررسی کرده است. متن کامل این گزارش را در ادامه می‌خوانید:

۲۲ سپتامبر ۲۰۲۰، تقریبا هشت سال از بزرگ‌ترین آتش‌سوزی صنعتی کشور پاکستان در دوران معاصر می‌گذرد. این آتش‌سوزی بزرگ که در کراچی اتفاق افتاد، ۲۶۴ کارگر را به کام مرگ کشاند و بیش از ۶۰ کارگر دیگر در این حادثه دچار سوختگی‌های شدید شدند. یک دادگاه مبارزه با تروریسم، دو مرد را به عنوان مجرم شناسایی کرد و آن دو را محاکمه کرد. دو مجرم «زحمان بولا» و «زبیر چریا» هستند که پس از آتش‌سوزی کارخانه به خارج از پاکستان گریختند. این دو نفر دستگیر و پس از محاکمه به اعدام محکوم شدند.

سعیده‌ خاتون، دبیر انجمن خانواده‌هایی است که اعضای خانواده خود را در آتش‌سوزی کارخانه نساجی از دست داده‌اند. این زن معتقد است: روند مجازات دو مجرم پرونده غیرقابل تحمل و در حقیقت به «سخره گرفتن عدالت» است. کارخانه نساجی «علی» چهار طبقه بود و مشتری اصلی آن فروشگاه‌های زنجیره‌ای پوشاک «کیک» در آلمان بود.

سعیده خاتون فقط یک پسر ۱۸ ساله به نام «احمد اعجاز» داشت. پسر سعیده خاتون در حادثه آتش‌سوزی کارخانه یعنی ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۲ جان خودش را از دست داد. آتش‌سوزی ساعت ۶ بعد‌ازظهر به وقت محلی آغاز شد. سعیده خاتون درباره احقاق حقوق خود می‌گوید: اگرچه دو متهم اصلی پرونده به اعدام محکوم شدند ولی این حکم ضربه بزرگ روحی برای بازماندگان حادثه و خانواده‌های قربانیان است. ما هشت سال در انتظار اجرای عدالت بودیم.

احکام صادره برای ما ضربه روحی بزرگی بود

هشت سال از این حادثه هولناک می‌گذرد ولی هنوز ابهامات بسیاری درباره این آتش‌سوزی وجود دارد. پیکر بی‌جان و سوخته اعجاز حدود ۲۴ ساعت پس از آتش‌سوزی یعنی در ۱۲ سپتامبر از زیرزمینِ بدون پنجره‌ی کارخانه بیرون آورده می‌شود. تمامی کارگرانی که در این زیرزمین حضور داشتند، زنده‌زنده در آتش کباب شدند. صدها کارگر، پشت درهای بسته و پنجره‌هایی که حفاظ فلزی دارند، زندانی شدند و راهی برای نجات جان خود نداشتند. تعداد کمی از کارگران موفق شدند از پنجره‌های بدون حفاظ فرار کنند و جان خود را نجات دهند. ۱۵۰۰ کارگر در این کارخانه نساجی مشغول به کار بودند ولی کارخانه از ایستگاه آتش‌نشانی و یک کپسول اطفاء حریق برخوردار نبود.

سعیده خاتون می‌گوید: ۲۶۰ کارگر بی‌گناه در این آتش‌سوزی جان خودشان را از دست ‌دادند. ما برای حق خودمان می‌جنگیم و سوال ما این است که چرا یک کارخانه نکات ایمنی را رعایت نکرده است و ۲۶۰ کارگر قربانی می‌شوند؟ اعدام دو آتش‌زن ضربه بزرگ روحی برای ما بود. چه کسی مسئول کمبود امکانات ایمنی در کارخانه نساجی است؟!

آتش‌سوزی سه روز طول کشید. تعدادی از قربانیان حادثه به قدری سوخته بودند که قابل شناسایی نبودند و در یک آرمگاه خیریه به خاک سپرده شدند. اکثر قربانیان حادثه از جمله ۲۴ زن که در آتش‌سوزی کارخانه نساجی کراچی جان خودشان را از دست دادند، کمتر از ۳۰ سال داشتند. بسیاری از کارگران فقیر مهاجر داخلی این کشور نیز در این حادثه‌ی تعمدی جان خودشان را از دست دادند.

دادگاه مجرمان در یک مجتمع قضایی در زندان مرکزی کراچی بنا به دلایل امنیتی برگزار شد. دو مجرمی که کارخانه را به آتش کشیدند درباره این موضوع می‌گویند: ما از صاحبان کارخانه ۲۰۰ میلیون روپیه درخواست کردیم، آنها از پرداخت این مبلغ خودداری کردند و ما کارخانه را آتش زدیم. حکم صادره‌ی دادگاه بررسی‌کننده آتش‌سوزی کراچی ۱۶۴ صفحه است و بر اساس گزارش‌های کارشناسان پزشکی قانونی، شیمیایی و بالستیک صادر شده است. این دادگاه همچنین از ۴۰۰ شاهد عینی حادثه پرس‌وجو کرده است. هنوز تاریخ مشخصی برای اعدام دو متهم اصلی تعیین نشده است.

این پرونده قضایی ۸ متهم دیگر نیز دارد. ۴ نگهبان کارخانه به حبس ابد محکوم شدند، آنها درهای کارخانه را قفل کرده‌اند که این کار  یکی از عوامل مرگ کارگران است. چهار مجرم دیگر این پرونده از جمله «رئوف صدیقی» رئیس کل بازرگانی و صنایع استان کراچی تبرئه شدند. «ارشد بهیلا» و «شهید بهیلا» صاحبان کارخانه ابتدا دستگیر شدند ولی پس از مدتی با قرار وثیقه آزاد شدند و به خارج از پاکستان مهاجرت کردند. آنها زمانی که در دبی زندگی می‌کردند بارها تحت بازجویی ویدیویی قرار گرفتند. 

این پرونده حادثه کار است، تروریستی نیست

خاتون انتقاداتی به سیستم قضایی وارد می‌کند. او درباره رویه مجازات مجرمان پرونده می‌گوید: مجرمانی که از طبقه پایین اجتماعی هستند، محاکمه شدند و به عنوان مجرم معرفی شدند. صاحبان کارخانه که از اقشار سطح بالای جامعه هستند، با فرار سیستماتیک از جرم خود شانه خالی کردند. سوال اصلی ما این نیست که آیا آتش‌سوزی تعمدی یا سهوی بوده است، سوال خانواده‌های قربانیان این است که چرا کارخانه تجهیزات ایمنی ندارد؟ چرا کارخانه از یک کپسول اطفاء حریق محروم بوده است؟

سعیده خاتون می‌گوید: گزارش‌های تیم تحقیقاتی دولتی نشان می‌دهد، آتش‌سوزی توسط دو زورگیر «حزب متحده» انجام شده است. این حزب سیاسی در زمان آتش‌سوزی کارخانه قدرتمند بود و در واقع کنترل کراچی را در دست داشت. هشت سال از تلاش ما برای احقاق حقوق خودمان می‌گذرد ولی دولت تمام تلاش‌های ما را خراب کرد. این یک پرونده مربوط به حوادث کار بود ولی دولت این پرونده را تبدیل به موضوعی تروریستی کرد.

این زن از وضعیت کارخانه در زمان آتش‌سوزی می‌گوید: صرف نظر از اینکه چه کسانی کارخانه را آتش زده‌اند، سهل‌انگاری‌هایی از سوی مدیریت کارخانه را شاهد بودیم. کارگران به این دلیل جان خودشان را از دست داده‌اند که هیچ راه فراری نداشتند. راه‌های خروج اضطراری مسدود بودند و درها از پشت قفل شده بود. اگر در پرونده آتش‌سوزی، مجرمان رعایت نکردن نکات ایمنی نیز مجازات می‌شدند، ما آرام می‌شدیم. 

«میرجام هتگون» فعال کارگری است که درباره حقوق کارگران صنایع پوشاک فعالیت می‌کند. او درباره حادثه کارخانه کراچی می‌گوید: صاحبان کارخانه و مشتری اصلی آنها یعنی شرکت «کیک» آلمان هیچ انگیزه‌ای برای بهبود وضعیت ایمنی کارخانه نداشتند، به دلیل اینکه این کارخانه با توجه به استاندارد بین‌المللی SA۸۰۰۰ که توسط شرکت ایتالیایی «رینا» صادر می‌شود، ایمن بوده است.

شکایت از «کیک» و «رینا»

سعیده خاتون یک زن تنهاست که همسر و فرزند خودش را از دست داده است. این زن می‌گوید: ما بازهم برای احقاق حقوق خودمان تلاش می‌کنیم. خانواده‌های قربانیان حادثه کراچی از سوی سازمان‌های مردم‌نهاد استثمار شده‌اند. برخی از موسسات حقوقی در قبال دریافت پول، مطالبات آنها را پیگیری می‌کنند. خانواده قربانیان با کمک اتحادیه کارگران پاکستان، انجمنی را برای احقاق حقوق خود تشکیل دادند. این انجمن در پاکستان و اروپا نسبت به احکام صادره اعتراض کرده است. 

سعیده خاتون و سه نفر از خانواده قربانیان، شکایتی علیه کیک و رینا مطرح کردند. پس از چهار سال، شرکت آلمانی کیک پذیرفت به خانواده قربانیان، مبلغ ۱۵ میلیون دلار غرامت پرداخت کند. 

حوادث کار، عامل مرگ کارگران در پاکستان

 حدود ۲میلیون و ۲۰۰ هزار کارگر در صنعت پوشاک پاکستان مشغول به کار هستند که از این تعداد ۱ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر در کارخانه‌های نساجی کار می‌کنند. ۲۰۰ هزار کارگر نیز در صنعت کفش و چرم به کار گرفته می‌شوند. صنعت پوشاک، دومین کارفرمای بزرگ پاکستان پس از صنعت کشاورزی است. پوشاک، بزرگ‌ترین بخش صادرات این کشور است و سالانه ۱۳ میلیارد دلار تولید می‌کند که از این مبلغ حتی یک دلار هم نصیب کارگران نمی‌شود.

 بیشتر کارگران کمتر از حداقل دستمزد قانونی یعنی ۱۷۵۰۰ روپیه، دریافتی ماهانه دارند. این مزد حتی برای خانواده‌ای کوچک کافی نیست. کارگران در کارخانه‌های خطرناک کار می‌کنند و از سازماندهی اتحادیه‌های صنفی کارگری منع می‌شوند. 

حوادث کار در پاکستان، کارگران زیادی را به کام مرگ می‌کشاند. آمار غیررسمی نشان می‌دهد پس از سپتامبر ۲۰۱۲ حدود ۲۵۰ کارگر به دلیل حوادث کار، جان خودشان را از دست داده‌اند. در ابتدای سال ۲۰۲۰ میلادی، ۱۰ کارگر در آتش‌سوزی کارخانه عطرسازی لاهور و ۲۵ کارگر در حادثه کفش لاهور از بین رفتند.

هر چند که پاکستان ۳۶ قرارداد سازمان بین‌المللی کار را تصویب کرده ‌است، اما میزان اجرای آن توسط دولت کم است و صاحبان کارخانه‌ها به نادیده گرفتن قوانین ادامه می‌دهند. فقر، بی‌سوادی و عدم آگاهی از حقوق همگی به بدتر شدن اوضاع کمک می‌کند. 

براساس گزارش «کرامت علی» مدیر اجرایی موسسه آموزش و تحقیقات کار پاکستان، صنایع پاکستان نیاز مبرمی به یک مکانیسم سازمان‌یافته برای تضمین ایمنی در محل کار دارند.