چرا خبرنگاران در ایام بحرانی بیکار می شوند؟

خبرنگاران به عنوان روایان وقایع، نقش مهمی در اطلاع‌رسانی به جامعه دارند. این نقش در زمان بحران‌ها بخصوص جنگ تحمیلی ۱۲ روزه میان ایران و اسراییل پررنگ‌تر شده بود. فارغ از نحوه عملکرد خبرنگاران و رسانه‌ها در ایام جنگ، برخی از خبرنگاران در همان ایام جنگ و بعد آن از فعالیت‌های خود بازماندند یا بیکار شدند. این اتفاق پیامد‌های زیادی را متوجه آینده رسانه‌ها می‌کند و امنیت شغلی خبرنگاران را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد و این مساله می‌تواند بر کیفیت کاری و نوع عملکرد خبرنگاران تاثیر گذار باشد. این رسانه در گفت‌و‌گو با چند اصحاب رسانه به دلایل بیکاری خبرنگاران پرداخته است که این مدیران ضمن اشاره به مشکلات رسانه ها، توصیه‌هایی را برای حمایت از خبرنگاران در زمان بحران لازم و ضروری دانسته‌اند.

جنگ ۱۲ روزه تسریع کننده فرایند تعدیل خبرنگاران بود/ رسانه‌ها مشکلات ساختاری دارند، دولت رسانه را محدود نکند

ژوبین صفاری، سردبیر روزنامه ابتکار در رابطه با تعدیل‌های اخیر نیروی برخی از رسانه‌ها  می‌گوید: مسئله تعدیل‌ها تنها مختص جامعه خبرنگاری نبود و در بخش خصوصی خیلی شاهد تعدیل بودیم. بخش زیادی از این مسئله به اقتصاد برمی گردد. بخش خصوصی آنقدر در وضعیت شکننده‌ای بود که این جنگ ۱۲ روزه تسریع کننده فرایند تعدیل بود؛ لذا رسانه‌ها هم از این قضیه مستثنی نیستند. رسانه‌ها با وجود سختی کار، انواع محدودیت و… نسبت به مشاغل دیگر کمترین دریافتی را دارند. علاوه بر آن انجمن صنفی خیلی قدرتی برای دفاع از حق خبرنگاران ندارد.

او تاکید می‌کند: رسانه‌ها مشکلات ساختاری دارند. معمولا یا وابسته به یک نهاد یا سازمانی هستند که در صورت مشکلات مالی به راحتی تعطیل می‌شوند مثل شهروند. یا اگر مستقل باشند به سختی فعالیت می‌کنند. معتقدم وقتی مرجعیت از دسترس خارج می‌شود، طبیعتا درآمد رسانه‌ها کمتر و تعدیل نیرو بیشتر می‌شود.

صفاری معتقد است که جنگ بهانه‌ای شد تا برخی خبرنگارانِ خود را بیکار کنند چراکه رسانه‌ها سالهاست که با مشکلات زیادی روبه رو هستند. او می‌گوید: ۱۲ روز جنگ چرا باید به یک بنگاه اقتصادی آنقدر فشار وارد کند که بعد از ۱۲ روز نیرو‌های خود را تعدیل کند؟ در اینجا تنها کمک دولت این است که رسانه را محدود نکند و بگذارد رسانه فعالیتش را بکند.

یکی از دلایل تعدیل نیروی رسانه ها، بحران کاغذ در بازار است

رحمانیان مدیر مسئول روزنامه شرق هم با بیان روایتی به دلایل احتمالی تعدیل‌های اخیر اشاره می‌کند و به شفقنا رسانه می‌گوید: در یک جنگ از نفرات لشکر پرسیدند که چرا شکست خوردید؟ گفتند به هزار و یک دلیل. گفت یک دلیلش را بگویید. گفتند فشنگ نداشتیم. گفت سایر دلیل‌ها را دیگر نمی‌پرسم. ببینید الان در بازار کاغذ نداریم و این مسائلی نیست که رسانه به تنهایی از عده اش بربیاید بلکه نیاز به حمایت دولت است. در دولت‌های گذشته این بنیان گذاشته شد و ادامه پیدا کرد ولی در دوران اخیر هنوز گام موثری در رابطه با این مسئله برداشته نشده است. وقتی مدیران رسانه‌ها با چنین بحران‌هایی مواجه هستند که کالا‌های اساسی تولید محتوا را ندارند طبیعی است که از سر ناچاری برخی از نیرو‌ها تعدیل می‌شوند. افرادی که در رسانه کار می‌کنند، بنیه قوی ندارند و بیکار شدنشان آن‌ها را با بحرانی جدی مواجه می‌کند. من در روزنامه شرق تلاش کردم که تعدیل نیرو نکنم ولی گاهی چاره‌ای وجود ندارد.

وزارت ارشاد اسلامی اقدام قاطعی برای حمایت از خبرنگاران ندارد

جلال خوش چهره، سردبیر برنا هم با تاکید بر اینکه برای تحلیل چنین وضعیتی باید به توصیف، تبیین و تجویز روی آورد به شفقنا رسانه می‌گوید: خبرنگاران ما در یک وضعیت برزخی قرار دارند. یعنی وضعیتی که همیشه ناامنی شغلی، مالی، قانونی و… آن‌ها را تهدید می‌کند. در جنگ ۱۲ روزه خبرنگاران با حضور در صحنه یک لحظه از انتشار خبر دست برنداشتند. با این حال بعد از آتش بس برخی از مدیران رسانه‌ها با این نیت که می‌توان با دورکاری و تعدیل تعدادی از نیروها، رسانه را اداره کرد شاهد تعدیل برخی از خبرنگاران بودیم. علاوه بر آن بالا رفتن قیمت کاغذ و دلار، حذف یکسری از یارانه ها، افزایش یکسری از هزینه‌ها مثل آب، برق و… سبب شد تا برخی روی به تعدیل نیرو بیاورند این درحالیست که باید زیرساخت‌های خود را تغییر می‌دادند. از طرفی برخی از رسانه‌ها کرایه‌ای هستند لذا با افزایش هزینه ها، اولین اقدامشان تعدیل خبرنگار است نه کم کردن درآمدهایشان. این وضعیت برزخی سبب شده تا خیلی از تحریریه‌ها خالی از نیروی مجرب شوند. اداره کنندگان رسانه‌ها ابایی ندارند که افراد آماتور را در رسانه جذب کنند تا توقعات مالی و شغلی بالایی نداشته باشند.

او به بیان راهکار حل بحران بیکار شدن خبرنگاران می‌پردازد و می‌گوید: ابتدا باید اداره رسانه را به افرادی داد که از لحاظ مالی توانایی اداره یک الی دو سال رسانه را داشته باشند. رسانه‌هایی را سراغ دارم که خبرنگار را با پیشنهاد مبلغ بالا جذب می‌کنند و سر ماه با بهانه‌های مختلف یک سوم حقوق او را پرداخت می‌کنند، این درحالیست که از درآمد‌های خود کم نمی‌کند.

خوش چهره توضیح می‌دهد: متاسفانه برخی از مدیران رسانه ها، رسانه‌ای نیستند. برخی از آن‌ها یا دنبال پول شویی هستند و یا دنبال سود. واقعیت این است که خبرنگاران بی پناه رها هستند. وزارت ارشاد اسلامی اقدام قاطعی برای حمایت از آن‌ها ندارد. اگرچه با مدیران مسئول و سردبیران ارتباط دارد ولی با بدنه خبرنگاران ارتباط ندارد. ما انجمن صنفی خبرنگاران استان تهران داریم و در حمایت از خبرنگاران هیچ کاری از دستش برنمی آید، چون هیچ ابزار قانونی و نظارتی را در اختیار ندارد و تنها می‌تواند همدلی کند.

او ادامه می‌دهد: با توجه به اینکه مدیران رسانه‌ها و سرمایه گذاران صرفاً دنبال سود مادی هستند، تولید محتوا برایشان مهم نیست لذا محافظه کاری مرتجعانه نسبت به محتوا دارند. این وضعیت سبب از دست رفتن اعتبار، مشروعیت و نفوذ رسانه می‌شود و در مجموع حاکمیت و جامعه ضرر می‌کند. با این حال کسی جهت سرمایه گذاری برای حفظ و ارتقای خبرنگار توجه نمی‌کند. علاوه بر آن هربار خبر تعدیل یا بیکار شدن خبرنگاران منتشر می‌شود جامعه هم واکنشی نشان نمی‌دهد.

اقتصاد رسانه‌های بخش خصوصی در دوران بحران با چالش‌های جدی رو‌به‌رو می‌شود

می‌توان خبرنگاران را راهنمایی کرد که همگی ذیل کمک‌های دولتی تعریف شوند

حسن لاسجردی مدیر مسئول خبرآنلاین هم با توجه به آسیب‌های رسانه‌ها در دوران بحران به شفقنا رسانه می‌گوید: حتما موقعیت‌هایی مثل جنگ، آثار و تبعاتی دارد که بخشی از آن غیرقابل اجتناب هست و نمی‌شود راه و چاره‌ای برای آن پیدا کرد، مگر اینکه از قبل چارچوب‌هایی را برایش در نظر گرفته باشیم. مثلا در دوران جنگ آنچه مسلم است دورانی بحرانی بر کشور حاکم شد و رسانه‌ها هم بدون آسیب نمانند، اگرچه حتما رسانه‌های غیردولتی و خصوصی آسیب بیشتری دیدند و اقتصاد آنها دچار چالش بیشتری شد. اگر ما در چنین شرایطی با تغییر امنیت شغلی خبرنگاران مواجه می‌شویم، بخشی از آن غیرقابل اجتناب است، چون منابع مالی و پشتیبان کننده رسانه‌های خصوصی بستگی به کارکرد روزانه و ساری و جاری شان هست.

او درباره حمایت‌های لازم از خبرنگاران در زمان بحران می‌گوید: می‌توان خبرنگاران را راهنمایی کرد که همگی ذیل کمک‌های دولتی تعریف شوند، مثل همین کار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که سامانه‌ای را ایجاد کرده تا خبرنگاران دارای پرونده خبرنگاری در آنجا فعال باشند و در زمان تنگا از منافع و منابع حوزه روابط کار استفاده کنند. دومین نکته اینکه در شرایط سخت اقتصادی شاید دولت‌ها بتواند به رسانه‌های بخش خصوصی کمک کند تا آنها بتوانند به فعالیت ادامه دهند. از دیگر پیشنهاد‌ها می‌توان به اندوخته‌های قبلی خود مدیران رسانه اشاره کرد که می‌توانند در زمان تنگا از آن بهره ببرند تا خبرنگار بیکار نشود و البته این امر بستگی به نوع نگاه و نگرش مدیران رسانه برمی گردد.

وجود یک سندیکا می‌تواند برای امنیت شغلی خبرنگاران کمک کننده باشد

بهروز بهزادی، مدیر مسئول اعتماد هم در بیان راهکار به شفقنا رسانه می‌گوید: وجود یک سندیکا برای امنیت شغلی خبرنگاران می‌تواند کمک کننده باشد. در همه جای دنیا انجمن صنفی داریم. ما خودمان باید از خودمان دفاع کنیم و چاره‌ای هم نداریم. اگر تا الان نگذاشته‌اند که سندیکا داشته باشیم، چون نگران هستند و باید این نگرانی را رفع کرد. باید در سندیکا به گونه‌ای رفتار کنیم که طرف متوجه شود تنها برای فرهمندی این شغل، کار می‌کنیم.

او ادامه می‌دهد: در سیستم شاهنشاهی که آزادی‌های سیاسی را سرکوب می‌کرد، سندیکای رسانه را راه انداختیم که اقدامات جالبی می‌کرد. از کمک‌های مالی به خبرنگاران گرفته تا حمایت‌های دیگر. به عبارتی سندیکا به گونه‌ای فشار می‌آورد که بعضا مسئولان دولتیِ آن دوران تا سطح نخست وزیر هم ناچار به تسلیم بودند؛ لذا من این جنگ اخیر را یک مقطع تاریخی می‌دانم و اگر حاکمیت به توصیه کارشناسان عمل کند خیلی از مشکلات حل می‌شود.

مدیران رسانه‌ها و دولت در ماجرای بیکاری‌های اخیر، اجحاف زیادی در حق خبرنگاران کردند

اکبر منتجبی، سردبیر روزنامه سازندگی هم در این باره به شفقنا رسانه می‌گوید: مقداری از این مسئله به دولت برمی گردد و مقداری هم به مدیران رسانه ها. به هرحال رسانه‌ای که سال‌ها از قِبَل خبرنگاران به یک نفع سیاسی یا مالی رسیده است، نباید در روز تنگنا بخاطر حفظ سودش، نیرو خود را اخراج کند. اگرچه در حوزه روزنامه سودی وجود ندارد ولی ما خبرگزاری‌ها و سایت‌هایی داریم که درآمد‌های خیلی خوبی دارند.

او می‌گوید: در رابطه با بیکار شدن خبرنگاران در روز‌های اخیر، مقدار زیادی مدیران مطبوعاتی و بخشی هم دولت بد کرد. علاوه بر بیکار شدن خبرنگاران در رسانه‌های خصوصی، ما در وسط جنگ شاهد تعطیل شدن روزنامه شهروند و بیکار شدن نیروهایش هم بودیم این درحالیست که شهروند روزنامه‌ای دولتی است. می‌خواهم بگویم قبل از اینکه وارد بحث ضرورت صنف و سندیکا شویم، مدیران رسانه‌ها و دولت اجحاف زیادی در حق خبرنگاران کردند. این نگرش منفعت طلبانه با پول هم حل نمی‌شود. رسانه می‌توانست یک یا دو ماه از سودش بگذرد و معیشت خبرنگارانش را در اولویت قرار می‌داد.

رسانه باید در قبال نیرو‌های خود تعهد داشته باشد/ بهترین حمایت تنظیم قرارداد‌های کاری است

محمد صفری سردبیر روزنامه سیاست روز درباره حمایت‌های لازم از خبرنگاران به شفقنا رسانه توضیح می‌دهد: بهترین و تأثیرگذارترین حمایت، تنظیم و تعیین قرارداد‌های کاری است به این مفهوم که آن رسانه باید در قبال نیرو‌های خود تعهد داشته باشد و هر گاه در شرایط سخت و دشوار قرار گرفت نتواند دست به تعدیل نیرو‌ها بزند.

سردبیر روزنامه سیاست روز با اشاره به تجربه کاری خود در عرصه خبر می‌گوید: بنده ۴۰ سال است که در این عرصه مشغول فعالیت هستم، با چنین وضعیتی که شما در پرسش خود مطرح کرده‌اید بار‌ها رو‌به‌رو شده‌ام و تنها کاری که توانسته‌ام انجام دهم، نقل مکان کردن به یک رسانه دیگر بوده است. حتی در بسیاری مواقع به دلیل شرایط نامناسب کاری از آن رسانه جدا شده و به رسانه دیگر رفته‌ام.

او بیان می‌کند: مسئولان رسانه‌ها باید تکلیف خود را با خودشان روشن کنند به این معنی که اگر توانایی اداره یک رسانه را ندارند دست به راه اندازی آن نزنند و قشری از جامعه رسانه‌ای کشور را درگیر ضعف خود نکنند.

سردبیر روزنامه سیاست روز با اشاره به این که نمی‌توان انتظار و توقع داشت که سازمان‌ها و دولت از رسانه‌ها و خبرنگاران حمایت کنند، می‌گوید: برای این می‌گویم نمی‌توان انتظار و توقع داشت، چون در این صورت، رسانه‌ها و خبرنگاران وامدار آنها خواهند شد و استقلال خود را از دست می‌دهند. قطعاً در صورت حمایت‌های انجام شده از سوی سازمان‌ها و دولت، توقعات آن‌ها نیز بالا می‌رود و اجازه نخواهد داد حتی در صورت یک اشتباه و تخلف، رسانه در باره آن نقدی منتشر کند. رسانه‌ها باید سعی کنند به استقلال برسند و برای رسیدن به این هدف باید درآمدزایی داشته باشند. اکنون مشکل بیشتر رسانه‌ها مسائل و مشکلات مادی است.

او می‌گوید: حمایت‌های قانونی و معنوی که قاعدتاً باید وجود داشته باشد، این حمایت‌ها از سوی دولت و وزارت ارشاد اسلامی باید اعمال شود و مجلس نیز در این میان نقش دارد. آقای قالیباف در پیامی، آمادگی قوه مقننه برای تصویب لوایح دولت در حمایت از اصحاب رسانه را اعلام کرد، این در حالی است که قوانین موجود نیز به خوبی اجرا نمی‌شود. در جنگ تحمیلی که آمریکا و اسرائیل علیه ایران داشتند چرا باید تعدادی از همکاران شغل خود را از دست بدهند، این جنگ فرصتی بود برای رسانه‌ها تا بتوانند در این مقطع حساس رسالت خود را در عرصه رسانه ایفا کنند، اما برخی رسانه‌ها خود را زمینگیر کردند.

رسانه‌های بخش خصوصی نیازمند حمایت و پشتیبانی بیشتری هستند

ولی الله شجاع پوریان مدیر مسئول روزنامه همدلی به شفقنا رسانه می‌گوید: امنیت شغلی خبرنگاران و اصحاب رسانه یکی از دغدغه‌های مهم آنها به شمار می‌آید، این دغدغه در بازه‌های زمانی خاصی مثل جنگ، رکود اقتصادی یا اپیدمی‌هایی مثل کرونا رنگ و بوی جدی تری به خود می‌گیرد، چرا که معمولا با ایجاد ناآرامی و کاهش درآمدها، صاحبان رسانه‌ها نسبت به تعدیل نیرو و کاهش هزینه‌ها اقدام می‌کنند.

برای بهبود امنیت شغلی اهالی رسانه و خبرنگاران از سه منظر می‌توان اقدام کرد؛ اول حمایت‌های حقوقی و صنفی مثل ایجاد و تقویت انجمن‌های صنفی مستقل و قوی، تلاش برای اعمال قرارداد‌های شفاف و استاندارد و آموزش حقوق رسانه و قانون مطبوعات هم برای اصحاب رسانه و هم مسئولان مرتبط از اهم این گونه از حمایت‌های حقوقی و صنفی است.

او ادامه می‌دهد: در بعد امنیت فیزیکی و روانی خبرنگاران هم می‌توان مواردی، چون آموزش امنیت میدانی مثل پوشش ایمنی و مدیریت خطر در تجمعات، بحث بیمه حوادث و بیمه عمر و تامین تجهیزات ایمنی برای آنها می‌تواند موثر و راهگشا باشد؛ همچنین با توجه به گسترش فضای دیجیتال و استفاده خبرنگاران از فضا‌های سایبری مواردی، چون آموزش امنیت سایبری همچون مدیریت رمز عبور و شناسایی حملات فیشینگ، حفاظت از داده‌ها و منابع خبری از طریق نرم افزار‌های امن و تامین اینترنت امن برای خبرنگاران امنیت دیجیتال اصحاب رسانه را بهبود بخشید.

شجاع پوریان با اشاره به یکی از دغدغه‌های مهم خبرنگاران می‌گوید: در این میان دغدغه‌های معیشتی خبرنگاران در موارد بحران از اهمیت بیشتری برخوردار است، رفع این دغدغه همکاری و تعامل جدی دولت، مجلس و قوه قضائیه را می‌طلبد، در بحث بیمه باید اقداماتی اساسی برای امنیت شغلی خبرنگاران اندیشیده شود، بدیهی است با توجه به مشکلات اقتصادی، مدیران رسانه‌ای در بخش خصوصی با مشکلات بیشتری مواجه هستند و لذا مشکلاتی مثل تعدیل نیرو بیشتر دامن خبرنگاران بخش خصوصی را می‌گیرد، اگر دولت و مجلس پشتیبانی‌های لازم را از بخش خصوصی انجام دهند متعاقبا مدیران بخش خصوصی هم حمایت مطلوب تری از خبرنگاران و اصحاب رسانه به عمل خواهند آورد، در غیر این صورت بخش خصوصی در صورت بروز مشکل و کمبود، به عنوان اولین و ساده‌ترین گزینه نسبت به تعدیل نیرو اقدام می‌کند.

او می‌گوید: از سویی ما شاهد نوعی تبعیض و بی عدالتی در حمایت دولتی از رسانه‌های بخش خصوصی مواجه هستیم، با وجود این که حمایت‌ها و تسهیلات دولتی می‌تواند تا حدود زیادی مشکلات بخش خصوصی را کم کند، اما، چون این بسته‌ها به صورت عادلانه و کارشناسی و حسب نیاز و کارکرد انجام نمی‌شود معمولا باعث نارضایتی اصحاب رسانه در بخش خصوصی هم می‌شود.