ضعف مدیریت منابع آب در پُرباران ترین اقلیم ایران

به گزارش خبرنگار ایلنا،  سه شنبه گذشته شهروندان خُمام در این استان با اعتراض به قطعی‌های مکرر آب و برق به خیابان‌ها آمدند. 

ماجرای «اعتراضات آب در گیلان» با انتشار ویدئوی های متعدد از  تجمعات خیابانی تا خشکی شالیزارهای این استان مشهود است. ماجرایی که بر اثر بی برنامگی در توزیع عادلانه آب اتفاق افتاده است.

روایت رنج

در یکی از این ویدئوها؛ « زنی میانسال با قبای گلدار و روسری گره خورده به پشت سرش در بالادست شالیزار( بجار) آفتاب سوخته اش ایستاده است، ویدئویی که در یک صفحه اینستاگرامی از روستای «قران» در بخش «شِندرمن» گیلان منتشر شده؛ همان جایی است که چندین هکتار از مزارع بجار این زن به دلیل تشنگی خشکیده و رنگ عوض کرده است.  

با چهره غمگین و درمانده از روزهای بی‌آبی، با کلماتی خسته تر از شالیزارهای رنگ پریده اش می گوید: «آقایون مسئول؛ مزارع ما سوخت، ما این همه زحمت کشیدیم هر چی داشتیم و نداشتیم گذاشتیم پای مزارع. چهار پنج هزار متر بجار(شالیزار) دارم، من یک زنم، زحمت کشیدم، کارگر گرفتم، جان دادم، خوشی من این بود که نتیجه زحماتم را ببینم، الان میشینم بالا سر مزرعه گریه می کنم. چرا به ما آب ندادید، اگر نمی خواستید آب بدید زودتر به ما می گفتید دیگه ما این همه زحمت نمی کشیدیم».

 نگاهم روی زیر نویس صحبت های این زن با آن لهجه گیلکی اش که آغشته به غمناله های بی آبیست، دو‌ دو می زند، رنج بی آبی از چشمهایش می بارد ، او مستأصل از بی آبی است.  

چیره شدن بی آبی بر جغرافیای اقلیمی پرباران چون گیلان به وضوح، سوء مدیریت منابع آب،  آنهم در کشوری نیمه خشک با اختلاف زیاد بارشی در مناطق مختلف را نشان می دهد.

انگار در مناطق پُر باران از جمله استانهای شمالی خصوصاً گیلان و مازندران تا نواحی جنوبی ایران و مناطق مرکزی و کویری که شاهد حداقل بارشها هستیم، مدیریت پایدار منابع آب، معنایی ندارد.

با این حال همچنان سرانه مصرف آب کشور به نسبت سرانه مصرف جهانی، بالاتر است. 

با توجه به اینکه مناطق شمالی از بارشهای قابل توجهی برخوردارند، تامین آب بهداشتی به دلیل فاضلاب‌های مدیریت نشده با چالش مواجه است.

به نظر می رسد با گذشت چندین دهه از شکل گیری سازمان آبفا، متولیان این مجموعه می بایست نسبت به داده های آبی مسلط باشند، چرا که شبکه های مورد نیاز، حجم آب مصرفی و ذخایر آب سالم و بهداشتی و تعداد مشترکان، از جمله بدیهی ترین بخش هایی هستند که متولیان آبفا در معادلات مدیریت آب در اختیار دارند، حال سوال اینجاست که چرا  این مسئولان در تامین آب ناتوان هستند؟ ضعف عملکرد در کدام بخش از این مجموعه متولی، نمود دارد که تا به اکنون موفق به رفع آن نشده اند؟.

بحران بی آبی، نتیجه بی برنامگی در توزیع آب زراعی گیلان

عمق فاجعه کم آبی در جغرافیای استانی پرباران چون گیلان با مشاهده دومین ویدئوی چند ثانیه ای، روایت رنج یک کشاورز شمالی دیگر را نشان می دهد که با تنی نحیف و قامتی خمیده، وزنش را بر روی بیل قدیمی اش حائل کرده و می گوید: من یک کشاورز اهل «بخش شاندرمن، روستای قران هستم.» تقاضای عاجزانه از تمام مسئولین دارم تا به دادمان برسند. چهار پنج هکتار از مزارع بجارم در حال سوختن است. «به تمام ارگان ها به مدیرعامل به رئیس شعبه زنگ زدم هیچ کس به دادم نرسید.» ما به جز کشاورزی هیچ درآمدی نداریم. از مسئولین تقاضای عاجزانه داریم فکری به حال ما بکنند. چه کسی پاسخگوی کشاورزان گیلانی است. ما جز کشاورزی بجار درآمدی نداریم که این هم از تشنگی در حال سوختن است، در حالیکه که سالانه ۱۰ الی ۱۵میلیون تومان هم پول آب می دهم.» 

همین توضیحات کافیست تا به بی برنامگی در توزیع آب کشاورزی مزارع گیلان و بحران پیش آمده در بین کشاورزان پی برد. کشاورزانی که  محل درآمد دیگری ندارند و حالا نگران محصول خود هستند. 

 تشریح وضعیت آبی گیلان به روایت آمار

یک کارشناس حوزه آب و خاک در گزارشی مستند از وضعیت آبی گیلان به «ایلنا» می گوید: برابر آمارها، میانگین بارش ده سال گذشته استان گیلان حدود  ۱۱۰۰ میلیمتر بوده است، به عبارت دیگر حدود ۱۴/۹ میلیارد متر مکعب آب در اثر نزولات جوی در پهنه استان نازل می‌شود.

وی با اشاره به اینکه حدود ۹/۳ میلیارد متر مکعب آن در مناطق کوهستانی و ۵/۶ میلیارد آن مربوط به  دشت ها است، تاکید می کند: از ۹/۳ میلیارد متر مکعب آب تولید شده در کوهستانها ۴/۹میلیارد به صورت تبخیر و تعریق از دسترس خارج و حدود ۲/۶ میلیارد متر مکعب به منابع آب زیر زمینی نفوذ کرده و حدود ۱/۸ میلیارد بر سطح زمین جاری می‌شود.

این کارشناس حوزه آب و خاک در استان گیلان اظهار می کند: از ۲/۶ میلیارد متر مکعب نفوذ آب در کوهستانها حدود ۲۰۰ میلیون متر مکعب آن وارد آبخوان ها ( سفره های آب زیر زمینی) شده و باقی مانده آن به صورت چشمه های سازنده جریان پایه رودخانه ها را تشکیل می دهند. بنابراین با چهار میلیارد مترمکعب روان آب و آورد های رودخانه ها از ارتفاعات و ۵/۶ میلیارد متر مکعب بارش در دشتها، مجموعاً حدود ۹/۶ میلیارد متر مکعب نزولات جوی در پهنه استان گیلان قابلیت کنترل و استحصال دارد، این مقدار آب قابل استحصال معادل پنج و نیم برابر ظرفیت آب مخزن سد منجیل است.

او خاطرنشان می کند: ۹۰ درصد آب ورودی سد منجیل از خارج استان تامین می‌شود که باید حدود یک میلیارد و نیم متر مکعب به ظرفیت منابع استان اضافه شود. 

آب مصرفی زراعی گیلان سالانه دو میلیارد ۷۹۰ میلیون متر مکعب است

به گفته این کارشناس آبی،  مجموعه شالیزار های استان گیلان حدود ۲۳۰ هزار هکتار می باشد که ازاین مقدار حدود ۱۸۹۸۳۳هکتار در بخش مرکزی و فومنات و حدود ۱۴ هزار و ۸۵۲ در شرق گیلان و  حدود ۲۵۳۴۸ هکتار  در غرب گیلان است. با این احتساب  کل آب مصرفی زراعی استان گیلان دو میلیارد ۷۹۰ میلیون متر مکعب ( در همه کاربری ها حداکثر 4/5میلیارد ) معادل یک سوم ظرفیت بالقوه آبی استان است.

این فعال حوزه آب و خاک گیلان، با ذکر این نکته که با این حجم ظرفیت نباید مشکلی به نام کمبود آب در استان گیلان وجود داشته باشد، تصریح می کند: ترک فعل و کم‌کاری مسئولان آب منطقه ای گیلان طی ۱۰ الی۲۰ سال گذشته، این استان را با سوء مدیریت در بخش جمع آوری وذخیره سازی آب روبرو بوده و همچنان ادامه دارد.

او پیشنهاد می کند: از آنجائیکه بیشترین بارش‌های استان گیلان در ماههای غیر زراعی است، باید نزولات در ۳ هزار آببندان موجود و دریاچه های مصنوعی احداثی چند منظوره در دشتها  (جلب توریست و اشتغال زایی) و سدهای لاستیکی و مخزنی ذخیره سازی شود،

همانگونه که بسیاری از کشور از جمله کشورهای همسایه با صرف هزینه میلیاردها دلار، آب شور دریا را به آب شیرین تبدیل می کنند ، اما  در کمال تاسف در استان گیلان در مقابل چشم همگان میلیارد ها متر مکعب  آب شیرین از دسترس خارج و به دریا سرازیر می‌شود، در حالیکه قابلیت ذخیره سازی و حتی انتقال  به سایر استان‌های نیازمند نیز وجود  دارد.

به اعتقاد وی؛ این حق کشاورزان و مردم شریف استان گیلان نیست که نگران آب باشند، تا کی باید نظاره گر سوء مدیریت مدیرانی باشیم که فرصت‌ها را به تهدید تبدیل کرده و به آن نیز افتخار کنند.! 

گزارش:آمنه سپهر