دست و پنجه نرم کردن محوطه باستانی چگاسفلی با طرح ساماندهی سیستم دفع فاضلاب/ آغاز فصل کاوش به شرط تامین اعتبار

به گزارش خبرنگار ایلنا، ماجرای اجرای طرح ساماندهی سیستم دفع آب‌های سطحی در چگاسفلی ۶ هزارساله از نامه‌ای به تاریخ ۱۴ اسفند ۱۴۰۱ شروع شد. این نامه برای تعیین تکلیف در وضعیت بهداشتی چگاسفلی ارسال شد. بعد از نامه اول، نامه دیگری توسط محمدحسین ارسطوزاده (مدیرکل میراث فرهنگی استان خوزستان) در ۱۶ فروردین۱۴۰۲ با ذکر جزییات طرح برای مدیرکل پایگاه‌های ملی و جهانی ارسال شد. گفته می‌شود که او هم در ۲۳ فروردین ۱۴۰۲ به ارسطوزاده دستور داد با اجرای بخش محدودی از مسیر (حدود ۲۰ متر) مطابق جزییات اجرایی پیشنهادی اقدام شود. 

در نهایت شورای راهبردی در استان برای بررسی طرح ساماندهی سیستم دفع آب‌های سطحی و فاضلاب چگاسفلی تشکیل شد که نگرانی فعالان میراث فرهنگی را برای اجرایی شدن این طرح بیشتر کرد. 

سیدمحسن حسینی (سرپرست معاونت میراث‌فرهنگی خوزستان) دراین باره به ایلنا گفت: جلسه‌ای با اعضای هیات راهبردی چگاسفلی تشکیل و طرح ساماندهی سیستم دفع آب‌های سطحی و فاضلاب مورد بررسی قرار گرفته است اما هنوز هیچ طرحی تصویب نشده چراکه تصویب و اجرای نهایی طرح نیازمند تایید و تصویب توسط شورای فنی در تهران و وزارتخانه میراث و گردشگری است. 

او ادامه داد: ناگفته نماند که صدور مجوز حفر ۱ متر و ۴۰ سانتی زمین که بر روی تپه و روی عرصه چگاسفلی برای گازرسانی داده شده، بیش از سایر طرح‌ها به این محوطه باستانی آسیب رسانده است. این درحالی است که قرار بود ۲۵ سانت بالاتر از این کند و کاوها و در سطح، طرح ساماندهی سیستم دفع آب‌های سطحی اجرا شود. البته که این مهم هنوز در حد طرح است و هیچ جا تصویب نشده است. هیچ بخشی هم هنوز مجوز اجرا نداده است. 

سرپرست معاونت میراث‌فرهنگی خوزستان در پاسخ به سئوالی مبنی برآنکه اجرای طرح ساماندهی سیستم دفع آب‌های سطحی و فاضلاب در چگاسفلی شرایط را برای ماندگار شدن روستای چگاسفلی روی عرصه بیشتر می‌کند که این ماندگاری می‌تواند ادامه طرح جاده کشی، آسفالت، جدول کشی و… را به همراه داشته باشد؛ این درحالی است که بارها بر لزوم اجرایی شدن طرح جابه جایی روستا به مکانی دیگر تاکید شده است، گفت: آنچه گفتید کاملا صحیح است. افزایش امکانات و خدمات می‌تواند ماندگاری روستاییان چگاسفلی را شدت بخشد. اما نباید فراموش کرد که مجوز گازکشی در چگاسفلی بود که به نوعی مجوز ماندگاری روستاییان را بیشتر کرد. زمانی که در دهه ۴۰، شرکت‌های آمریکایی به این منطقه آمدند درصدد احداث کانکس‌ها و سرویس‌های بهداشتی برآمدند که با رفتن آن‌ها بقایا و ستون‌های آن بناها ماندگار و در نهایت منجر به اسکان تعدادی از خانواده‌ها از جمله عشایر منطقه شد. در این راستا کشاورزی نیز رونق یافت و مالکیت زمین‌ها نیز به تعدادی از آن‌ها تعلق گرفت. این روزها نیز ماندگاری آن‌ها بیشتر شده است. 

او تاکید کرد: اداره کل میراث خوزستان از طریق استانداری و بخشداری پیگیر جابه‌جایی روستای چگاسفلی از عرصه تپه باستانی هست و آن‌ها نیز پیگیر هستند اما با توجه به بودجه‌هایی که در اختیار دارند و شرایطی که وجود دارد، باید در انتظار نتیجه دادن پیگیری‌ها نشست. میراث‌فرهنگی اعتباری برای خرید خانه‌های روستای چگاسفلی ندارد و در حوزه استانداری و بنیاد مسکن است. تفاهم نامه نیز داشتیم اما درحال حاضر مشکلات اعتباری وجود دارد. درحال حاضر حدود ۵۰ تا ۶۰ خانوار در این روستا زندگی می‌کنند و حتا ساخت و ساز دارند. با این وجود سعی داریم جلوی ساخت و سازها را بگیریم اما به لحاظ قضایی گفته می‌شود که آن‌ها مالک هستند. 

چندی پیش عزت‌الله ضرغامی (وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی) درخصوص جابه جایی روستاهایی که روی عرصه و حریم تپه‌های باستانی ساخته شداند، گفت: هرجا محوطه‌ای داریم که درحال کاوش است یا تپه‌های باستانی که زمین‌های کشاورزی روی آن قرار دارد، معادل زمین‌های کشاورزی آن‌ها بلکه مرغوب‌تر، کمی آن‌سوتر از محوطه‌های باستانی و میراثی به مردم خواهیم داد تا کشاورزی کنند یا خانه‌های خود را بسازند. حتا سند مالکیت به آن‌ها خواهیم داد. شوراهای شهرها را نیز مسئول کردیم که هرکجا تپه‌ای باستانی قرار داشت که اجازه کشاورزی روی آن داده نمی‌شود، معادل آن به صاحب زمین، زمینی دیگر در مکانی آنسوتر از تپه باستانی بدهند. این مهم در قانون آورده شده و از این پس لازم‌الاجراست. 

وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در پاسخ به این سئوال که اگر چنین قانونی برای تپه‌های باستانی در نظر گرفته شده، چرا سال‌هاست با وجود طرح جابجایی اهالی روستای چگاسفلی شاهد تغییر مکان این چند خانوار از عرصه و حریم این محوطه باستانی نیستیم و همچنان تپه باستانی چگاسفلی مورد تعرض قرار می‌گیرد، گفت: در تغییر مکان زمین‌هایی که روی تپه‌های باستانی قرار دارند دو بحث اعم از زمین‌های کشاورزی و زمین‌های غیرکشاورزی مطرح است. زمین‌های مسکونی دارای قوانین دیگری هستند. برای مثال در ایلام روستایی هست که کلا روی محوطه باستانی قرار دارد که باید کاوش شود. سال‌ها بنابر آن بود که حدود ۳۰ خانواده‌ای که خانه‌هایشان روی این زمین قرار دارد در زمینی حدود ۳۰ کیلومتر آنطرف‌تر خانه‌هایشان را بسازند. این زمین‌های جدید به آن‌ها داده شده اما با وجود گذشت ۳۰ سال از این مهم، هنوز این جابجایی اتفاق نیفتاده چراکه مردم گرفتار هستند. 

سرپرست معاونت میراث‌فرهنگی خوزستان خاطرنشان کرد: درحال حاضر طرح ساماندهی سیستم دفع آب‌های سطحی و فاضلاب تنها در حد یک طرح است و هیچ بخشی از آن اجرایی نشده. تصویب هم نشده. شوای راهبردی باید هر گونه مشکلات و موارد مطرح شده را مورد بررسی قرار دهد و جمع‌بندی کند و به مرکز ارسال کند. ما نیز موافق آن هستیم که وقتی خدمات دهی بیشتر شود ماندگاری روستاییان چگاسفلی نیز بیشتر خواهد شد. 

او ادامه داد: فراموش نکنیم که هم اکنون نیز فاضلاب روستا جریان دارد و از آنجایی که روستا در عرصه تپه باستانی چگاسفلی قرار دارد، فاضلاب به عمق محوطه و آثار زیرین نفوذ می‌کند و حتا مخرب است. اگر طرح ساماندهی سیستم دفع آب‌های سطحی و فاضلاب تصویب شود به نوعی که برگشت‌پذیر باشد و ماندگار نباشد و در حد سطحی باشد و آثار لایه‌های پایینی تپه آسیب نبیند، می‌تواند برای جلوگیری از نفوذ فاضلاب به عمق تپه تاثیرگذار باشد. از دیدگاه باستان‌شناسی می‌توان گفت این طرح که برگشت‌پذیر هم باید باشد می‌تواند همانند لایه محافظ برای تپه عمل کند و مانع نفوذ فاضلاب به عمق تپه شود. روستا درحال حاضر فعال است و فاضلاب هم دارد، حالت ماسه‌ای تپه نیز فاضلاب موجود را جذب می‌کند. شاید نیاز باشد طرحی برای ساماندهی این فاضلاب‌ها در نظر گرفته شود. 

چگاسفلی یا تل باستانی چگاسفلی از آثار ملی ایران است که در دشت زهره در جنوب شرقی خوزستان و به فاصله اندکی از خلیج‌فارس قرار دارد. این محوطه باستانی در دهه ۱۹۷۰ میلادی توسط هیاتی به سرپرستی «هانس نیسن» از مؤسسه‌ی شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو شناسایی شد و درسال ۱۳۸۸ به شماره ۲۸۸۲۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌است. این تل یک مکان آیینی بسیار مهم است که تاریخ آن به هزاره‌های کهن پیش از میلاد مسیح بازمی‌گردد نقوش سفال‌های بدست آمده از گورها از سنتی حکایت دارد که ریشه در فرهنگ‌های کهن ساکن در دشت‌های جنوب و جنوب غربی ایران دارد. 

در حال حاضر، محوطه تل چگا سفلی به شدت در معرض خطرات طبیعی و انسانی است. روستایی به همین نام از زمان تقسیمات اراضی در دهه ۱۳۴۰ روی ویرانه‌های باستانی تل چگاسفلی شکل گرفته‌است و با وجود آنکه مسئولان سالهاست که بر لزوم جابه جایی این روستا تاکید دارند اما تاکنون کار پیش نرفته. 

چگاسفلی یکی از محوطه‌های تاریخی نامزد ثبت جهانی است. برنامه تعیین عرصه محوطه چگاسفلی در دو مرحله پیش میدانی و میدانی انجام شده و در حین این عملیات گورهای ۷هزارساله هشت‌گانه کشف شد که نشان دهنده سنت منحصر به فرد تدفین در این منطقه است و نظیر آن در هیچ مکان دیگری پیدا نشده‌است. کاوش‌های چگاسفلی تعلق خلیج فارس به ایرانی‌ها را به ۶ هزار سال پیش برد. این کاوش‌ها سرنخ‌هایی به باستان‌شناسان داد که نشان می‌دهد ایرانی‌ها در ۲۰ کیلومتری خلیج‌فارس چگونه در هزاره‌های بعد روی تمدن‌های منطقه در بین‌النهرین تأثیر گذاشته‌اند. 

حسینی درخصوص آغاز و ادامه فصول کاوش در چگاسفلی گفت: در بخش‌هایی که نیاز باشد کاوش خواهیم داشت البته به شرط آنکه اعتبارات لازم تامین شود. تا زمانی که تامین اعتبار نشود، پروپوزال خاصی نخواهیم داشت اما برنامه کاوش در بخش‌هایی که فوریت دارد، داریم.