زنگ خطر برای کیفیت ساخت‌وساز در ایران؛
«تصمیم‌گیری‌ها بر اساس حدس و گمان، ایمنی ساختمان‌ها را به خطر انداخته است»
فقدان داده‌های یکپارچه و شفاف در صنعت ساختمان، ایمنی بناها را به خطر انداخته است. فعالان صنعت می‌گویند تصمیم‌گیری‌ها حدسی است و باید فوراً سیستم یکپارچه ایجاد شود.
به گزارش ایلنا به نقل از سید محمد فتاح جهرمی : فعالان صنعت ساختمان بر این باورند که فقدان یک سیستم یکپارچه برای ثبت و تحلیل داده‌های فنی و کیفی پروژه‌های عمرانی در کشور، نه تنها تصمیم‌گیری‌های کلان را به سمت حدس و گمان سوق داده، بلکه ریسک‌های جدی در خصوص ایمنی، مقاومت و عمر مفید بناها را تشدید کرده است. سید محمد فتاح جهرمی، در گفت‌وگو با ایلنا، این بی‌سر و سامانی را ریشه اصلی مشکلات کیفی در ساخت‌وسازهای کشور می‌داند و خواستار شفافیت فوری اطلاعات شده است.
صنعت ساختمان به عنوان یکی از پیشران‌های اصلی اقتصاد و تعیین‌کننده اصلی کیفیت زندگی شهری، در ایران با چالش‌های ساختاری عمیقی روبرو است. یکی از بزرگ‌ترین و کم‌توجه‌ترین این چالش‌ها، بحران داده و فقدان شفافیت در فرآیند اجرا، نظارت، و ثبت مشخصات فنی پروژه‌ها است. در شرایطی که پیشرفت‌های فناورانه، امکان رصد لحظه‌ای و دقیق هر فعالیت ساختمانی را فراهم آورده، کارشناسان معتقدند که ساخت‌وساز در کشور ما همچنان در تاریکی اطلاعات و پراکندگی داده‌ها پیش می‌رود. این شرایط، نه تنها زمینه را برای بروز خطا و کاهش کیفیت ساخت‌وساز فراهم می‌کند، بلکه اعتبار نهادهای نظارتی را نیز زیر سوال می‌برد.
گمشدگی داده‌ها: چالش بنیادین کیفیت ساخت‌وساز
سید محمد فتاح جهرمی، فعال صنعت ساختمان، در گفت‌وگو با ایلنا به صراحت بر گره اصلی مشکلات ساخت‌وساز در ایران تأکید کرد. او بیان می‌کند که سیستم کنونی، امکان داشتن یک دید جامع و دقیق از پروژه‌ها را از بین برده است:
«هیچ تصویر دقیق و یکپارچه‌ای از کیفیت، مشخصات فنی و سلامت پروژه‌ها وجود ندارد. داده‌ها پراکنده، ناقص و عمدتاً کاغذی هستند و در اداره‌ها و ارگان‌های مختلف خاک می‌خورند. این شرایط باعث شده که تصمیم‌گیری بر اساس آنها تقریباً غیرممکن باشد.»
این پراکندگی نه تنها فرآیند نظارت را مختل کرده، بلکه تحلیل وضعیت موجود و برنامه‌ریزی برای آینده شهرها را نیز بر پایه‌های سست بنا نهاده است. به عقیده این فعال صنعت ساختمان، تا زمانی که اطلاعات مربوط به هر بخش از ساخت‌وساز در سیلوهای اداری حبس شوند، ارزیابی کیفیت ساخت‌وساز امری سلیقه‌ای و ناکارآمد باقی خواهد ماند.
تصمیم‌های حدسی در برابر ریسک‌های واقعی
وقتی اساس کار بر اطلاعات قابل اتکا نباشد، تبعات آن به صورت مستقیم متوجه ایمنی شهروندان و سرمایه‌های ملی می‌شود. فتاح جهرمی با اشاره به این موضوع، هشدار می‌دهد که نبود داده‌های معتبر، ریسک‌پذیری در صنعت را به شدت افزایش داده است:
«وقتی اطلاعات واقعی وجود ندارد، هر اقدام اجرایی با ریسک جدی همراه است. کیفیت مصالح، مقاومت بتن، رعایت استانداردهای فنی و نحوه اجرای پروژه‌ها هیچ‌گاه به صورت شفاف و قابل اتکا ثبت نمی‌شود. نهادهای نظارتی ناچارند به گزارش‌های ناقص، نمونه‌برداری محدود و حدس‌های شخصی اتکا کنند.»
این وضعیت نشان‌دهنده یک دور باطل است؛ از یک سو نبود شفافیت، ناظر را از ابزار دقیق محروم می‌کند، و از سوی دیگر اتکا به "حدس و گمان" به جای داده‌های علمی، شانس بروز تخلفات و کاهش کیفیت ساخت‌وساز را به سادگی بالا می‌برد. در عمل، این موضوع به معنای کاهش عمر مفید ساختمان‌ها و افزایش خسارات در حوادثی مانند زلزله است.
شکل‌گیری شهرها بر پایه مدیریت جزیره‌ای و پراکنده
پیامد بلندمدت این بی‌سر و سامانی اطلاعاتی، تأثیر مستقیم بر هویت و زیرساخت‌های شهری است. بنا بر تأکید سید محمد فتاح جهرمی، مدیریت جزیره‌ای داده‌ها، روند توسعه شهری را از مسیر منطقی خود منحرف کرده است:
«نتیجه این وضعیت، شهری است که نه بر اساس برنامه‌ریزی و نیاز واقعی مردم، بلکه بر اساس اطلاعات ناقص و مدیریت پراکنده رشد می‌کند. هر روزی که از شفافیت و داده‌های یکپارچه غفلت شود، خسارت‌ها بزرگ‌تر و بازگشت‌ناپذیرتر می‌شود.»
رشد بی‌رویه و نامتوازن شهرها، عدم رعایت طرح‌های تفصیلی، و تمرکز ساختمان‌سازی در مناطق پرریسک، همگی می‌توانند ریشه در فقدان یک نقشه راه واحد و داده‌های یکپارچه داشته باشند که کیفیت ساخت‌وساز را در مقیاس کلان تضعیف می‌کند.
لزوم پاسخگویی مسئولان: چطور می‌توان انتظار توسعه پایدار داشت؟
در پایان، این فعال صنعت ساختمان با طرح یک پرسش کلیدی، مسئولان مربوطه در وزارتخانه‌ها و نهادهای نظارتی را به یک بازنگری جدی در سیستم‌های موجود فرا می‌خواند. محمد فتاح جهرمی اعتقاد دارد که بدون یک زیرساخت اطلاعاتی شفاف، دستیابی به توسعه پایدار، صرفاً یک شعار باقی خواهد ماند:
«آیا می‌توان انتظار داشت صنعتی که ستون‌های آن تاریک و داده‌هایش پراکنده است، با ایمنی، کیفیت و توسعه پایدار حرکت کند؟ تا زمانی که سیستم یکپارچه و شفاف ایجاد نشود، باید شاهد تکرار روزانه بی‌سر و سامانی و ریسک‌های جدی در ساخت‌وساز باشیم؟»
پاسخ به این پرسش حیاتی است؛ فعالان این حوزه معتقدند که صنعت ساختمان برای خروج از این وضعیت نیازمند تحول دیجیتال، ایجاد سامانه‌های ثبت داده‌های برخط (آنلاین) و یکپارچه‌سازی اطلاعات میان تمامی سازمان‌های ذیربط برای تضمین کیفیت ساخت‌وساز در آینده است.
