وضعیت کوه دماوند ثبت جهانی اثر را دشوار می کند/ مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی: تکمیل پرونده ثبت جهانی دماوند به دلیل نبود مدیریت واحد ممکن نیست

به گزارش خبرنگار ایلنا، کوه دماوند با هجوم غیرمسئولانه کوهنوردها و مردمی که این مهمترین ارتفاع اسطوره ای ایران را هدف صعود و سفرهای غیرمسئولانه خود قرار داده اند، مواجه شده و مهمتر از آن تاثیر مخرب فعالیت معادنی است که بصورت افقی در چندین جبهه دماوند و به اعلام کوهنوردهایی که دورتادور دماوند را صعود کرده اند، پیشروی کرده و قلب دماوند را شکافته اند.

دماوند البته مشکلات دیگری هم دارد. انباشت زباله و هجوم هزاران نفر به جبهه جنوبی این میراث طبیعی ایران که منجر به رسوب شدن هزاران تن زباله و فضولات انسانی در نقاط مختلف دماوند شده است، در نبود مدیریت واحد برای حفاظت از این میراث ملی و طبیعی ایران همگی تدوین نهایی پرونده ثبت جهانی کوه دماوند را با مشکل مواجه کرده اند.

علیرضا ایزدی به ایلنا می گوید: کوه دماوند علاوه بر اینکه ثبت ملی شده و یک میراث طبیعی است، یکی از ابزارهای هویتی ایران هم به شمار می‌رود. به عنوان مثال، ایران را به خلیج‌فارس می‌شناسند و این پهنه آبی از ابزارهای هویتی ایران است. بدون تردید دماوند نیز چه در حوزه نوستالژیک و اسطوره‌ای و چه در حوزه جغرافیای طبیعی از شاخص‌های هویتی ایران است که نام آن در فرهنگ و ادبیات کلامی و نوشتاری ایران در دوره های مختلف تاریخی نقش پررنگ داشته است. متون شعرا و نویسندگان ایران با نام دماوند عجین شده و این کوه همواره در ردیف ادبیات زیستی ایران تکرار شده است. 

مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی و طبیعی کشور اعلام کرد: متاسفانه بخشی از فرسایش کوه دماوند کاملا علت طبیعی دارد. چون این کوه زنده است و کنش و واکنش‌های خود را دارد. اگرچه قطعا، شیوه رفتار انسان نیز بر وضعیت دماوند اثر مستقیم دارد. 

علیرضا ایزدی درباره اتفاقات مخربی که در کوه دماوند رخ داده است می گوید: شیوه بهره‌برداری از معادن در کوه دماوند بسیار ناخوشایند بود. نوع بهره برداری اشتباه معادن از این کوه به هیچ وجه مدیریت شده نبود و باعث تخریب دماوند شد. 

این مقام مسئول در وزارت میراث فرهنگی با اعلام این که میزان تردد در مجموعه کوه‌های آلپ به مراتب بسیار بیشتر از کوه دماوند است گفت: آیا رفتاری که آن ها با کوه آلپ کرده اند همان رفتاری است که بهره برداران از کوه دماوند در ایران کرده اند؟ 

مدیرکل دفتر ثبت ملی و جهانی آثار تاریخی و طبیعی کشور با تاکید بر این که مردم ایران به لحاظ مسائل زیست‌محیطی، جغرافیایی و موضوعات تاریخی و هویتی مدیون دماوند هستند افزود: متاسفانه نتوانسته ایم انتقال بین نسلی آنچه را که در شاهنامه و در متون و اشعار سایر عرفا و شعرای ایران در دوره های تاریخی درباره دماوند مطرح بود به خوبی تکمیل کنیم. قصه دماوند در ایران بسیار عمیق است و نباید داستان این کوه تبدیل به یک کوه معمولی در خاطره کودکان و نوجوانان ایران شود. 

ایزدی همچنین با انتقاد از طبیعت گردی و کوه پیمایی غیرمسئولانه در کوه دماوند اعلام کرد: متاسفانه کوهنورادان و طبیعت گردهای غیرمسئول به صورت آموزش ندیده و سازمان نیافته به دماوند مراجعه می کنند و همین موضوع موجب شده است که فقط سال گذشته حدود 10 تن زباله در دماوند رها شود. آن هم در فضایی که اصلا ظرفیت نگهداری و دپو این حجم زباله را ندارد و بر پیکره فکری و فرهنگی دماوند خدشه جدی وارد می کند. 

علیرضا ایزدی، با اشاره به فعالیت های معدنکاوی صورت گرفته در کوه دماوند در سال های گذشته اعلام کرد: برداشت های معدنی یک اصول و قاعده دارد و مالکین معادن نباید فقط به دنبال برداشت معدنی باشند. بلکه براساس قانون وظیفه ایجاد دیواره سبز و ترمیم تخریب های صورت گرفته در طبیعت دارند. اما متاسفانه در بسیاری از موارد این اقدام را انجام نمی دهند. نظیر این موضوع نه تنها در دماوند که در معادن محلات و استان لرستان و شهر درود قابل مشاهده است.

مدیرکل دفتر ثبت آثار ملی و جهانی در وزارت میراث فرهنگی با تاکید بر لزوم ایجاد مدیریت یکپارچه و واحد برای ساماندهی به وضعیت کوه دماوند با در نظر گرفتم این که این اثر در فهرست انتظار یونسکو برای ثبت جهانی قرار دارد اعلام کرد: وزارت میراث فرهنگی، سازمان منابع طبیعی و محیط‌زیست، وزارت صمت و ساید دستگاه ها باید در جلوگیری از تخریب ها و فرسایش های صورت گرفته در دماوند یکصدا شوند. چون ممکن است در زمان ثبت جهانی این اثر با حاشیه هایی غیرقابل توجیه برای ارزیابان یونسکو مواجه شویم و آنوقت دیگر پاسخی برای مردم نخواهیم داشت. شاید موضوع مرتبط به فرسایش طبیعی کوه دماوند توجیه پذیر باشد. اما مواردی مانند کاهش ارتفاع کوه دماوند بر اثر فعالیت های معادن غیرقابل توجیه است. آیا می توان مردم و ارزیابان یونسکو را نسبت به کم کاری ها در حوزه حفظ و حراست از دماوند قانع کرد؟ آیا نوع برداشت‌ معادن از این کوه آن گونه هست که به ما اجازه تکمیل پرونده ثبت جهانی کوه دماوند در یونسکو را بدهد؟ 

ایزدی افزود: چندین بار موضوع ثبت جهانی دماوند مطرح شده است و این میراث طبیعی و ملی ایران در فهرست ثبت جهانی ایران قرار دارد اما واقعیت این است که دست ما برای تکمیل پرونده دماوند به دلیل همین حواشی مرتبط با کوه دماوند و برداشت بی رویه معادن و ترددهای غیرمسئولانه و زباله و اتفاقات بد زیست محیطی در دامنه این کوه می لرزد و واقعا توجیهی برای این اتفقات نیست. در حالی که دماوند در مقایسه با بسیاری از مقاصد کوهنوردی کشور بسیار مظلوم است و اتفاقات بدی نیز در دامنه این کوه رخ داده است. 

مدیرکل دفتر ثبت آثار ملی و جهانی ایران با تاکید بر لزوم مدیریت واحد برای دماوند اعلام کرد: محیط زیست، منابع طبیعی و وزارت صمت باید در کنار میراث فرهنگی باشند. در ارسباران و هیرکانی از ما پرسیده می شود که حفاظت و حراست و مدیریت مجموعه این جنگل‌ها با کیست؟ ما باید این موضوع را در ذهن کارشناسان و متخصصان ایکوموس جهانی پاسخ بدهیم که اگر بخواهیم دماوند را ثبت جهانی کنیم مدیریت دماوند با کیست؟ چه کسی نظارت عالیه را بر شیوه و برداشت معادن، رفتار مجموعه کوهنوردان و گردشگران و طبیعت گردها دارد و چه کسی به این افراد آموزش می دهد و حضور در دماوند را هدفمند می کند؟ این موارد چالش های بزرگ ما درباره ثبت جهانی دماوند است. باید مشخص باشد مدیریت و ساماندهی دماوند با چه دستگاه و کیست؟ 

ایزدی اعلام کرد: اگر بنا باشد دماوند ثبت جهانی شود وزارت صمت دیگر نباید بدون قاعده و قانون اجازه برداشت به معادن بدهد. متاسفانه بسیاری از معادن کشور بدون اخذ مجوزهای لازم نظیر آنچه در کوه رحمت تخت جمشید اتفاق افتاده بود در حال فعالیت هستند. پایه نخست حفاظت و حراست از یک اثر، همچون دماوند مدیریت درست است. حفاظت بدون مدیریت معنی ندارد و اگر مدیریت یکپارچه وجود نداشته باشد، مدیریت درست تردد، استحکام بخشی و مدیریت شالوده و بنیان اثر نیز فنا می شود. 

او در پایان تاکید کرد: وزارت صمت در همکاری با وزارت میراث فرهنگی و سازمان حفاظت محیط زیست و منابع طبیعی نیز در همکاری با این وزارتخانه می توانند با ایجاد الگوی یکپارچه مدیریتی برای ساماندهی وضعیت دماوند نسبت به کاهش آسیب ها جلوگیری و مسیر ثبت جهانی این اثر را تسهیل کنند.

گزارش؛ مریم جلیلوندفرد