شعیبی: در داوری، هویت مستقل فیلم کوتاه برای ما اهمیت داشت

به گزارش ایلنا به نقل از روابط عمومی برنامه، در میز سینمای ایران، محمدرضا مقدسیان و رضا صدیق در حضور جمعی از کارگردانان جوان، به بررسی جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران پرداختند.

رضا صدیق در ابتدا لازمه قابل درک بودن داوری آثار جشنواره را شناخت پارامترهای داوری دانست و گفت: باید پارامترهای داوری مشخص باشد تا داوری‌ها هم قابل فهم شوند. به طور کلی داوری یک مقوله تخصصی است، اما نقطه تعجب ما از لیست انتخاب شدگان این است که به برخی از آثار به آن اندازه که باید توجه نشده است. صدیق اشاره کرد: یکی از همین شب‌ها در جشنواره ویژه نامه‌ای رفتیم که به نقد نظری میزان حضور ارگان‌ها و هزینه‌ای که در فیلم‌ها صرف می‌کنند پرداخته بود، اما این نوع نگاه نقد نظری و نقد رو به آینده است و به این معنی نیست که آثار مورد حمایت این مجموعه‌ها نادیده گرفته شوند.

وی برخی از فیلم‌های خوب جشنواره را از نظر خودش بیان کرد و گفت: فیلم‌های «بیست و یک»، «تخطی»، «خیلی خیلی دور، بسیار نزدیک»، «کاپیتان تورس» و «پیامبر» از جمله آثاری بودند که فیلمنامه، کارگردانی و ایده داشتند. حتی خودم هنگام دیدن این فیلم‌ها سعی می‌کردم تیتراژ آخر فیلم‌ها را نگاه نکنم تا تحت تاثیر اسم یا حمایت‌کننده‌ها قرار نگیرم و فقط خود اثر را ببینم. به نظرم در داوری نیز باید همین گونه باشد و نگاه صرفا به خود اثر باشد.

این منتقد سینما تصریح کرد: حتما برای دیده نشدن این آثار دلایلی وجود دارد، اما برای من بسیار تعجب‌برانگیز بود که چرا این فیلم‌هایی که به شخصه دوست داشتم، کاندید نشده‌اند.

صدیق افزود: حضور سازمان اوج در دو فیلم با مضامین اجتماعی که به خوبی پرداخت شده بود، نوید اتفاق تازه‌ای بود و بسیار خوب است که ارگان‌ها وارد روایت فیلم‌های اجتماعی شوند. در فیلم‌های بلند هم غیر از فیلم‌های دفاع مقدس، باید فیلم‌هایی با مضامین اجتماعی واقعی ساخته شوند و وقتی چنین اتفاقی می‌افتد، توجه متخصصان لازم است.

صدیق تاکید کرد: دو فیلم «تخطی» و «پیامبر» قابلیت بالایی دارند و«پیامبر» فیلم بسیار خوبی بود که کارگردانی و فیلم‌نامه داشت و باز هم اشاره می‌کنم که کاندید نشدن فیلم شاهنامه در رشته فیلم‌نامه قابل تعجب است.

ضرورت تعریف نقطه عزیمت

محمدرضا مقدسیان با بیان اینکه داوری‌ هر جشنواره‌ای همواره با نقد همراه است، گفت: اهمیت اصلی این است که نقطه عزیمت برای خودمان تعریف کنیم. اگر جشنواره فیلم کوتاه را مانند سینمای بلند ببینیم و تمایزی قائل نشویم، هیئت داوران باید بر اساس کیفیت‌های سینمایی تصمیم بگیرند، اما اگر جشنواره محلی است برای شناسایی استعدادهای نو، آن‌گاه ملاک ما باید همین شناسایی باشد.

وی افزود: چون هیچ تعریف مشخصی در جشنواره فیلم کوتاه تهران وجود ندارد، هر تصمیمی که گرفته شود، ممکن است رویکرد دیگر را نادیده بگیرد یا نقض کند؛ مانند جشنواره فجر که سال‌هاست این بحث مطرح است. اگر قرار باشد فیلم کوتاه مانند فیلم بلند دیده شود، باید جایزه بر اساس معیارهای سینمایی باشد، اما باید بخشی نیز برای استعدادهای نو تعریف شود تا این افراد احساس نکنند تحت سایه تولیدات قدرتمندتر یا اسامی شاخص لگدمال شده‌اند.

مقدسیان تاکید کرد: خروجی کاندیداها تنها براساس معیار سینمایی نیست و اگر فقط کیفیت سینمایی ملاک بود، فیلم‌های «اسپایدرمرد»، «دریچه»، «شاه‌نامه»، «تخطی» و... باید کاندید می‌شدند. بنابراین معیار فقط سینما نبوده است و اگر ملاک سرمایه‌گذار فیلم یا حمایت‌کننده باشد، این دیگر داوری سینمایی نیست بلکه رویکرد مدیریتی است.

تنوع ژانر و محدودیت در سینمای بلند

رضا صدیق در ادامه گفت: در جشنواره امسال شاهد تنوع گسترده‌ای از ژانرها بودیم و این نشان‌دهنده آن است که فیلمسازان جوان ژانرها را می‌شناسند و توانایی ساخت آن‌ها را دارند. اما اینکه چرا در سینمای بلند محدود به چند ژانر هستیم به این دلیل است که تهیه‌کنندگان، سفارش‌دهندگان و سرمایه‌گذاران در واقع استعدادهای جوان را فیلتر می‌کنند.

وی افزود: اگر کیفیت و تنوع ژانر جشنواره در سینمای بلند نیز رعایت می‌شد، شاهد آثار پلیسی، اجتماعی، وحشت و ... بودیم، اما اکنون تنها چند ژانر خاص تولید می‌شود و این باعث هدر رفتن استعدادهای جوان می‌شود. سینمای بلند ما نیازمند گسترش بازار، تنوع مخاطب و ساخت ژانرهای مختلف است و در اینجا سینماگران، تهیه‌کنندگان و سرمایه‌گذاران مسئول هستند.

صدیق با طرح پرسش از عدم توجه بخش خصوصی و دولتی گفت: مشخص است عزم جدی برای وارد کردن نسل جوان فیلمساز وجود ندارد. وقتی تهیه‌کنندگان نمی‌آیند فیلم‌ها را ببینند و این فیلتر اعمال می‌شود، چگونه استعدادها مسیر خود را طی کنند. نتیجه هدر رفتن استعدادها و سرخوردگی آن‌هاست.

نقش تهیه‌کنندگان در شناسایی استعدادها

محمدرضا مقدسیان صحبت‌های صدیق را تایید کرد و گفت: ما باید در برنامه «هفت» و هر تریبونی که داریم، درباره این موضوع صحبت کنیم. مشکل اصلی، فقدان تعریف درست است و در هیچ حوزه‌ای تعریف مشخصی نداریم. قبلا فیلم‌های اولی که به عنوان استعداد معرفی می‌شدند، آثار جالبی می‌ساختند، اما فیلم دوم آن‌ها معمولا متفاوت بود و ظرف استعدادشان کوچک می‌شد.

وی تاکید کرد: تهیه‌کننده صرفا کسی نیست که بودجه بگیرد و فیلم بسازد، بلکه کسی است که استعداد می‌شناسد، فیلم‌نامه را می‌فهمد، تنوع ژانر را می‌فهمد و به خاطر شناختش، رفتارهای محافظه‌کارانه انجام نمی‌دهد. اغلب تهیه‌کنندگان فعلی ترسیده‌اند و یا می‌گویند فیلم کمدی تنها ژانری است که فروش دارد، یا صرفا فیلم‌هایی می‌سازند که بازگشت سرمایه دارند، و این اقدام تهیه‌کنندگی نیست.

مقدسیان ادامه داد: حالا فیلمسازان کوتاه که استعداد دارند، کجا باید شناسایی شوند؟ جشنواره فیلم کوتاه حداقل یکی از بسترهاست. آیا تهیه‌کنندگان و مدیران فرهنگی واقعاً تک‌تک روزهای جشنواره را رصد می‌کنند یا در برج خود نشسته و منتظر هستند کسی تلاش کند آن‌ها را متقاعد کند؟

خطر سرخوردگی و نقش سینماداران

رضا صدیق خطر عدم توجه تهیه‌کنندگان و مدیران فرهنگی به فیلم‌سازان کوتاه را متذکر شد و گفت: یک خطری وجود دارد که به دلیل این فرآیند، بخشی از فیلم‌سازان جوان به جشنواره‌های فرهنگی روی می‌آورند و مسیر آن‌ها منحرف می‌شود. در سینمای ما سینماداران حاکمیت دارند و می‌گویند چون فیلم نمی‌فروشد، اکران نمی‌کنیم و تهیه‌کنندگان برای رساندن فیلم‌های خود به دست سینماداران وارد بازی آن‌ها می‌شوند.

در ادامه این برنامه میکائیل دیانی کارگردان فیلم کوتاه «تخطی»، دانیال نوروش کارگردان «دچار»، حسین ذوالفقاری کارگردان فیلم کوتاه «اسپایدرمرد»، مجتبی زرینی کارگردان «شاه‌نامه»، عماد درویشی کارگردان «سوگ سهراب»، محمدابراهیم شهبازی کارگردان «دریچه»، فرزاد رنجبر کارگردان «بیست و یک» و احمد حیدریان کارگردان «خیلی خیلی دور، بسیار نزدیک» در برنامه «هفت» حاضر شدند و درباره آثارشان صحبت کردند.

در داوری، هویت مستقل فیلم کوتاه برای ما اهمیت داشت

گفتگوی ویژه‌ این قسمت از برنامه با حضور بهروز شعیبی دبیر چهل و دومین دوره از جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران برگزار شد.

بهروز شعیبی مدیرعامل انجمن سینمای جوانان ایران درباره تحولات اخیر این مجموعه پس از ورودش به آن در دی‌ماه ۱۴۰۳ گفت: از زمانی که مسئولیت انجمن را پذیرفتم، مهم‌ترین انگیزه‌ام همراهی با دوست و برادر عزیزم آقای فریدزاده بود. همه ما تلاش کردیم تا فضایی فرهنگی و مطابق با شأن سینمای ایران و هنرمندان این سرزمین فراهم شود تا شرایط رشد برای فیلم‌سازان جوان مهیا شود.

وی ادامه داد: انگیزه اصلی من برای حضور در انجمن، ماهیت متفاوت آن نسبت به سایر نهادهای سینمایی بود. انجمن ارتباط مستقیم و بی‌واسطه‌ای با فیلم‌سازان جوان دارد و همین ویژگی آن را به جایی تبدیل می‌کند که می‌توان در آن اثرگذاری واقعی داشت.

شعیبی با اشاره به گستره فعالیت‌های انجمن گفت: انجمن سینمای جوانان ایران ۵۸ دفتر استانی دارد و همچنان تقاضا برای تأسیس دفاتر جدید وجود دارد. وقتی وارد یک شهر یا استان می‌شویم، استقبال فقط از سوی فیلم‌سازان یا علاقه‌مندان آموزش نیست؛ بلکه مسئولان محلی و مردم آن مناطق نیز خواستار فعالیت دفاتر هستند. این تعامل از یک سو لذت‌بخش است، اما از سوی دیگر مسئولیتی سنگین بر دوش ما می‌گذارد، چراکه با ۵۸ شهر و ده‌ها دفتر فعال در ارتباط هستیم.

مدیرعامل انجمن سینمای جوانان ایران مهم‌ترین دغدغه دفاتر استانی را تأمین منابع مالی عنوان کرد و افزود: موضوع مالی بزرگ‌ترین چالش دفاتر ماست. این مسئله انرژی زیادی از ما و همکارانم می‌گیرد. پیش از جشنواره ارتباطم با دفاتر محدودتر بود، اما هرچه به برگزاری جشنواره نزدیک‌تر شدیم، دغدغه‌ها چندبرابر شد.

وی تصریح کرد: نگرانی‌هایی که پیش از جشنواره مطرح می‌شد، به‌ویژه درباره استقبال مخاطبان، در عمل محقق نشد. سالن‌ها از همان سانس اول مملو از تماشاگر بود و حتی در روزهای پایانی ناچار شدیم سانس‌های فوق‌العاده اضافه کنیم. کیفیت آثار نیز درخور توجه بود و مسئولیت سنگینی بر دوش برگزارکنندگان می‌گذاشت.

شعیبی در ادامه گفت: در فرآیند داوری من رأی نداشتم، اما تمام تلاشم این بود که امانت‌دار آثار فیلم‌سازان باشیم. احساس می‌کردم مهم‌ترین مسئولیت من، صیانت از عدالت در داوری است. هیئت داوران با دقت بسیار بالا همه فیلم‌ها را تماشا و بررسی کردند. هیچ اثری کنار گذاشته نشد و درباره همه فیلم‌ها گفت‌وگو شد.

وی با اشاره به برخی گمانه‌زنی‌ها درباره نحوه داوری توضیح داد: برخی از دوستان فیلم‌ساز تصور می‌کردند فیلم‌هایی که تحت حمایت نهادهایی مانند حوزه هنری یا اوج ساخته شده‌اند، در داوری نادیده گرفته شده‌اند، در حالی که چنین نیست. داوری صرفاً بر اساس خودِ اثر انجام شد، نه منبع سرمایه‌گذاری یا نام تهیه‌کننده.

شعیبی تصریح کرد: ما دو نوع تولید در حوزه فیلم کوتاه داریم؛ فیلم‌هایی با پروداکشن قوی و سرمایه بالا، و فیلم‌های مستقل با امکانات محدود. هیچ‌کدام بر دیگری برتری ذاتی ندارد. در جشنواره‌ها معمولاً نگاه داوران به اندیشه جاری در فیلم است؛ نه صرفاً هزینه تولید. گاهی فیلم‌هایی با سرمایه کمتر، اندیشه‌ورزتر و درنتیجه موفق‌تر هستند.

وی افزود: در داوری، هویت مستقل فیلم کوتاه برای ما اهمیت داشت. برخی آثار به‌گونه‌ای بودند که ساختارشان یادآور بخشی از فیلم بلند بود و همین نکته در ارزیابی‌ها مؤثر بود. داوران تأکید داشتند که فیلم کوتاه باید موجودیتی مستقل داشته باشد و به‌عنوان تمرین یا مقدمه‌ای برای فیلم بلند تلقی نشود.

شعیبی با تأکید بر رعایت عدالت در فرآیند داوری گفت: خدا می‌داند که هیچ فیلمی به دلیل نام یا وابستگی تهیه‌کننده از رقابت حذف نشد. داوران از طیف‌های مختلف فکری و فنی انتخاب شدند تا عدالت رعایت شود. در ترکیب هیئت داوران بخش داستانی نام‌هایی چون حمید نعمت‌الله، مهدی جعفری، بایرام فضلی، ابراهیم سعیدی، پریوش نظری، سمیه خانی و معراجی حضور داشتند و همه آنان تجربه ساخت فیلم کوتاه را داشتند.

وی در ادامه افزود: در بخش مستند نیز داورانی چون بهمن کیارستمی، هادی آفریده، محمدرضا عباسیان، سعید بشیری و پژمان مظاهری‌پور حضور داشتند که هرکدام با سابقه حرفه‌ای خود توانستند نگاه‌های متنوعی را به داوری بیاورند. ما اطمینان داریم که این ترکیب داوری با دقت و صداقت کامل آثار را ارزیابی کرده است.

در میز سینمای جهان، جواد طوسی و رامتین شهبازی به بررسی فیلم «استیو» (Steve) پرداختند.

 اهمیت رعایت حریم و آبروی افراد

جواد طوسی در ابتدا به یکی از تیزرهای پخش شده در برنامه اشاره کرد که مربوط به «آبروی افراد» بود و گفت: در مناسبت‌های مختلف درباره لزوم فرهنگ‌سازی در فضای مجازی، به عنوان یکی از پرطرفدارترین حوزه‌های رسانه‌ای، سخن گفته شده است.

وی افزود: هفته گذشته بازتاب‌هایی در فضای مجازی داشتیم که حتی جامعه فرهنگی و هنری ما را هم درگیر کرد. نوع انعکاس این مسائل می‌تواند از جنبه‌های مختلف آسیب‌شناسی شود. مسئولان همواره تأکید کرده‌اند تا زمانی که جرمی به اثبات نرسیده، نباید رسانه‌ای شود.

طوسی به وجه قانونی موضوع پرداخت و تصریح کرد: طبق قانون مجازات اسلامی و آیین دادرسی کیفری، انعکاس یک فعل مجرمانه باید دارای شرایط و محدودیت باشد و حتی اگر بازتاب رسانه‌ای داشته باشد، مشخصات طرفین پرونده نباید آشکار شود تا آبروی افراد حفظ شود.

وی افزود: متأسفانه امروزه افراد به سهولت در صفحات شخصی خود اقدام به تفسیر مسائل می‌کنند و حرمت و آبروی دیگران را نقض می‌کنند، که باید جدی گرفته شود.

طوسی تاکید کرد: آبرو به راحتی به دست نمی‌آید و نباید قبل از تحقق جرم، آن را علنی کنیم. همچنین هنرمندان، به ویژه کسانی که محبوبیت دارند یا ستاره شده‌اند، باید پیشتاز رعایت اخلاق و فرهنگ باشند، زیرا می‌توانند الگوی جامعه و خانواده‌ها شوند.

 نگاه ژورنالیستی و تخصصی

رامتین شهبازی در واکنش به صحبت‌های طوسی گفت: شاهد قالب شدن نگاه ژورنالیستی در اطرافمان هستیم. نگاه ژورنالیستی چیز بدی نیست، اما اظهار نظر درباره موضوعاتی که تخصص نداریم، آسیب‌زا است و بهتر است چنین مسائل را به اهلش سپرد.

جواد طوسی در بخش نقد، فیلم «استیو» را با ساخته قبلی کارگردان، «چیزهای کوچک این‌چنینی» مقایسه کرد و گفت: فیلم قبلی داستان یک توزیع‌کننده زغال‌سنگ و اهمیت حمایت عاطفی یک مرد خانواده را نشان می‌داد و فیلم منسجم‌تر بود.

رامتین شهبازی افزود: در مقایسه با مستندهای موفق دیگر، مانند فیلم‌های مهرداد اسکویی، «استیو» به خوبی شخصیت نوجوانان یا کانون اصلاح و تربیت را معرفی نمی‌کند و فیلم سطحی و پراکنده است.

طوسی به بعد روان‌شناسی و جامعه‌شناسی فیلم اشاره کرد و گفت: فیلم بیش از حد به کلام متکی است و فرصت تمرکز ذهنی برای مخاطب ایجاد نمی‌کند. صحنه‌های طولانی و پراکنده، مانند درگیری جوان سیاه‌پوست در ناهارخوری، با روایت کلیشه‌ای خانواده ترکیب شده و از اثرگذاری روان‌شناسانه فیلم کاسته است.

شهبازی ادامه داد: فیلم فاقد مونولوگ‌های مناسب برای شخصیت‌هاست و در انتقال دگردیسی منطقی شخصیت‌ها ناکام است. او فیلم‌های ایرانی مانند «گال» ابوالفضل جلیلی و «خورشید» مجیدی را مثال زد که چگونه نوجوانان با شرایط دشوار انسانی و اخلاقی مواجه شده و فرصت رشد منطقی پیدا می‌کنند.