بیت‌اللهی:
شناسایی ۵۰۰ هزار واحد مسکونی درپهنه‌های فرونشستی فارس/ نامتقارن بودن نشست ها عامل اصلی تخریب سازه هاست
رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی کشور اعلام کرد: حدود ۵۰۰ هزار واحد مسکونی فاقد اسکلت در پهنه‌های فرونشستی استان فارس قرار دارند که این رقم بسیار نگران‌کننده است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، علی بیت بیت‌اللهی با ارائه آمار رسمی مرکز آمار ایران تا سال ۱۳۹۵ گفت: از آن زمان تاکنون آمار سراسری مربوط به نفوس و مسکن منتشر نشده است. بر اساس همان داده‌ها، نسبت ساختمان‌های اسکلت‌دار به فاقد اسکلت در استان فارس پایین و حدود یک به یک است.
بیت‌اللهی در حاشیه همایش تخصصی فرونشست در شیراز افزود: در واقع، حدود ۴۰ درصد ساختمان‌های فاقد اسکلت بیش از ساختمان‌های دارای اسکلت هستند. این ساختمان‌ها در مناطق فرونشستی آسیب‌پذیرترند و بیشتر در معرض ترک و شکاف در دیوار و پی قرار می‌گیرند.
وی ادامه داد: استان فارس پس از هرمزگان بیشترین تعداد رخداد زلزله را در کشور دارد و این موضوع در کنار پدیده فرونشست، ریسک لرزه‌ای را به‌صورت قابل‌توجهی افزایش می‌دهد. به گفته او، فرونشست زمین رابطه علت و معلولی مستقیم با زلزله ندارد اما رابطه مثبت با ریسک لرزه‌ای دارد، زیرا فرونشست، آسیب‌پذیری سازه‌ها را بیشتر می‌کند.
بیت‌اللهی تأکید کرد: بر اساس مطالعات جهانی، ایران از نظر کسری منابع آب پس از چین و آمریکا و از نظر وسعت پهنه‌های فرونشستی پس از چین و اندونزی در رتبه سوم جهان قرار دارد. با این حال، از نظر تعداد پهنه‌های دارای نرخ بالای فرونشست، کشور ما رتبه اول را دارد و جای هیچ تردیدی در این موضوع نیست.
وی با اشاره به داده‌های بین‌المللی گفت: در سایت سازمان نقشه‌برداری، دانشگاه‌های لیدز و هانوفر، نقشه‌های مربوط به پهنه‌های فرونشست مشخص شده است، اما سازمان نقشه‌برداری ایران این داده‌ها را محرمانه کرده است. به نظر من، این اطلاعات نباید محرمانه بماند، زیرا ارزش کار کارشناسان در این زمینه باید در اختیار جامعه علمی و مهندسی قرار گیرد.
رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی کشور اعلام کرد: حدود ۵۰۰ هزار واحد مسکونی فاقد اسکلت در پهنه‌های فرونشستی استان فارس قرار دارند که این رقم بسیار نگران‌کننده است.
وی با تشریح پارامترهای مهندسی فرونشست گفت: نرخ سالانه فرونشست عددی توصیفی است، اما برای محاسبات مهندسی باید به فرونشست تجمعی طی زمان توجه کرد؛ همان‌طور که در نقشه‌های خطر زلزله، احتمال وقوع در بازه‌های ۵۰ ساله سنجیده می‌شود. بنابراین باید مشخص شود که در طول عمر مفید ساختمان، چه میزان نشست تجمعی رخ می‌دهد.
اختلاف نشست در فواصل کوتاه می‌تواند منجر به تخریب سازه‌ها شود
مشاور رئیس سازمان محیط زیست در حوزه فرونشست زمین ادامه داد: گرادیان یا ناهمگنی فرونشست نیز بسیار اهمیت دارد؛ چراکه اختلاف نشست در فواصل کوتاه می‌تواند منجر به تخریب سازه‌ها شود. به عنوان مثال، اگر اختلاف نشست سالانه یک سانتی‌متر در یک محدوده وجود داشته باشد، طی ۵۰ سال به ۵۰ سانتی‌متر می‌رسد و این میزان برای محاسبات مهندسی بسیار مهم است.
بیت‌اللهی موضوع «فیشرهای فرونشستی» را یکی از جنبه‌های ژئوتکنیکی مهم دانست و گفت: این ترک‌ها در اثر اختلاف نشست زمین ایجاد می‌شوند و در صورت توسعه، می‌توانند زیرساخت‌ها و ساختمان‌ها را تخریب کنند.
وی پیشنهاد داد کمیته‌ای تخصصی با عنوان «کمیته فرونشست» زیر نظر نظام مهندسی استان‌ها تشکیل شود تا مطالعات و اقدام‌های اجرایی در این زمینه سازمان‌دهی شود.
رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی افزود: در بسیاری از کشورها از جمله نیوزیلند، مطالعات جدی درباره فرسایش تونلی، پیامدهای فیشرهای فرونشستی و روش‌های کنترل آن انجام شده است و لازم است چنین رویکردی در ایران نیز دنبال شود.
بیت‌اللهی با اشاره به مفاهیم فنی دیگر از جمله «ناهمسان‌گردی»، «نشست نامتقارن» و «فرونشست تجمعی» گفت: در تحلیل خطر، مقدار مطلق فرونشست اهمیت کمتری نسبت به نامتقارن بودن نشست دارد، زیرا نشست‌های نامتقارن عامل اصلی تخریب سازه‌ها هستند.
وی تعریف جامعی از فرونشست ارائه داد و افزود: پایین‌رفتن تدریجی یا ناگهانی سطح زمین در اثر عوامل طبیعی یا انسانی در گستره‌های وسیع یا محدود، فرونشست نامیده می‌شود و فروریزش‌های ناگهانی نیز جزئی از آن محسوب می‌شوند.
دشت داراب، به ازای هر متر افت سطح آب، حدود ۱۳ سانتی‌متر فرونشست می کند
رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در بخش دیگری از سخنانش به رابطه بین افت سطح آب و میزان فرونشست در مناطق مختلف اشاره کرد و گفت: در بررسی‌های انجام‌شده در دشت داراب، به ازای هر متر افت سطح آب، حدود ۱۳ سانتی‌متر فرونشست رخ داده است. این نسبت عدد بسیار مهمی است که می‌تواند در طراحی‌های آینده و پیش‌بینی‌های مهندسی مورد استفاده قرار گیرد.
بیت‌اللهی در ادامه به اهمیت داده‌های ماهواره‌ای اشاره کرد و گفت: برداشت‌های ماهواره‌ای از فرونشست زمین، به‌ویژه توسط پژوهشگران ایرانی از جمله دکتر دهقانی، دکتر آمیخته و همکارانشان، دستاورد ارزشمندی برای کشور محسوب می‌شود و باید مورد استفاده مهندسین قرار گیرد.
وی افزود: هر چه دقت مکانی داده‌های فرونشست بالاتر باشد، ارزش مهندسی آن بیشتر خواهد بود. برای نمونه در مطالعات فرونشست مرودشت، پیکسل‌ها به ابعاد ۵ در ٢٠ متر تنظیم شده‌اند و با زوم‌کردن می‌توان تغییرات بسیار دقیق‌تری را مشاهده کرد.
بیت‌اللهی تأکید کرد: ساختمان‌هایی که عمود بر جهت گرادیان فرونشست ساخته می‌شوند، یا ساختمان‌های فاقد اسکلت و با ابعاد بزرگ‌تر، در معرض خطر بیشتری قرار دارند. در طراحی این سازه‌ها باید از مدل‌های بخش‌بندی و انعطاف‌پذیر استفاده کرد تا در برابر گرادیان فرونشست مقاوم‌تر باشند.
رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی همچنین درباره پدیده فیشرهای کششی و ترکیبی توضیح داد و گفت: در برخی مناطق، علاوه بر افت ارتفاع، بازشدگی شکاف‌ها نیز دیده می‌شود. این شکاف‌ها در اثر تنش‌های برشی ایجاد شده و با نفوذ آب باران به تونل‌های فرسایشی زیرزمینی تبدیل می‌شوند که در نهایت منجر به فروریزش‌های ناگهانی می‌گردند.
وی با اشاره به لزوم برنامه‌ریزی دقیق برای مهار این پدیده‌ها افزود: اگر برای مدیریت فرسایش تونلی و شکاف‌های سطحی اقدام نشود، توسعه فرونشست و تخریب زیرساخت‌ها در استان‌های درگیر، از جمله فارس، تشدید خواهد شد.
