واشنگتن وارد فاز قطعی برکناری مادورو شده است/ گزینه‌ها برای خروج احتمالی رئیس‌جمهوری ونزوئلا محدود به نظر می‌رسد

هادی اعلمی‌فریمان، کارشناس مسائل آمریکای لاتین با اشاره به گفت‌وگوی تلفنی ترامپ و مادورو در تشریح سناریوهای سیاسی – نظامی ایالات متحده برای ونزوئلا در گفت‌وگو با ایلنا اظهار کرد: مولفه‌های موجود نشان می‌دهد که از منظر آمریکایی‌ها، پرونده مادورو عملاً بسته شده است؛ به این معنا که آنها وارد یک فاز قطعی برای برکناری او شده‌اند. این رویکرد با سیاست‌های دونالد ترامپ نیز کاملاً هم‌خوان است. سیاست خارجی ترامپ یک رویکرد هنجاری و ثابت دارد؛ او عرف تازه‌ای را بنا نهاده که در آن هیچ ابایی از گفت‌وگو با هیچ طرفی ندارد و هیچ خط قرمزی برای مذاکرات خود قائل نیست. نخستین نمونه مهم این رویکرد، گفت‌وگو با رهبر کره شمالی بود که با وجود نرسیدن به نتیجه مطلوب، نشان داد سیاست اصلی ترامپ صراحتاً صلح از طریق قدرت است. 

وی ادامه داد: این «قدرت» در ابتدا می‌تواند از مسیر فشار مذاکراتی اعمال شود تا طرف مقابل به کناره‌گیری یا عقب‌نشینی وادار شود. اگر این مسیر به نتیجه نرسد، ترامپ وارد فازهای بعدی می‌شود؛ همان‌گونه که این سیاست را در قبال ایران نیز اعمال کرد. در مورد مادورو نیز به نظر می‌رسد آمریکا به این جمع‌بندی رسیده که ادامه کار با او در ساختار سوسیالیستی ونزوئلا غیرممکن است. اگر قرار بود مذاکره‌ای انجام شود، به احتمال زیاد انجام شده است؛ به‌ویژه با توجه به حضور افرادی مانند مارکو روبیو. حدس من این است که مذاکرات بر سر ایجاد یک مسیر امن برای خروج مادورو از کشور یا دادن امتیازاتی درباره امنیت خود و خانواده‌اش بوده است. در غیر اینصورت، با توجه به نوع نظام سوسیالیستی‌ که مادورو بنا نهاده، ترامپ دیگر تحمل ادامه حضور او را ندارد.

این تحلیلگر مسائل سیاسی تصریح کرد: این وضعیت اکنون وارد مرحله‌ای تازه شده است. این روزها بحث اقدام نظامی نیز مطرح شده و به نظر می‌رسد تلاش‌های اطلاعاتی آمریکا به نتیجه نرسیده است. آنها نتوانسته‌اند نیروهای مسلح ونزوئلا را به کودتا وادار کنند؛ زیرا بدنه اصلی نیروهای مسلح همچنان از وفاداران چاوز و مادورو تشکیل شده است. ادغام مدنی ـ نظامی در دولت نیز باعث شده بسیاری از نیروهای نظامی وارد ساختار حکمرانی شوند و بالعکس. مجموعه این عوامل موجب شده گزینه‌هایی مانند حمایت داخلی برای تغییر حکومت به نتیجه نرسد. به همین دلیل اکنون تمرکز بر تحرکات نظامی است؛ ابتدا احتمال حمله هوایی مطرح شده و سپس اقداماتی گسترده‌تر ممکن است که در دستور کار قرار بگیرد که نشانه‌ها و علائم موجود نیز همین تحلیل را تقویت می‌کنند. در حوزه سیاسی، همان‌گونه که اشاره شد، از نگاه ترامپ پرونده مادورو بسته است؛ یعنی مادورو یا باید کنار برود یا کنار گذاشته خواهد شد. حتی ممکن است که قرار باشد برای او مسیر خروج امن ایجاد کنند، اما به هر ترتیب از منظر آمریکا او باید کنار برود.

وی افزود: در همین حال، تحولات میدانی بسیار سریع‌تر از روند سیاسی پیش می‌رود. حملات علیه قایق‌ها همچنان ادامه دارد و وضعیت هر ساعت تغییر می‌کند؛ تا جایی که ترامپ اعلام کرده که آسمان ونزوئلا و حریم پیرامونی آن بسته شده و حتی بسیاری معتقدند که ممکن است در روزهای آینده حمله‌ای انجام شود. با تمام این تفاسیر باید گفت که مادورو وارد فاز هیجانی و انفعالی شده و تلاش می‌کند با اتکا به نیروهای مردمی و گروه‌های مسلح شبه‌نظامی مقاومت کند. برخی در تحلیل‌ها این وضعیت را به ویتنام، عراق یا افغانستان تشبیه کرده‌اند، اما من معتقدم هیچ‌کدام از این مقایسه‌ها صحیح نیست. جنگ ویتنام بخشی از تقابل گسترده اردوگاه شرق و غرب بود و شوروی و چین حمایت تسلیحاتی گسترده‌ای داشتند. مردم ویتنام نیز سابقه طولانی مقاومت داشتند. در مورد افغانستان و عراق نیز زمینه‌های ایدئولوژیک، قبیله‌ای و جغرافیایی تفاوت‌های بنیادین ایجاد می‌کرد.

اعلمی فریمان گفت: ونزوئلا شرایط بسیار متفاوتی دارد. چه از نظر ساختار اجتماعی، چه از نظر تاب‌آوری دولت‌ها، و این کشور سابقه فروپاشی‌های سریع و خیانت‌های درونی در حکومت‌ها را دارد. مقاومت مسلحانه نیز معمولاً پایدار نمی‌ماند و گروه‌ها زود پراکنده می‌شوند. بنابراین من فکر نمی‌کنم ونزوئلا در این زمینه استثنا باشد؛ به‌ویژه که شرایط آن مشابه بسیاری از کشورهای آمریکای لاتین است. با ورود بحران به فاز نظامی، مادورو اکنون بر نیروهای شبه‌نظامی تکیه کرده است اما این نیروها عمدتاً بر جنگ‌های چریکی و نامتقارن تمرکز دارند؛ در حالی که آمریکا قادر است تنها با زدن چند تأسیسات کلیدی نظامی، بخش عمده توان دفاعی مادورو را زمین‌گیر کند. از نظر نظامی، شانسی برای پیروزی او دیده نمی‌شود و شاید در تاریخ، از نگاه هوادارانش، به‌عنوان فردی که «ایستادگی کرد» باقی بماند، اما واقعیت میدانی متفاوت است.

وی عنوان کرد: نکته مهمی که همچنان باقی می‌ماند، نبود توجیه حقوقی برای حمله آمریکا به ونزوئلا است. ادعای مبارزه با مواد مخدر صرفاً یک پوشش بوده و انگیزه‌های نفتی و ژئوپلیتیکی بسیار پررنگ‌تر هستند. با این حال، روند تحولات نشان می‌دهد احتمال اقدام نظامی بسیار نزدیک است؛ هرچند در سیاست هیچ قطعیتی وجود ندارد. پرسش اصلی حالا این است که اگر عملیات نظامی آمریکا آغاز شود و مادورو مجبور به فرار از ونزوئلا شود، به کدام کشور پناه خواهد برد؟ پاسخ این پرسش وابسته به متغیرهای پیچیده تصمیم‌گیری سیاسی است. میزان اراده مادورو برای مقاومت یا فرار، حمایت اطرافیان، وضعیت امنیتی منطقه و مسیرهای ممکن برای خروج او همه تعیین‌کننده‌ هستند. اگر او تصمیم بگیرد بماند، احتمالاً همراه با هوادارانش مقاومت خواهد کرد؛ اما اگر هدفش خروج امن باشد، گزینه‌های وی محدود است. 

اعلمی فریمان در پایان خاطرنشان کرد: کلمبیا به دلیل آسیب‌پذیری و روابط متشنج، گزینه مناسبی برای مادورو نیست. روسیه از نظر سیاسی و اطلاعاتی به ونزوئلا نزدیک است، اما احتمالاً شرایط لازم را برای پذیرش او نخواهد داشت. چین نیز برخورد سردی داشته و بیشتر بر جنبه‌های حقوق بین‌الملل تأکید کرده تا حمایت سیاسی. بر این اساس تنها گزینه‌ای که واقعاً برای مادورو «امن» محسوب می‌شود، کوبا است؛ کشوری متحد، نزدیک، با ساختار امنیتی همسو و تجربه طولانی در حمایت از رهبران سوسیالیست منطقه. احتمالاً اگر قرار باشد مادورو جایی پناه بگیرد، کوبا محتمل‌ترین مقصد خواهد بود. روسیه شاید گزینه بعدی باشد، اما نه به اندازه کوبا.