دست از اسطوره‌سازی برداریم/ مخاطبانم با ماشین شاسی بلند به تئاتر نمی‌آیند
کوهستانی گفت: دیگر دوره اینکه یک نفر پشت میز بنشیند و تمام طراحی‌ها را به تنهایی برعهده داشته باشد و سپس عده‌ای طوطی‌وار آن را روی صحنه تکرار کنند؛ گذشته است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، امیررضا کوهستانی پس از دوازده سال با اجرای جدید خود به تئاتر شهر آمده است. رجعتی که به‌واسطه نمایش «شنیدین» در سالن چهارسو اتفاق افتاد و به گفته این کارگردان "کاملا درست است"، چون کوهستانی تاکید دارد "در تمام سال‌های پشت سر این دغدغه را در سر داشته که مخاطب چگونه می‌تواند از پس پرداخت هزینه بلیت اجراهای خصوصی برآید.
عوامل نمایش شنیدین صبح امروز دوشنبه - 29 تیرماه - در سالن نشست‌های مجموعه تئاتر شهر حاضر شدند تا پاسخ‌گوی پرسش‌های خبرنگاران باشند. سرپرست گروه تئاتر "مهر" در این نشست به نوعی نگاه در خلق آثار هنری اشاره کرد که جای خالی آن در جامعه هنری ایران به ویژه در میان اهالی تئاتر به شدت احساس می‌شود.
کوهستانی گفت: تاکید دارم این موضوع جا بیفتد که دیگر دوره اینکه یک نفر پشت میز بنشیند و تمام طراحی‌ها از موسیقی گرفته تا متن و عناصر دیگر را به تنهایی برعهده داشته باشد و سپس عده‌ای طوطی‌وار آن را روی صحنه تکرار کنند؛ گذشته است. من در حد یک شنونده موسیقی و سینما هستم و بدترین بازیگر جهانم. باید اجازه بدهیم فردی که برای ساختن موسیقی و ویدئو تربیت شده، این بخش را پیش ببرد و کار من این است که توضیح بدهم از نمایش چه می‌خواهم.
این هنرمند تصریح کرد: خوشبختانه یا متاسفانه در نهایت تنها نام کارگردان مطرح می‌شود ولی باید توجه کنیم بسیاری از مسائل که به کارگردان نسبت داده می‌شود توسط عوامل اتفاق می‌افتد. ما باید از پروسه خلق اثر هنری درک متفاوتی داشته باشیم و دست از اسطوره‌‌سازی‌های مرسوم برداریم.
کارگردان نمایش «رقص روی لیوان‌ها» در پاسخ به سوالی درباره تامین هزینه‌های اجرا به‌صورت خصوصی و آنچه به عنوان تئاتر خصوصی در کشور رواج یافته؛ اظهار کرد: پرداخت تمام هزینه‌های یک گروه تئاتری برای شرکت در جشنواره و رویدادهای خارجی فقط برای هنرمند ایرانی رخ می‌دهد، چون دعوت از گروه‌ها در دنیا به چشم یک همکاری مشترک بین کشورها نگاه می‌شود؛ بر همین اساس نیمی از هزینه‌ها توسط هریک از دو طرف تقبل می‌شود.
او ادامه داد: من گاهی به این نکته اشاره کرده‌ام که مدیر برنامه‌های ما در خارج از کشور می‌گوید هزینه اجراهای گروه تئاتر مهر برای مسئولان جشنواره‌های خارجی از «پیتر بروک» بیشتر است. به این دلیل که کشور فرانسه بخشی از هزینه‌های این هنرمند را می‌پردازد ولی ما تازگی‌ها تاکید می‌کنیم اقامت در هتل زیر سه‌ستاره را هم از کشور میزبان نمی‌پذیریم!
مهین صدری از اعضای گروه تئاتر مهر در ادامه به گلایه از نگاه‌های اشتباه رایج - در میان اهالی تئاتر و مخاطبان - درباره اجرای خارج از مرزها اشاره کرد و گفت: نمی‌دانم چرا همه تصور می‌کنند اجرای خارجی حتما خوب و موفق است؟ چون رسیدن به درک متقابل از موضوعی که روی صحنه مطرح می‌شود مسئله متفاوتی است و خروج از مرزها و اجرای خارجی لزوما به معنای کیفیت بالای کار نیست.
او افزود: فراموش نکنیم آنها در کارها به دنبال چیزهایی هستند که گاهی در بعضی نمایش‌ها پیدا می‌کنند، همین. مثلا مدیری می‌گفت ما به دنبال نمایشی هستیم که تمام عوامل اجرایی آن از نویسنده و کارگردان گرفته تا بازیگران؛ خانم باشند. اما اینکه نمایش واقعا کیفیت خوبی دارد یا خیر نکته دیگری است.
کوهستانی در تکمیل این گفته‌ها اظهار کرد: بیشترین بار دراماتیک در آثار هنرمندانی مثل علیرضا نادری و جلال تهرانی در زبان نهفته است و مترجم باید مرارت زیادی بکشد تا آثار این هنرمندان را به زبان دیگر برگردانند. این نویسندگان، هنرمندان ملی هستند و کشور باید به آنها بها دهد چون زبان ملی و گفتاری کشور را ارتقا می‌دهند. اما این اتفاق نمی‌افتد و از طرفی شاید عده‌ای تصور کنند چون من سفرهای خارجی می‌روم لابد آدم موفقی هستم و آقای نادری و تهرانی خیر. به نظرم این نگاه صحیح نیست و دولتمردان و منتقدان باید توجه بیشتری به تئاتر داشته باشند.
این هنرمند با ذکر مثالی افزود: در کشور سوئیس قانونی وجود دارد که نمایندگان پارلمان باید تئاتر تماشا کنند و به دلیل اینکه سوئیس تئاتر قوی ندارد به آنها حق ماموریت می‌پردازند تا برای تماشای نمایش به کشور آلمان سفر کنند.
سرپرست گروه تئاتر مهر خاطرنشان کرد: من می‌گویم دیدن اجرای زنده یک گروه هنرمند به نفع مسئولان است. دیدن اینکه «برتولت برشت» به عنوان کمونیست چگونه در نمایشنامه «گالیله» کلیسا را موجه نشان می‌دهد اهمیت بسیاری دارد و سیاسیون با دیدن تئاتر می‌توانند یاد بگیرند چگونه مخالف را موجه جلوه دهند؛ چیزی که در سیاست ما وجود ندارد.
کارگردان نمایش «سالگشتگی» در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه چه عاملی موجب شد نمایش خود را جای تماشاخانه خصوصی باران در مجموعه تئاتر شهر به صحنه ببرد، اظهار کرد: مشکل از نظر معماری و اگوستیک سالن بود و باید تاکید کنم توافقی که با تئاتر شهر انجام دادیم پیش از اعلام برنامه‌ای تماشاخانه باران بود. اگر قصد داشتم مانند کارهای قبلی نمایش «شنیدن» را در سالن خصوصی اجرا کنم باید بهای بلیت 30 هزار تومانی درنظر می‌گرفتم اما در تئاتر شهر بهای بلیت نمایش ما روزهای یکشنبه 7 هزار تومان و باقی روزها 15 هزار تومان است که برای من اتفاق بسیار مبارکی محسوب می‌شود. چون مخاطب‌های من افرادی نیستند که با ماشین شاسی بلند بیایند و بلیت 30 هزار تومانی خریداری کنند.
این هنرمند به سالها غیبت خود از سالن‌های تئاتر شهر اشاره کرد و گفت: حدود 12 سال از آخرین اجرای من در تئاتر شهر می‌گذرد و در تمام این سالها یکی از دغدغه‌های جدی من این بود که مخاطب راحت‌تر به تماشای نمایش بنشیند. این رجعت بعد از 12 سال به نظرم کاملا درست است، چون جنس مخاطبانم را اینجا جستجو می‌کنم.
کارگردان نمایش «شنیدن» در بخش نخست صحبت‌های خود به همراه تعدادی از عوامل اجرایی توضیحاتی درباره آنچه در سالن چهارسو روی صحنه می‌رود ارائه داد.
کوهستانی گفت: تلاش داشتم با این نمایش گروه‌های نوخواه را تشویق کنم تا به فراتر از طراحی‌های روزمره در زمینه استفاده از تکنولوژی‌ها فکر کنند. تکنولوژی‌های روز امکاناتی را به تئاتر تزریق کرده‌اند که وسعت عمل کارگردان را برای طرح مباحث مورد نظر بیشتر می‌کند. از سوی دیگر موجب می‌شود نسل تازه وارد به دانشگاه‌ها که در مقایسه با نسل من جهان متفاوتی دارند؛ برای تماشای تئاتر علاقه‌مندی بیشتری داشته باشند.
او ادامه داد: این اتفاق در تمام تئاترهای جهان رخ می‌دهد و امروز در کنار دپارتمان‌های نور، صحنه و لباس، دپارتمان ویدئو نیز راه‌اندازی شده که نشان دهنده پررنگ شدن حضور این تکنولوژی در تئاتر است. من امیدوارم به این ترتیب فعالیت‌های گذشته‌ای که در تئاتر کشور وجود داشته؛ مدون‌تر شود و سخت‌افزارهای مورد نیاز برای آن را در نظر بگیریم. شاید این اجراها مدیران را به تجهیز سالن‌ها برای استفاده از تکنولوژی‌های جدید تشویق کند.
این کارگردان سپس به نمایشنامه و شکل‌گیری ایده اجرا اشاره کرد و گفت: سه عامل موجب شد نمایش «شنیدن» را روی صحنه بیاورم. نخست پیشنهاد آقای نجابت بود که نمایش‌نامه‌ای داشت و مدتها درباره آن با من صحبت می‌کرد. از طرفی ماجرای خوابگاه دختران همواره در گوشه ذهن من وجود داشت. نمایشنامه آقای نجابت برای جشنواره تئاتر دانش‌آموزی نوشته شده بود که به روایت ماجرای 15 دبیرستانی می‌پرداخت.
او افزود: این دانش‌آموزان در امتحان شیمی نمره‌های بسیار خوبی گرفته بودند اما مدیران مشکوک بودند سوال‌ها در اختیار این دانش‌آموزان قرار داشته. ساختار نمایشنامه برایم جالب بود و فکر کردم جای کار دارد.
کوهستانی خاطرنشان کرد: سومین نکته تاثیر سینمای عباس کیارستمی بر من است. فیلم «مشق شب» برایم بسیار تکان‌دهنده بود، بخصوص روزی که متوجه شدم بهمن؛ فرزند آقای کیارستمی در آن فیلم حضور دارد. چون همیشه به این فکر می‌کردم چرا بازیگران فیلم باید از تنها بودن در کنار گروه فیلمبرداری هراس داشته باشند. بعد به خاطر آوردم که من متولد سال 57 و هم سن بهمن هستم و معتقدم در این بازه زمانی مسائل گمشده‌ای وجود داشت که برایم مهم بود.
این نمایش‌نامه‌نویس و کارگردان سپس درباره شکل‌گیری متن توضیح داد: سال گذشته در کشور آلمان حدود 6 ماه فرصت مطالعاتی داشتم که خوشبختانه زمان خوبی در اختیارم گذاشت. شکل‌گیری و ایده نوشتن متن همان‌جا اتفاق افتاد و سپس تمرین‌ها با 10 صفحه متن آغاز شد و به مرور در ادامه به متن کامل‌تر رسیدیم.
آنکیدو دارش (آهنگساز و طراح صدای نمایش «شنیدن») در ارتباط با همکاری خود با امیر رضا کوهستانی گفت: تمام صداهای موجود در کار طراحی شده و اینکه گاهی تماشاگران تصور می‌کنند خرابی صدا وجود دارد کاملا آگاهانه است و طبق نظر گروه خلق شد.
این هنرمند به طراحی صداهای الکترونیک در کار اشاره کرد و ادامه داد: مهمترین اتفاق این است که شما برای پیاده کردن و اجرایی شدن ایده‌هایتان با امیررضا کوهستانی آزاد هستید. تکنیک کار برای اجرا ساده نیست ولی این اجازه به ما داده شد تا این ایده‌ها را اجرایی کنیم و همه درباره آن به گفتگو بپردازیم. اتفاقی که در همکاری با بسیاری از کارگردانها رخ نمی‌دهد و گاهی شما را به کاری دعوت می‌کنند که اصلا نمی‌دانید چرا آنجا هستید؛ گویا فقط قرار است نام در بروشور باشد.
علی شیرخدایی، طراح تکنیک‌های تصویری نمایش «شنیدن» در این نشست اظهار کرد: کارهای تئاتر زیادی انجام نداده‌ام و این تنها باری بود که بعد از گفتگو با آقای کوهستانی شخصا به همکاری بسیار علاقه‌مند شدم. اما بعد از صحبت‌ها ایده بسیار سختی مطرح شد، طوری که اصلا فکر نمی‌کردم از پس اجرای آن بربیایم. به همین دلیل با آقای حسین‌زاده تماس گرفتم و گفتم نمی‌توانم.
او ادامه داد: بعد از مدتی به این نتیجه رسیدم که اصلا نباید به نمی‌توانیم به نشدن فکر کنیم و تمام ابزارهای مورد نیاز را مطابق با ایده‌هایی که داشتیم تهیه کردیم و کار به سرانجام رسید.
این هنرمند تصریح کرد: حضور تکنولوژی‌های نوین در تمام هنرها از جمله تئاتر ضروری است و باید به هر طریق که شده ایده مورد نظر کارگردان اجرا شود. شاید آقای کوهستانی زمانی تصمیم بگیرد نمایشی را در یک فرودگاه اجرا کند و آنجا نیز باید امکانات مورد نیاز برای تحقق ایده‌هایش را در اختیار داشته باشد.
امیررضا کوهستانی در تکمیل صحبت‌های شیرخدایی و پاسخ به سوالی درباره استفاده از ویدئو در اجرا بیان کرد: پرداختن به این موضوع که آیا باید در تئاتر از ویدئو استفاده کنیم یا نه پرسشی منسوخ است. اما سوال دقیق‌تر نوع استفاده از این ابزار به نظر می‌رسد. تئاتر عقبه‌ای ادبی دارد و این فرهنگ غنی موجب شده این تصور بوجود بیاید که همه چیز باید به واسطه کلام منتقل شود. حتی در کشور انگلستان کارگردانی به نام «کِیتی میچل» به دلیل انتقاد گسترده منتقدان ناچار شد برای ادامه فعالیت به کشور آلمان مهاجرت کند.
او ادامه داد: استفاده دو بعدی و تک ساحتی از ویدئو وجود دارد اما استفاده‌های فراتر از دکوراتیو نیز مطرح است. مهمترین ویژگی که تئاتر را از دیگر هنرها مجزا می‌کند زنده بودن است و با ورود ویدئو به این هنر تقابل میان جهان واقعی و مجازی را شاهد هستیم. این واقعیت مجازی و واقعیت محض تنها در تئاتر امکان رخ دادن دارد.
سرپرست گروه تئاتر مهر تصریح کرد: تماشاگر به واسطه زندگی در دنیای امروز کدهای تصویری و صوتی را راحت‌تر رمز گشایی می‌کند و شاید همین ویژگی هنرمندان را مجاب کرده است بیش از ادبیات به استفاده از تصاویر وصداها گرایش داشته باشند.
مهین صدری یکی از بازیگران نمایش «شنیدن» درباره همکاری خود عنوان کرد: من همکاری‌های زیادی با آقای کوهستانی داشتم ولی معتقدم این سخت‌ترین تجربه‌ای است که پشت سر می‌گذارم، به این دلیل که روی صحنه حاضر نیستم و فقط صدای من است که اهمیت دارد.
کوهستانی در همین رابطه نیز توضیح داد و گفت: اصولا کار مهین صدری در این نمایش بسیار سخت است؛ چون در مقطعی از نمایش سرعت بیان دیالوگ و واژه‌ها به حدی زیاد می‌شود که ما از همین حالا برای زیرنویس کردن و اجراهای خارجی با مشکلاتی مواجه هستیم.
او افزود: معتقدم بازیگران تنهاترین موجودات هستند چراکه ما و دیگر عوامل در اتاق فرمان می‌نشینیم و گاهی چای هم می‌نوشیم و این بازیگر است که به تنهایی باید تصمیم بگیرد در لحظه مخاطره چه کند. این اتفاق برای مهین صدری تشدید می‌شود چون باید در میان تماشاگران بنشیند.
آیناز آذرنوش یکی دیگر از نمایش «شنیدن» نیز در ادامه نشست به بیان تجربه همکاری خود با امیررضا کوهستانی پرداخت اما کارگردان با کسب اجازه از جمع درباره ایفای نقش این بازیگر جوان نیز توضیحاتی ارائه داد. کوهستانی خاطرنشان کرد: در صحنه‌ای که خانم آذر نوش و احمدی در کنار یکدیگر ایفای نقش می‌کنند مهمترین چالش مستند جلوه کردن اجرا بود؛ چون برای این اجرا بچه‌ها باید بخشی از توانایی‌های خود را کنار می‌گذاشتند و نابازیگری می‌کردند. مانند جویده جویده یا درهم حرف زدن که کاملا توسط خود بازیگران طراحی شد و من هم پیشنهادهایی داشتم.