آیا گستره خراسان و سیستان به اندازه تنوع موسیقایی خود کتاب دارند؟
موسیقی نواحی ایران دچار چالش‌ها و کمبودهای بسیار است اما در میان همه آن موارد، عدم وجود منابع مکتوب و تخصصی مشکلی جدی است که در صورت تداوم سازها و نواها و مقامهای موسیقی مناطق مختلف را با خطر تحریف و فراموشیِ بیشتر مواجه می‌کند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، به طور قطع یکی از عوامل ماندگاری و ارتقاء مقولات و مولفه‌های مهم در هر شغل و حرفه فردی و انفرادی تالیف منابع مکتوب معتبر است. این اعتبار را معمولا نام مولف، نویسنده، مترجم و ناشر جایگاه می‌بخشد و در ادامه این منتقدان و متخصصان امر هستند که درباره کم و کیف آن نظرات خودم را اعلام می‌کنند. هنرها هم در چنین بستری ادامه حیات می‌دهند و کامل می‌شوند. یکی از این هنرها که شاید بیش از دیگر هنرها نیازمند منابع مکتوب است، موسیقی نواحی‌ست. دلیل این اهمیت عدم وجود قواعد و چهارچوب‌های مشخصی است که در آموزش سازها و نواها ساله‌ها و سده‌ها مرسوم نبوده است. از این رو است که استادان موسیقی نواحی را گنجینه‌های ناطقی می‌دانند که با درگذشتشان داشته‌های باستانی و با هویت‌شان همراه آنها دفن می‌شود. در چنین فضایی که تا به امروز وجود داشته، نت‌نگاری و چاپ آثار آموزشی مکتوب، همچنین ارائه آثاری درباره هویت تاریخی و فرهنگی آیین‌ها و مناسک موسیقایی اهمیت ویژه می‌یابد.
طی سال‌ها و دهه‌های اخیر از میان تعداد کثیر هنرمندان و استادان موسیقی نواحی، تنها برخی به تالیف و انتشار کتاب اقدام کرده‌اند. در میان آثار منتشر شده نیز صرفا نسخی معدود آنطور که باید به دست اهلش رسیده است که البته این موضوع دلایل مختلفی دارد. عدم کیفیت برخی کتاب‌ها دلیل بی‌توجهی به آن‌هاست. در برخی مواقع نیز فلان کتاب به دلیل محدودیت‌ها و عدم قدرت مالی انتشارات‌هایی که معمولا در شهرستان‌ها و مراکز استان‌ها مشغول به فعالیت هستند، دیده نمی‌شوند و به دست اهالی موسیقی نمی‌رسند. معمولا این نقصان به این دلیل است که آن‌هایی که در زمینه نشر و تالیف کتاب فعال هستند مورد حمایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (تهران) و انجمن موسیقی ایران همچنین خانه موسیقی مورد حمایت‌های معنوی و مالی قرار نمی‌گیرند و مولفان در صورت تکمن مالی خود به تنهایی نگارش، چاپ و انتشار کتابشان را به عهده می‌گیرند. آن دسته از هنرمندانی هم که توان مالی ندارند در نهایت از نگارش و انتشار کتاب‌های آموزشی و پژوهشی با موضوع موسیقی منطقه‌شان دست می‌کشند و نهایتا نگاشته‌های‌شان در دفتری نزد خود نگاه می‌دارند. اما اگر به کتاب‌های چاپ شده با محوریت موسیقی نواحی مختلف کشور نگاهی بیندازیم در می‌یابیم که برخی شهرها برای موسیقی و آیین‌های قوم خود کتابی ندارند. برخی مناطق نیز طی چند سال گذشته به نگارش و چاپ آثار آموزشی و پژوهشی پرداخته‌اند که تعدادشان زیاد نیست. در نهایت اینکه با نگاهی کلی میتوان موسیقی نواحی مختلف ایران را بستری فرهنگی و تاریخی دانست که منابع مکتوب زیادی در رابطه با آن وجود ندارد.
البته باید پیشتر یادآور شد که محمدرضا درویشی (موسیقی‌دان و پژوهشگر موسیقی) و هوشنگ جاوید (پژوهشگر موسیقی نواحی) چند اثر مرجع در رابطه با موسیقی نواحی مختلف منتشر کرده‌اند که منابع معتبری محسوب می‌شوند و چاپ آنها تا به امروز ادامه یافته است.
به لحاظ جغرافیایی باید خطه خراسان را یکی از پهناورترین بخش‌های کشور دانست که در شمال شرق ایران واقع شده و تا جنوب و بخش‌هایی از استان‌های شمالی ادامه دارد. نه تنها گستردگی جغرافیایی بلکه تعدد اقوام عمده‌ترین دلایل تنوع موسیقی خراسان است که به استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی و شمالی دسته‌بندی می‌شود. ساز اصلی اهالی خراسان دوتار است. این ساز در شهرهای مختلف استان‌های سه‌گانه خراسان به طرق مختلفی نواخته می‌شود و در برخی مناطق دارای تعداد مقامهای متفاوتی است. این تفاوت‌ها در فیزیک ساز دوتار هم دیده می‌شود. ساز باستانی دوتار که آن را در کنار تنبور جزو دست نخورده‌ترین سازها می‌دانند در شهرها و استان‌های همرز خراسان هم نواخته می‌شود. در همین راستاست که دوتار در استان‌های گلستان، مازندران و برخی دیگر از شهرها هم نواخته می‌شود. اما تنها ساز خراسانی‌ها دوتار نیست. آنها دهل، سرنا و دیگر سازهای با قدمت این‌چنینی را مانند فعالان دیگر مناطق می‌نوازند.
این گزارش قصد دارد با نگاهی جزیی‌تر وجود منابع مکتوب موسیقایی نواحی مختلف ایران را مورد بررسی و کنکاش قرار دهد. بدون شک تعداد مناطق مختلف ایران و شهرها و روستاهای دارای فرهنگ و موسیقی کشور آنقدر زیاد است که نمی‌توان در یک گزارش همه منابع مکتوب آن را مورد نگرش و بررسی قرار داد.
خطه خراسان نسبت به تعدد موسیقی‌ها و مقام‌ها و روش‌های متعدد نواختن و خواندن دارای منابع مکتوب معدودی است. یکی از استان‌های هم‌مرز با خطه خراسان و استان خراسان جنوبی سیستان و بلوچستان است. البته این استان را باید یکی از محروم‌ترین مناطق کشور نیز دانست. این کمبودها و محرومیت‌ها آسیب‌های زیادی به فرهنگ و هنر منطقه زده است اما به مددد تلاش هنرمندان دغدغه‌مند بوده که موسیقی فولکوریک سیستان هویت خود را حفظ کرده است. البته باید یادآور شد که این خطه جغرافیایی به دلیل هم‌مرز بودن با افغانستان و پاکستان از موسیقی و فرهنگ موسیقایی این کشورها تاثیر بسیار گرفته است. اما با این حال باید گفت موسیقی سیستان و بلوچستان بنا به دلیل بسیار اوضاع سامانی ندارد و طی همین فضاست که موزیسین‌های این منطقه اغلب با مشکلات کاری و معیشتی بسیار دسته و پنجه نرم می‌کنند. این درحالی است که موسیقی این منطقه آنطور که باید مکتوب نشده و در رابطه با آن کتب کمی روانه بازار شده است.
در ادامه به کتاب‌هایی پرداخته می‌شود که از روزهای آغازین انقلاب اسلامی تا به امروز توسط هنرمندان و استادان خراسانی تالیف و منتشر شده است، سپس به کتاب‌های آموزشی و پژوهشی خطه سیستان و بلوچستان پرداخته خواهد شد.
کتاب «موسیقی مقامی و بومی نواحی خراسان»
نویسنده بهروز وجدانی و مجتبی خان‌قیطانی
موضوع موسیقی شمال، شرق و جنوب خراسان
کتاب «موسیقی مقامی و بومی نواحی خراسان» را بهروز وجدانی و مجتبی خان‌قیطانی نوشته‌اند و پژوهشگاه میراث فرهنگی ناشر آن است. این اثر اردیبهشت‌ماه سال نود وهشت روانه بازار کتاب شده است. این کتاب در ۶ فصل شامل کلیات، موسیقی شمال خراسان، موسیقی در شرق خراسان، موسیقی در جنوب خراسان، موسیقی بازی‌ها و رقصهای آیینی خراسان و سازشناسی موسیقی خراسان به بررسی ویژگی‌های موسیقی این نواحی می‌پردازد.
بهروز وجدانی محقق و مولف این کتاب درباره اثرش گفته است: در این پژوهش تلاش شده که نمونه‌های شاخص موسیقی‌سازی و آوازی خراسان در سه حوزه شمالی، شرقی و جنوبی آن به صورتی گویا و قابل استفاده بصورت صوتی و تصویری مستندسازی و آثار هنرمندان زنده مورد استفاده قرار گیرد.
گفتنی است پژوهشکده مردم‌شناسی میراث فرهنگی در حوزه بررسی مردم شناختی موسیقی اقوام ایرانی پیشتر کتاب‌هایی همچون «مبانی موسیقی‌شناسی قومی» نوشته محسن حجاریان و «موسیقی لرستان» اثر سکند امان الهی را منتشر کرده و به چاپ رسانده است.
دربخش از توضیحات کتاب آمده است: «خراسان به واسطه وسعت جغرافیایی و تنوع پراکندگی، دارای خرده فرهنگ‌ها، باورها، نگرش‌ها و در نهایت موسیقی متفاوتی است و به واسطه وسعت خاک و تنوع گونه، گستردگی آب و هوا و شرایط اقلیمی، توانایی و استعداد انواع شیوه معیشتی را داراست و از این رو علاوه بر بومیان منطقه، قبایل و طوایف متعددی با تنوع نژاد از عرب‌های سامی تا هزاره و بلوچ و نژادهای کرد و کرمانج و ترک و ترکمن و… در این قسمت از سرزمین ایران به چشم می‌خورد. به همین دلیل این پهنه متنوع بوده و یکی از غنی‌ترین گنجینه‌های فرهنگی موسیقی است که برخلاف بیشتر مناطق ایران از نوع خاصی برخوردار نیست و در نواحی مختلف خراسان موسیقی‌های متفاوتی وجود دارد.» (قیطاقی، مقاله نوای جاودانه بخشی، ۱۳۹۳.۸۴)
کتاب «مردم‌شناسی موسیقی مقامی خراسان؛ نواحی جنوب و شرق»
مولفه مجتبی خان‌قیطانی
موضوع کتاب: موسیقی مقامی و معرفی هنرمندان خراسان
یکی دیگر از آثار منتشر شده در حوزه موسیقی خراسان کتاب «مردم‌شناسی موسیقی مقامی خراسان؛ نواحی جنوب و شرق» است که مجتبی خان‌قیطانی آن را تالیف کرده و پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات ناشر آن است.
این اثر با تعداد پانصد نسخه در سال ۱۴۰۰ به مرحله چاپ رسیده و در قطع رقعی یا شومیز منتشر شده است.
این پژوهش، تلاشی در راستای معرفی هنرمندان خراسان و موسیقی مقامی آن با استفاده از منابع میدانی است و از همین مسیر، فرهنگ و رویکرد مردم‌شناسی در موسیقی نواحی خراسان را مورد بررسی قرار می‌دهد. این اثر نگاهی همه‌جانبه به موسیقی و تأثیر آن در آیین‌ها، شادی‌ها، غم‌ها، تولد، مرگ و سبک زندگی هنرمندان و مردم دارد. رابطه موسیقی مقامی با زیست‌بوم خراسان و بررسی اثرات آن در باورها و اعتقادات مجریان شاخص آن، ازجمله موارد دیگری است که در این کتاب به آن پرداخته شده است. نویسنده در این کتاب با اقرار به اینکه خراسان پایتخت موسیقی مقامی ایران است، این موسیقی را مرهون هنرمندان و نوازندگانی می‌داند که طی قرون متمادی این هنر را با تمام ظرائف، دقائق و راز و رمزهای آن به صورت سینه‌به‌سینه از استادان خویش آموخته و به شاگردان پس از خود آموزش داده‌اند. به همین دلیل بررسی ویژگی‌های فردی و شاخصه‌های هنری این افراد را، از طریق مصاحبه و گفتگو با آنها، در دستور کار خود قرار می‌دهد.
سازشناسی و معرفی موسیقی مقامی شرق و جنوب خراسان از دیگر اهداف انجام این پژوهش است و بخش‌هایی نیز به شناخت منابع ادبی ازجمله روایات منقول، منظومه‌های حماسی، قصه‌ها، افسانه‌ها و… اختصاص دارد که در ترانه‌ها و آوازهای موسیقی این نواحی ظهور و بروز یافته است. این پژوهش همچنین باتوجه به عجین‌بودن موسیقی مقامی خراسان با رقص‌ها و حرکات موزون، تلاش می‌کند تا حد امکان به برخی از این رقص‌ها و هنرمندان مجری آن اشاره کند و ویژگی‌های منطقه‌ای آنها را برشمارد.
کتاب «مردم‌شناسی موسیقی مقامی خراسان؛ نواحی جنوب و شرق» مشتمل بر ۶ فصل است که فصل اول آن، به سرمقام اختصاص دارد. فصل دوم با عنوان «موسیقی در خراسان»، به خصوصیات کلی موسیقی در استان خراسان می‌پردازد. «موسیقی بومی و مقامی شرق خراسان»، «موسیقی بومی و مقامی جنوب خراسان» و «میراث‌داران، مقام‌پردازان و هنرمندان موسیقی جنوب و شرق خراسان» عناوین فصل‌های سوم تا پنجم هستند که در آنها، به تفصیل و به‌طور جداگانه، موسیقی مقامی شرق و جنوب خراسان بررسی می‌شود و سپس در فصل پنجم، به هنرمندان این موسیقی در این مناطق پرداخته می‌شود. فصل ششم و پایانی این کتاب نیز، گزارش تصویری از هنرمندان این اقالیم را شامل می‌شود.
کتاب «موسیقی شرق خراسان»
نویسنده جواد داوطلب اول/ موضوع: موسیقی مقامی شرق خراسان بر اساس تحقیقات میدانی در بستر «اتنوموزیکولوژی»
کتاب «موسیقی شرق خراسان» را باید یکی دیگر از آثار مکتوب موسیقی خطه خراسان دانست. جواد داوطلب اول نویسنده و محقق این کتاب است و مشاهیر هنر آن را منتشر کرده است. این اثر در دویست و بیست و چهار صفحه و در قطع وزیری روانه بازار کتاب شده است.
در توضیحات جزیی‌تر باید گفت کتاب «موسیقی شرق خراسان»، حاصل تحقیقات میدانی نویسنده، با اقتباس از پایاننامه کارشناسی ارشد رشته اتنوموزیکولوژی در منطقه شرق خراسان، به ویژه تربت جام است که از سال ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۴ انجام گرفته است.
این کتاب دارای چند بخش است که در فصل ساختار فرمال موسیقی شرق خراسان، ۱۲ قطعه، مورد بررسی قرار گرفتهاند که هشت مقام «نوایی»، «علی جان»، «معراجنامه»، «صیاد»، «شاه زمان»، «درویشان»، «الله هو» و «اشترخُجو» مربوط به رپرتوار آواز و دوتار است و چهار قطعه «الله یا سحر»، «پِلتان»، «حَتَن اوشاری»، «سه چکه جامی با چهارچکه» دیگر در ارتباط با رپرتوار سرنا و دهل انتخاب شده است.
به گفته داوطلب اول، نویسنده کتاب، شاخص‌ترین ویژگی موسیقی نواحی خراسان علاوه بر بعد عرفانی و اخلاقی، بعد اجتماعی و فرهنگی آن است که هویت انسانی و احساسات درونی مردم این سرزمین را آشکار و نمایان می‌کند.
او رپرتوار دوتار را نشات گرفته از مقامهای عرفانی، مقامهای حماسی و رزمی و مقامهای عامیانه مردمی می‌داند.
وی می‌گوید: رپرتوار اجرایی موسیقی شرق خراسان را میتوان از زوایا و جوانب مختلف مورد بررسی قرار داد که با یک تقسیم‌بندی کلی به این شرح است؛
موسیقی و بدن (رقصهای آیینی)
نحوه آموزش و یادگیری
نحوه اجرای آوازها
نحوه اجرا و نگرش هر نوازنده در ارتباط با یک مقام
ژانرهای موسیقی شرق خراسان
این کتاب یک سی‌دی ضمیمه دارد که هنرمندانی چون فرهادی‌نیا، غمخوار احمدی، جامی الاحمدی، عبدی و برنا در آن خوانده‌اند و چهار قطعه سرنا و دهل هم ضمیمه کتاب شده که از مجموعه صوتی «رقصهای شرق خراسان، تربت جام» هستند و توسط منصوره ثابت‌زاده، گردآوری و ضبط شده‌اند. در این مجموعه صوتی، غلامعلی نینواز، نوازنده سرنا و عباس نینواز، نوازنده دهل هستند.
کتاب «مشق پلتان»/ جلد اول و دوم
نویسنده عزیز تنها
موضوع: آموزش موسیقی و دوتارنوازی شرق خراسان
«مشق پیلتان» که در دو جلد و توسط نشر عارف روانه بازار شده توسط عزیز تنها (نوازنده، آهنگساز و مدرس موسیقی شرق خراسان) به رشته تحریر در آمده است. جلد اول این اثر در سال نود ونه با دویست و شصت و هشت صفحه منتشر شد و عزیز تنها کمی بعد دومین جلد از این مجموعه را منتشر کرد.
عنوان اثر برگرفته از واژه «پیلتنان» به معنای نیرومند است. این وازه در واقع اصطلاحی برای معرفی یکی از مقامهای موسیقی کهن خراسان با سابقه حماسی است.
عزیز تنها در این اثر شماری از مقامهای موسیقی نواحی خراسان را نت‌نویسی کرده و اشعار آنها را نیز همراه با توضیحات هر مقام به صورت نظام‌مند در اختیار علاقمندان به موسیقی مقامی شرق خراسان و دوتارنوازی سراسر کشور قرار داده است.
این هنرمند یکی از اهداف خود برای نگارش و نشر کتاب دو جلدی‌اش را ثبت ملودی‌ها و مقامهای کنونی رایج در شرق خراسان را برای نسل جوان و آتیه سازان فرهنگ اصیل ایرانی دانسته است.
عزیز تنها درباره جزییات این کتاب دو جلدی آموزشی می‌گوید: نت‌نویسی مقام‌ها در این کتاب به صورت ساده نوشته شده تا مورد استفاده علاقمندان به موسیقی خراسان رضوی و سایر نقاط ایران و جهان که به اساتید دوتار موسیقی مقامی خراسان دسترسی ندارند قرار گیرد.
گفتنی است «مشق پیلتان» در دو جلد با شمارگان هزار جلد توسط انتشارات عارف در مشهد چاپ و منتشر شده است. جلد نخست این کتاب شامل ۲۷۲ صفحه به قیمت یک میلیون ریال و جلد دوم ۲۳۲ صفحه‌ای آن به قیمت ۸۰۰ هزار ریال قیمت‌گذاری شده است.
وضعیت منابع مکتوب موسیقایی در استان سیستان و بلوچستان
در ادامه به چند کتاب معدود منتشر شده درباره موسیقی سیستان و بلوچستان پرداخته خواهد شد. همانطور که در ابتدای گزارش گفته شد، این خطه از کشور همواره از وجود امکانات لازم برای فعالیت‌های هنری موزیسین‌ها وعدم تالیف و انتشار آثار مکتوب آموزشی و پژوهشیِ موسیقایی رنج برده است.
کتاب «موسیقی بلوچستان مکران و سرحد»
مولف: دین‌محمد زمکزهی
موضوع: موسیقی محلی بلوچستان و هنرمندان بلوچ
«موسیقی بلوچستان مکران و سرحد» کتابی است که اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان سیستان و بلوچستان آن را در سال ۱۳۹۰ منتشر کرده است. این اثر تالیف دین محمد زمکزهی است و در همان سال نود هزار نسخه از آن چاپ شده و «موسیقی محلی بلوچستان و موسیقیدان‌های بلوچستانی موضوعات اصلی آن است.
نویسنده در این کتاب پس از بیان تاریخچه‌ای از موسیقی بلوچستان، انواع موسیقی درآن استان را شرح داده و دستگاه‌ها و مقامهای رایج در موسیقی بلوچستان را معرفی کرده است. در ادامه برخی از هنرمندان مطرح موسیقی بلوچستان را معرفی نموده و دربارة برخی از سازهای سنّتی و ردیف‌های دستگاه‌های موسیقی ایرانی، توضیحاتی آورده است. در پایان کتاب نیز پس از معرفی گویندگان رادیو زاهدان قبل و بعد از انقلاب، خلاصة داستان «ببر چنگی» (از نوازندگان بلوچستانی)، به قلم نثر در آمده است.
کتاب «استان سیستان و بلوچستان»
مولف کیوان پهلوان
موضوع: فرهنگ گفتاری در موسیقی سیستان و بلوچستان، فرهنگ عامه و ترانه‌ها و آداب و رسوم قومی
«استان سیستان و بلوچستان» یکی دیگر از معدود کتاب‌هایی است که به موسیقی سیستان و بلوچستان اختصاص دارد. این اثر در چهارچوب فرهنگ گفتاری در موسیقی ایران به مرحله نگارش و نشر رسیده است.
مولف این اثر کیوان پهلوان است و نشر آرون آن را در سال نود و چهار در دویست و هشتاد صفحه منتشر کرده است. نکته قابل توجه اینکه تیراژ این اثر حین چاپ تنها دویست نسخه بوده است. فرهنگ عامه در سیستان و بلوچستان، ترانه‌های محلی، آداب و رسوم و زندگی اجتماعی و ادبیات عامه ایرانی موضوعات این کتاب هستند.
کتاب حاضر، جلد هجدهم از مجموعه «فرهنگ گفتاری در موسیقی ایران» است که به فرهنگ گفتاری در موسیقی استان سیستان و بلوچستان می‌پردازد. در این مجموعه هدف گردآوری ادبیات شفاهی موسیقی تمام مناطق ایران است. در کتاب‌های این مجموعه به غیر از ساز و رقص هر قوم و منطقه، ترانه‌ها و شعرهایی که بستر موسیقایی دارند تا حد امکان گردآورده شده است. جغرافیای سیستان و بلوچستان، لالایی‌ها، تصنیف‌های جشن‌ها، مراسم و ترانه‌های عروسی، ترانه‌های تنظیم شده، ترانه‌ها با مضامین گوناگون، بازی‌های نمایشی، ضرب‌المثل‌ها، چیستان‌ها، ادبیات شفاهی بلوچ و سازها برخی از محورهای موردبررسی در این کتاب هستند.
کتاب «سازهای ایران سیستان و بلوچستان»
نویسنده زنده‌یاد محمدتقی مسعودیه
موضوع: اشعار، ملودی‌ها و سازی سیستان و بلوچستان
کتاب «سازهای ایرانی سیستان و بلوچستان» را باید یکی از کتاب‌هایی دانست که به موسیقی این خطه از کشور اختصاص دارد. این اثر از مجموعه کتاب‌های ایران ماست و توسط محمدتقی مسعودیه به رشته تالیف درآمده و توسط انتشارات «زرین و سیمین» روانه بازار کتاب شده است. این اثر به اشعار، ملودی‌ها و سازها می‌پردازد.
نویسنده کتاب مجموعه کتبی تالیف کرده که به سازهای ایرانی اختصاص دارد. جلد ششم از این مجموعه است که به موسیقی و سازهای سیستان و بلوچستان اختصاص دارد.
باید گفت زنده‌یاد مسعودیه نخستین کسی بود که علاوه بر موسیقی کلاسیک ایرانی، درباره موسیقی مردمی فرهنگ‌های مختلف ایران پژوهش کرد و این گونه از موسیقی را شایسته مطالعه دانست. او زاده سال ۱۳۰۶ بود و در بهمن‌ماه سال هفتاد وهفت چهره در نقاب خاک کشید. گستردگی و تنوع پژوهش‌های او، مباحث بسیاری را در موسیقی ایران دربرمی‌گیرد. مباحث نظری موسیقی‌شناسی قومی، ابداع علامت‌های ویژه برای آوانویسی موسیقی نواحی، تجزیه و تحلیل ردیف موسیقی ایرانی، طبقه‌بندی علمی سازهای جهان و سازهای نواحی مختلف ایران، موسیقی مذهبی ایران و جهان اسلام، فرهنگ‌های موسیقایی غیرِغربی، موسیقی کشورهای اسلامی، بررسی و گردآوری فهرست نسخ خطی موسیقی و مطالب متنوع دیگر، گستره‌ای از فعالیت‌های علمی او بوده که از این منظر میتوان گفت دامنه‌ی فعالیت‌های هیچ موسیقی‌شناسی در ایران به اندازه‌ی مسعودیه وسیع و عمیق نبوده است. او در زمینه آهنگسازی نیز از آهنگسازان پیشرو معاصر ایران به‌شمار می‌آید. از او به عنوان «پدر اتنوموزیکولوژی ایران» یاد کرده‌اند. وی به جز موسیقی سیستان و بلوچستان در مجموعه سازهای ایرانی، موسیقی آذربایجان، کردستان، مازندران و گیلان، بوشهر، ترکمن، خراسان، لرستان، چهار محال بختیاری را در قالب کتاب معرفی و تحلیل کرده است.
کتاب «موسیقی بلوچستان»
نویسنده: زنده‌یاد محمدتقی مسعودیه
موضوع: موسیقی سیستان و بلوچستان
کتاب موسیقی بلوچستان یکی دیگر از کتاب‌هایی است که به صورت جامع موسیقی خطه بلوچستان را بررسی می‌کند. این اثر هم نوشته زنده‌یاد محمدتقی مسعودیه است. از جزییات این اثر مکتوب اطلاعات زیادی در دست نیست.
گفتنی است برخی سایت‌ها کتاب موسیقی سیستان و بلوچستان مسعودیه را به عنوان آثار کلکسیونی با قیمت‌های بالا می‌فروشند.
کتاب «نغمه آرچنگ؛ شرحی بر مقدمه موسیقی مقامی دره و دلتای هیرمند»
مولف: غلامعلی رئیس‌الذاکرین
موضوع: موسیقی دو منطقه دره و دلتای هیرمند
«نغمه آرچنگ؛ شرحی بر مقدمه موسیقی مقامی دره و دلتای هیرمند» کتاب دیگری در رابطه با موسیقی سیستان و بلوچستان است که غلامعلی رئیس الذاکرین مولف و ناشر آن است.
این اثر صد و هشتاد و دو صفحه‌ای در سال ۱۳۹۶ در هزار نسخه چاپ شده است. این اثر شرحی بر مقدمه موسیقی مقامی دره و دلتای هیرمند است. آنطور که پیداست این اثر به چاپ‌های بعدی نرسیده است.
سخن پایانی
در پایان باید گفت با توجه به آمار موجود درباره منابع مکتوب موسیقی نواحی مختلف کشور هیچ رقم رسمی درباره تعداد هنرمندان و البته پژوهشگران هر منطقه وجود ندارد. از طرفی تعداد کتاب‌های چاپ شده و سطح بندی آنها مشخص نیست تا به این واسطه کم و کیف و جایگاه آنها ارزیابی شود. طی گزارش پیش رو تنها تعداد آثار دو منطقه از کشور بررسی شده‌اند و خواه ناخواه کاستی‌ها در ابعاد گسترده‌تر جدی‌تر خواهند بود. همه اینها در حالی است که هیچ نهاد فرهنگی هنری تا امروز این اوضاع مبهم را گردن نگرفته است. دفتر موسیقی، معاونت هنری، انجمن موسیقی ایران و خانه موسیقی بخش هایی هستند که در این رابطه باید چاره‌ای بیاندیشند.
