ایلنا گزارش می‌دهد؛
پنج‌هزار نابینای قزوینی در جست‌وجوی برابری شهروندی / وقتی شهر سهم بیناهاست
بر اساس آمار رسمی، در حالی‌که بیش از پنج‌هزار نابینای قزوینی تحت پوشش بهزیستی استان قرار دارند، نبود زیرساخت‌های شهری مناسب، فرصت‌های شغلی محدود و نگاه ترحم‌آمیز جامعه، زندگی بسیاری از آنان را با چالش‌های جدی روبه‌رو کرده است. کارشناسان اجتماعی می‌گویند تحقق عدالت شهروندی برای افراد دارای معلولیت، تا زمانی که با تغییر نگرش عمومی و اجرای طراحی شهری فراگیر همراه نشود، همچون گذشته در قالب یک شعار باقی خواهد ماند.
به گزارش خبرنگار ایلنا از قزوین، خیابان طالقانی هستم؛ ساعت نزدیک به 8 شب است. صدای بوق خودروها و عبور مردم، فضای خیابان را پر کرده؛ مردی با کت طوسی و عصای سفید از لبه جدول پایین می‌آید و به آرامی می‌گوید: شهر برای ما مثل پازلی است که هیچ‌وقت کامل نمی‌شود. پیاده‌روها ناهموارند و محل بساط دستفروشان شده‌اند. باید با ترس راه برویم.
به بهانه مصاحبه نزدیکش می‌شوم، نامش احمد است، نابینای ۳۴ ساله‌ای که از دوران نوجوانی بینایی خود را از دست است. با این حال کارشناسی حقوق دارد و در یکی از سازمان‌های اداری مشغول است. از دغدغه‌هایش می‌پرسم؛ می‌گوید: گاهی حس می‌کنم، قانون مدیریت شهری فقط روی کاغذ من و تمام روشن‌دلان را می‌بیند، انگار تمام خیابان‌ها و خدمات شهری شهر سهم بیناها است. درحالی که در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، در راستای برابری حقوق شهروندی ویژه نابینایان چراغ راهنمایی رانندگی صوتی وجود دارد. ما این سطح از تجهیزات را نمی‌خواهیم، اما انتظار داریم فضای شهری مناسب تردد باشد.
اشتغال و استقلال؛ رؤیایی دور برای بسیاری از نابینایان
وی با اشاره به بزرگترین دغدغه روشن‌دلان که موضوع اشتغال است، ادامه می‌دهد: بر اساس آمارهای غیررسمی، نرخ بیکاری در میان افراد دارای معلولیت، چند برابر میانگین جامعه است. در سال گذشته که قانون استخدامی که ویژه معلولین برگزار شد، بسیاری از دغدغه های مربوط به اشتغال را برای این قشرحل کرد اما واقعیت این است که اکثر سازمان‌ها زیر بار سه درصد سهیمه استفاده از معلولین نمی‌روند.
احمد با بیان اینکه، کار پیدا کردن برای معلولان سخت است اما برای روشن‌دلان سخت‌تر، بیان می‌کند: برای کار خیلی جاها رفتم. بعضی‌ها وقتی می‌فهمند نابینا هستم، حتی ادامه‌ی مصاحبه را لغو می‌کنند. می‌گویند؛ نمی‌دانیم چطور باید با یک فرد نابینا همکاری کنیم!
این روشندل قزوینی خاطرنشان می‌کند: نگاه جامعه به توانایی‌های نابینایان باید تغییر کند. بسیاری از روشن‌دلان تحصیل‌کرده و توانمند هستند. اگر امکانات و فرصت برابر داشته باشند، می‌توانند در حوزه‌های مختلف شغلی و فرهنگی موفق باشند. تبعیض در اشتغال نه از ناتوانی نابینا، بلکه از ناآگاهی مدیران ناشی می‌شود.
نابینایی، مسئله‌ای اجتماعی است نه صرفاً جسمی
برای بررسی جنبه‌های اجتماعی به سراغ محدث کشاورز جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه رفتیم.
وی در این باره به خبرنگار ایلنا در قزوین می‌گوید: نابینایی فقط محدودیت جسمی نیست، بلکه نوعی نابرابری اجتماعی است. شهرها طوری طراحی شده‌اند که دیدن، معیار شهروندی محسوب می‌شود. در نتیجه نابینایان از دسترسی به بسیاری از خدمات شهری، فضاهای عمومی و اطلاعات محیطی محروم‌اند.
به گفته این جامعه‌شناس، نابرابری در حوزه شهروندی به معنی حذف حق استفاده بخشی از جامعه در قبال امکانات شهری است.
وی ادامه می‌دهد: مهم‌ترین مسئله در فضای شهری، عدم استاندارد سازی پیاده‌روها، غیر فعال بودن سیستم صوتی برای برخی از تجهیزات شهری از جمله دستگاه‌های خودپرداز و نبود تابلوهای راهنمای بریل در سطح شهر است، با این گونه خدمات رسانی به روشن‌دلان عملاً به نابینایان می‌گوییم در این شهر جایی برای شما نیست.
کشاورز با بیان اینکه، قانون حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت ظرفیت‌های خوبی دارد، بیان می‌کند: اجرای این قانون نیازمند اراده جدی دستگاه‌های اجرایی است. تغییر نگرش فرهنگی و آموزش عمومی برای درک توانمندی نابینایان از ضروری‌ترین اقدامات در راستای حفظ شأن و حقوق شهروندی این اقشار است که باید اداره کل بهزیستی استان قزوین، آن را جدی‌تر بگیرد.
وی با اشاره به ضرورت آگاهی عمومی در برخورد با نابینایان گفت: نابینایی ناتوانی نیست، نوعی تفاوت است؛ آنچه فرد نابینا را رنج می‌دهد، نگاه ترحم‌آمیز و رفتار ناآگاهانه جامعه است، نه نداشتن بینایی.
این جامعه شناس اظهار می‌کند: در تعامل با افراد نابینا باید پیش از هر چیز، شأن انسانی آن‌ها را در نظر گرفت. بسیاری از رفتارهای اشتباه مردم از نیت خیر سرچشمه می‌گیرد، اما به دلیل ناآگاهی، باعث آزار روحی و احساس بی‌اختیاری در فرد نابینا می‌شود.
احترام به استقلال فرد نابینا
وی با تأکید بر اینکه کمک کردن بدون اجازه، نوعی نادیده گرفتن استقلال فردی است، بیان می‌کند: پیش از هر اقدام، بهتر است با احترام بپرسیم "آیا کمکی از من برمی‌آید؟" و در صورت پاسخ منفی، از اصرار خودداری کنیم. استقلال برای نابیناها نه فقط یک نیاز، بلکه بخشی از هویت روانی آن‌هاست.
پرهیز از برچسب‌گذاری و استفاده از واژه‌های نادرست
کشاورز با اشاره به برخی واژه‌های ناپسند در توصیف نابینایان، عنوان می‌کند: توصیف افراد با صفت نابینایی، مثل "آقای نابینا" یا "خانم روشندل"، نوعی برچسب‌گذاری است. بهتر است از نام خود فرد استفاده شود، زیرا انسانیت، فراتر از ویژگی جسمی است.
وی تصریح می‌کند: در محیط‌های عمومی، بهتر است موقعیت‌ها و موانع را توصیف کنیم تا فرد بتواند خود تصمیم بگیرد. جملات ساده‌ای مانند "دو قدم جلوتر پله است" یا "نرده در سمت راستت قرار دارد"، به حفظ استقلال و امنیت روانی نابینا کمک می‌کند.
جامعه نیازمند آموزش رفتار شهروندی است
به گفته کشاورز، آموزش رفتار شهروندی با نابینایان باید از مدارس آغاز شود.
وی می‌گوید: دانش‌آموزان باید یاد بگیرند که تفاوت جسمی، ملاک قضاوت نیست. اگر از همان دوران کودکی به درک تفاوت‌ها عادت کنیم، در بزرگسالی جامعه‌ای خواهیم داشت که به جای ترحم، احترام هدیه می‌دهد.
تغییر نگاه، آغاز برابری
این جامعه شناس با تأکید بر لزوم تغییر نگرش عمومی تصریح می‌کند: جامعه‌ای که فرصت‌های برابر برای نابینایان فراهم کند، در واقع سلامت روان جمعی خود را تضمین کرده است. نابینایان نیازی به دلسوزی ندارند؛ آن‌ها به اعتماد، فرصت و احترام احتیاج دارند. رفتار درست با آنان یعنی دیدنشان، نه از سر ترحم بلکه از سر برابری.
زیرساخت‌های شهری؛ آزمون ناتمام عدالت اجتماعی
مشاهدات میدانی خبرنگار ایلنا از سطح شهر قزوین نشان می‌دهد مسیرهای ویژه نابینایان تنها در بخش محدودی از مرکز شهر اجرا شده و در بسیاری از مناطق، این مسیرها یا وجود ندارند یا با موانع فیزیکی مانند دکه‌ها و تابلوهای تبلیغاتی مسدود شده‌اند.
آمار رسمی؛ بیش از پنج‌هزار نابینا در استان قزوین
زهرا غلامرضایی، مدیرکل بهزیستی استان قزوین نرخ روشن‌دلان در استان قزوین را بیش از 5 هزار نفر اعلام می‌کند و در این باره می‌گوید: پنج‌هزار و ۲۳۲ نابینای قزوینی تحت پوشش بهزیستی استان هستند که از این تعداد، یک‌هزار و ۹۶۰ نفر زن و سه‌هزار و ۲۷۴ نفر مرد هستند.
وی با اشاره به اینکه دو‌هزار و ۱۱۲ نفر از روشن‌دلان استان دارای معلولیت خفیف هستند، تصریح می‌کند: یک‌هزار و ۲۲۸ نفر از روشن‌دلان دارای معلولیت متوسط، یک‌هزار و ۴۱۸ نفر دارای معلولیت شدید و ۴۷۴ نفر دارای معلولیت خیلی شدید هستند که بسته به میزان معلولیت خود، از خدمات متنوع توانبخشی و حمایتی بهزیستی بهره‌مند می‌شوند.
به گفته غلامرضایی، پرداخت مستمری، کمک‌هزینه لوازم بهداشتی، حق پرستاری و خدمات مددکاری از جمله حمایت‌های این سازمان است.
وی خاطرنشان می‌کند: مستمری‌ها براساس تعداد اعضای خانوار پرداخت می‌شود؛ برای فرد تنها ۱۴ میلیون ریال و برای خانواده‌های پنج‌نفره و بیشتر ۴۴ میلیون ریال در ماه پرداختی صورت می‌گیرد.
458 کودک قزوینی مبتلا به تنبلی چشم شناسایی شدند
غلامرضایی ادامه می‌دهد: در راستای پیشگیری از معلولیت در ناحیه چشم، طرح غربالگری تنبلی چشم به جد در استان دنبال می‌شود. تنبلی چشم یکی از بیماری‌های شایع دوران کودکی است که در صورت تشخیص ندادن به‌موقع، می‌تواند منجر به کم‌بینایی یا نابینایی شود. از این‌رو طرح غربالگری بینایی در گروه سنی سه تا شش سال در سراسر استان اجرا می‌شود.
وی تصریح می‌کند: در شش‌ماهه نخست سال جاری، ۴۵۸ کودک مبتلا به تنبلی چشم در استان شناسایی و برای درمان به مراکز تخصصی معرفی شدند.
پاسخ بهزیستی به انتقادها
مدیرکل بهزیستی قزوین در پاسخ به کمبود زیرساخت‌های شهری و اجتماعی برای معلولان و روشن‌دلان می‌گوید: وظیفه‌ی بهزیستی حمایت از افراد دارای معلولیت و ارائه‌ی خدمات توانبخشی است. اما مناسب‌سازی معابر و وسایل حمل‌ونقل عمومی بر عهده‌ی شهرداری‌ها و سایر دستگاه‌های خدمات‌رسان است. ما در جلسات شورای مناسب‌سازی استان، پیگیر اجرای مصوبات هستیم تا همه‌ی شهروندان بتوانند با امنیت و استقلال تردد کنند.
وی بیان می‌کند: توسعه‌ی فرهنگ، احترام به تفاوت‌ها و همکاری رسانه‌ها می‌تواند جامعه را به سمت شهر فراگیر هدایت کند.
پایان روایت؛ صدای عصای سفید در خیابان‌های نابرابر
صدای برخورد عصا با سنگ‌فرش‌های خیابان، موسیقی روزانه‌ی احمد و احمدهایی است که هر روز در جست‌وجوی برابری، میان تاریکی و روشنایی قدم می‌زنند. بی‌آنکه سهمی از حقوق شهروندی داشته باشند.
