آموزش سینما متمرکز بر سینمای داستانی است

محمدصادق اسماعیلی، مستندساز، نویسنده، کارگردان فیلم‌های مستند و استاد دانشگاه، در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، درخصوص وضعیت آموزش سینمای مستند در دانشگاه‌ها بیان کرد: سال‌هاست که هم در دانشگاه و هم در انجمن جوانان تدریس می‌کنم، آنچه عملاً وجود دارد این است که نظام آموزشی ما آموزش را بر محور سینمای داستانی قرار داده و همچنان سینمای داستانی را امر اصیل می‌داند. چارچوب آموزش نیز عمدتاً مبتنی بر همین حوزه پیش می‌رود. همین نگاه باعث می‌شود دانشجویان با سینمای مستند غریبه باشند.

این مستندساز افزود: شخصاً معتقدم تفاوت چندانی میان سینمای مستند و داستانی وجود ندارد و هر دو را ذیل یک مفهوم کلی یعنی سینما می‌بینم. به همین دلیل با این شیوه آموزشی کنار می‌آیم. با این حال مسئله اصلی در فضای دانشگاه، بحث ارزش‌گذاری است؛ نظام آموزشی ما سینمای داستانی را اصل می‌داند و ناخودآگاه روی ذهنیت دانشجویان اثر می‌گذارد. بسیاری از دانشجویان در ابتدا با سینمای مستند ناآشنا هستند و این یکی از آفت‌های فضای آموزشی است.

اسماعیلی  ادامه داد: نسل جدید مدرسین سینمای مستند رویکرد تازه‌ای را دنبال می‌کنند؛ آن‌ها تلاش دارند دانشجویان را با دغدغه‌های فردی‌شان آشنا کرده و به سمت مستندسازی سوق دهند. به نظر من همین جریان باعث خواهد شد طی سال‌های آینده خروجی‌های جدی‌تری در فضای آکادمیک با کلیدواژه مستند داشته باشیم.

این کارگردان درباره انگیزه دانشجویان توضیح داد: دانشجویانی که با مبانی مستند آشنا می‌شوند، خیلی زود به تولید علاقه‌مند می‌شوند. آن‌ها عاشقانه می‌خواهند فیلم بسازند، اما نبود حمایت مالی روند فعالیتشان را کند می‌کند. من همیشه به آن‌ها توصیه کرده‌ام که اول خود را در معرض آموزش درست قرار دهند و دوم اینکه دست‌به‌کار شوند؛ حتی اگر هیچ حمایتی در ابتدای کار وجود نداشته باشد.  برای تجربه‌های اولیه، کسی ریسک سرمایه‌گذاری نمی‌کند، پس باید با جسارت قدم اول را هرچند به تنهایی بردارند.

وی در پاسخ به پرسشی درباره نقش استادان گفت: دانشجو مانند لوحی سفید است و نخستین مواجهه‌اش با استاد، مسیر آینده او را تعیین می‌کند. اگر استاد درست آموزش بدهد، خروجی این دانشجو بسیار پویا و جدی خواهد بود. استاد باید مانند یک کاتالیزور عمل کند و آموخته‌های ذهنی و تجربی خود را به دانشجو منتقل کند تا او به سمت تولید عملی برود. در این صورت، جشنواره‌های دانشجویی مثل "سایه" یا جشنواره دانشگاه هنر نیز شاهد آثار جدی‌تری خواهند بود، هرچند نگاه غالب جشنواره‌های ایران داستانی است، اما جشنواره سینماحقیقت تنها رویداد تخصصی سینمای مستند در کشور محسوب می‌شود.

این مستندساز درباره نقاط قوت مستند توضیح داد: باورپذیری بالا و طبیعی‌بودن موقعیت‌ها از ویژگی‌های اصلی مستند است. برخلاف سینمای داستانی که نیازمند چیدمان و هزینه‌های سنگین است، مستند تولید کم‌هزینه‌تری دارد، هرچند همچنان به پژوهش و برنامه‌ریزی نیاز دارد.

کارگردان «گیسلو» درخصوص آثارش برای جشنواره سینماحقیقت بیان کرد: امسال سه فیلم دارم؛ دو اثر به‌عنوان کارگردان و یک اثر به‌عنوان تهیه‌کننده. امیدوارم این آثار به بخش مسابقه جشنواره راه پیدا کنند و مورد توجه مخاطبان قرار گیرند.

این استاد دانشگاه درباره اکران آنلاین فیلم‌های در بستر پلتفرم‌ها گفت: به نظر من هر اقدامی که به دیده‌شدن فیلم کمک کند و آن را برای مخاطب تسهیل کند، ارزشمند است. یکی از دلایل مهجور ماندن سینمای مستند، نداشتن ویترینی برای نمایش آثار است. پلتفرم‌های تخصصی مانند هاشور فرصت ارزشمندی فراهم کرده‌اند تا فیلم‌های مستند، هرچند با مخاطب محدود، اما توسط جدی‌ترین قشر جامعه دیده شوند.

این مستندساز در پاسخ به پرسشی درباره آخرین فیلم شاخصی که دیده است، گفت: اخیراً برای چندمین بار فیلم «چهار دختر» ساخته کوثر بن هنیه را تماشا کردم. این اثر از نظر ساختاری، موضوعی و تعامل با سوژه‌ها بسیار قدرتمند است و روایت خلاقانه‌اش توانسته ساختاری ویژه در اثر ایجاد کند.

اسماعیلی در پایان با ابراز امیدواری نسبت به جشنواره سینماحقیقت خاطرنشان کرد: جشنواره‌ها می‌توانند حال سینمای مستند را خوب کنند و انگیزه تازه‌ای به فیلمسازان بدهند. اگر داوری بر اساس مضامین جدی و ساختار درست انجام شود، آینده سینمای مستند روشن‌تر خواهد بود.