کشت پرآب در منطقۀ خشک فارس/ سود برنج فراتر از آب/ برنج و ذرت قاتلان خاموش منابع آبی استان هستند

به گزارش ایلنا، در حالی که مسئولان بر ضرورت تغییر الگوی کشت و حرکت به سمت محصولات کم‌آب‌بر تأکید می‌کنند، کشاورزان همچنان در میان وعده‌های تکراری، نبود زیرساخت‌های حمایتی، ناهماهنگی دستگاه‌ها و سوءمدیریت مزمن سرگردان مانده‌اند.

 از نبود صنایع تبدیلی گرفته تا خلأ بازار فروش و ضعف در سیاست‌گذاری‌های کلان، همه و همه موجب شده تغییر الگوی کشت در فارس به جای آنکه راه‌حلی برای نجات منابع آبی باشد، بیشتر شبیه به یک پروژه ناتمام و پرحاشیه جلوه کند.

حتی در شرایطی که محصولات پرمصرف مانند برنج بارها به‌عنوان خط قرمز معرفی شده‌اند، سودآوری و نبود کنترل مؤثر باعث شده بخشی از کشاورزان همچنان به کشت آن ادامه دهند.

از سوی دیگر، قوانین و مصوباتی که قرار بود پشتوانه اجرای این طرح باشند، یا به مرحله عمل نرسیده‌اند یا در پیچ‌وخم خزانه و نهادهای اجرایی گم شده‌اند. همه اینها دست به دست هم داده‌اند تا تغییر الگوی کشت در فارس، که باید راه نجات منابع آبی و معیشت کشاورزان باشد، به پروژه‌ای پرحاشیه، کند و نیمه‌تمام تبدیل شود.

تغییر الگوی کشت در فارس با محوریت محصولات کم‌آب‌بر

معاون تولیدات گیاهی  سازمان جهاد کشاورزی فارس گفت: تمامی فعالیت‌های جهاد کشاورزی در راستای بهره‌وری منابع آب است و کشت‌های پرمصرف هیچ جایگاهی در برنامه‌های این سازمان ندارد.

مجیدرضا پاکاری در گفت و گو با ایلنا افزود: جهاد کشاورزی ابزار قانونی برای جلوگیری از کشت محصولات پرآب ندارد و تنها می‌تواند از طریق فرهنگ‌سازی، برگزاری کارگاه‌های آموزشی و تخصیص نهاده‌ها به محصولات کم‌آب، تغییر الگوی کشت را دنبال کند.

وی با اشاره به تغییر الگوی کشت طی سال‌های اخیر افزود: در گذشته توسعه کشت ذرت در مناطقی همچون داراب رواج داشت اما امروز به دلیل محدودیت منابع آبی، کشاورزان به سمت محصولاتی با نیاز آبی پایین‌تر مانند خاکشیر، زیتون، پسته، انجیر، انگور و زعفران حرکت کرده‌اند.

پاکاری اجرای موفق طرح الگوی کشت را منوط به همکاری سایر دستگاه‌ها دانست و گفت: تنها بخشی از کار به وزارت جهاد کشاورزی مربوط می‌شود و دستگاه‌هایی مانند وزارت نیرو باید با تحویل حجمی آب به کشاورزان زمینه مدیریت مصرف را فراهم کنند.

وی با بیان اینکه در صورت کنترل دقیق منابع آب می‌توان نوع کشت را هدفمند کرد، تصریح کرد: اجرای الگوی کشت تنها به تغییر محصول محدود نمی‌شود بلکه ایجاد صنایع تبدیلی و تضمین بازار فروش از الزامات این طرح است.

پاکاری  توضیح داد: کشاورز وظیفه تولید دارد و نباید دغدغه فروش محصول را داشته باشد؛ بنابراین، صنایع مرتبط باید متناسب با محصولات جدید در استان یا کشور ایجاد شوند تا بازار هدف مشخص باشد.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی فارس با اشاره به نمونه‌هایی مانند کینوا و گلرنگ گفت: توسعه این محصولات نیازمند صنایع فرآوری روغن یا خطوط تولیدی است که باید با همکاری بخش خصوصی و شرکت‌های بزرگ ایجاد شود.

کشت برنج در فارس؛ چالش پرآب و پرحاشیه

وی با اشاره به افزایش قیمت برنج طی سال گذشته اظهار داشت : این امر موجب شد برخی کشاورزان همچنان به کشت برنج روی آورند؛ کشت برنج با استفاده از آب چاه در استان ممنوع است و تنها دارندگان حق‌آبه سطحی می‌توانند از این امکان استفاده کنند.

 پاکاری گفت :جهاد کشاورزی هیچ‌گونه نهاده، کود یا خدمات مکانیزاسیون برای کشت برنج ارائه نمی‌دهد اما به دلیل سودآوری بالای این محصول، برخی کشاورزان همچنان بر آن اصرار دارند. مدیریت چاه‌ها و جلوگیری از برداشت بی‌رویه آب در حوزه اختیارات وزارت نیرو و آب منطقه‌ای است.

نقش دلالان در نوسانات بازار محصولات

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی فارس با اشاره به نوسانات بازار محصولات کشاورزی یادآور شد: کشور از نظر کمیت تولید دچار کمبود نیست و حتی در بسیاری از محصولات، ایران صادرکننده است؛ برخی مشکلات ناشی از فعالیت واسطه‌ها و دلالان است که با نگهداری محصولات در انبارها یا عرضه قطره‌چکانی، باعث افزایش غیرمنطقی قیمت‌ها می‌شوند.

پاکاری همچنین به تأثیر تحریم‌ها بر حوزه کشاورزی اشاره کرد و گفت: تحریم‌ها موجب افزایش هزینه واردات ماشین‌آلات و تجهیزات کشاورزی و کاهش صرفه اقتصادی سرمایه‌گذاری در این بخش شده است.

وی افزود: سرمایه‌گذار برای ورود به کشاورزی نیاز به تضمین بازگشت سرمایه دارد و نبود ثبات اقتصادی و مشکلات تأمین نقدینگی باعث کاهش انگیزه برای توسعه صنایع تبدیلی و بازارهای جدید شده است.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی فارس   یادآور شد: تغییر الگوی کشت نیازمند حمایت‌های مالی و تأمین نقدینگی برای کشاورزان است.

به گفته وی، جایگزینی محصولاتی چون گندم یا برنج با کشت‌های جدید بدون پشتوانه مالی ممکن نیست و کشاورز باید امکانات اولیه همچون تأمین برق و نهاده‌های لازم را در اختیار داشته باشد.

 پاکاری افزود: تسهیلات و منابع حمایتی در سال‌های اخیر کمرنگ شده و این امر روند تغییر الگوی کشت را دشوار کرده است.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی فارس تأکید کرد: اجرای الگوی کشت تنها بر عهده جهاد کشاورزی نیست بلکه وزارت نیرو، وزارت بازرگانی، نهادهای قانون‌گذار و دستگاه‌های نظارتی نیز باید در این زمینه نقش ایفا کنند.

 وی خاطرنشان کرد: کشاورزان فارس از نظر فنی توانمند هستند و محصولات جدیدی همچون خاکشیر نیز به‌خوبی جایگزین شده‌اند، اما نبود زیرساخت‌ها، ضعف حمایت‌های مالی و بی‌توجهی به صنایع تبدیلی همچنان مانع اصلی تحقق کامل الگوی کشت است.

سوءمدیریت؛ مانع اصلی اجرای الگوی کشت شد

عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی فارس در بخش کشاورزی نیز با انتقاد از روند اجرای طرح الگوی کشت در کشور گفت : مسئله الگوی کشت گرفتار سوءمدیریت است و به جای کمک به کشاورزی، بیشتر لطمه می‌زند.

هادی حنایی جهرمی در گفت و گو با ایلنا افزود: قوانین و طرح‌هایی حتی تصویب شده‌اند که هدف آن‌ها صیانت از منابع آب و بهینه‌سازی تولید محصولات کشاورزی است، اما سوءمدیریت باعث شده این قوانین اثرگذار نباشند.

حنایی جهرمی توضیح داد: طبق قانونی که مجلس تصویب کرده، صادر‌کنندگان موظف به پرداخت عوارض هستند و ٧٠ درصد آن باید به وزارت جهاد کشاورزی و ٣٠ درصد به سازمان برنامه‌و‌بودجه اختصاص یابد تا صرف بیمه و بهینه‌سازی تولید شود.

 عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی فارس افزود: متأسفانه این مبالغ پس از واریز به خزانه کشور ناپدید می‌شوند و نه وزارت جهاد کشاورزی و نه سازمان برنامه و بودجه اشرافی بر دریافت و هزینه‌کرد آن ندارند.

وی یادآور شد: قانون مجلس برای صیانت از منابع آب و تغییر الگوی کشت قانون خوبی است و استان فارس که استانی خشک محسوب می‌شود بیش از هر جای دیگر نیازمند اجرای این طرح است.

 حنایی جهرمی افزود: اجرای الگوی کشت نباید صرفاً به منع کشاورز از کشت محصولی مانند برنج محدود شود بلکه باید به او جایگزین ارائه شود، از جمله دانه‌های روغنی و محصولات مورد نیاز کشور.

عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی فارس با بیان اینکه مردم ایران در طول تاریخ توانسته‌اند منابع آب و کشاورزی را مدیریت کنند، گفت: کشاورزان همواره در مصرف آب صرفه‌جو بوده‌اند اما سوءمدیریت دستگاه‌ها موجب بحران‌های امروز شده است.

 وی به تجربه شخصی از باغداری در دهه پنجاه اشاره کرد و افزود: در گذشته با روش‌های ساده آبیاری بهره‌وری بالاتر بود اما اکنون سوءمدیریت باعث هدر رفت منابع و مشکلات معیشتی کشاورزان شده است.

حنایی جهرمی با اشاره به موضوع صادرات آب مجازی تأکید کرد که نباید این مسئله را به‌عنوان ضعف تلقی کرد، چرا که کشاورزی علاوه بر تولید، اشتغال‌زایی بالایی دارد.

وی افزود: حتی کشورهای کم‌آب منطقه مانند عربستان از کشاورزان خود حمایت می‌کنند تا تولید و اشتغال پایدار بماند و مشکل اصلی سوءمدیریت داخلی است.

وی با رد توجیه مشکلات بخش کشاورزی صرفاً با تحریم‌ها گفت مسئولان دولتی مشکلات را به تحریم‌ها نسبت می‌دهند اما واقعیت این است که سوءمدیریت عامل اصلی نابسامانی‌های کشاورزی و وضعیت سفره مردم است.

عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی فارس افزود: ایران کشوری چهارفصل است و ظرفیت‌های بالایی در تولید دارد اما به دلیل سوءمدیریت، معیشت مردم آسیب‌پذیر شده است.

حنایی جهرمی تصریح کرد در چهار دهه گذشته هیچ مدیری به دلیل سوءمدیریت در بخش کشاورزی پاسخگو نبوده و همواره مشکلات به تحریم‌ها نسبت داده شده است. او تأکید کرد سوءمدیریت در تمامی ارکان حوزه کشاورزی مشاهده می‌شود و دلیل اصلی نابسامانی‌هاست.

وی خاطرنشان کرد: بخش کشاورزی علاوه بر تأمین امنیت غذایی، میلیون‌ها فرصت شغلی ایجاد کرده و باید ارزش آن در اقتصاد کشور بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.حل مشکلات این بخش تنها با مدیریت درست و اجرای دقیق قوانین امکان‌پذیر است و سوءمدیریت نباید بیش از این به کشاورزی فارس و کشور آسیب برساند.

محصولات با مصرف بالای آب همچنان در فارس کشت می‌شوند

نماینده شیراز و زرقان در مجلس شورای اسلامی نیز با اشاره به ضرورت اصلاح الگوی کشت در استان فارس گفت: وزارت جهاد کشاورزی باید اقدامات جدی انجام دهد تا کشاورزان به سمت کشت محصولاتی با نیاز آبی کمتر هدایت شوند.

جعفر قادری در گفت و گو با ایلنا تأکید کرد: ابزارهای قانونی و اجرایی لازم در اختیار وزارتخانه قرار دارد و در صورت نیاز، می‌توان قوانین جدیدی برای تحقق این هدف وضع کرد تا مصرف آب در کشاورزی بهینه شود و کشاورزان از منابع موجود بهره‌وری بیشتری داشته باشند.

قادری  با اشاره به اینکه در شرایط فعلی برخی محصولات با مصرف بالای آب همچنان کشت می‌شوند و این مسئله فشار زیادی بر منابع آب استان وارد می‌کند،  خاطرنشان کرد: اگر وزارت جهاد کشاورزی عزم کافی داشته باشد، می‌تواند با استفاده از ابزارهای موجود و قوانین موجود، کشاورزان را به سمت محصولات کم‌آب هدایت کند و از کشت محصولات پرمصرف جلوگیری کند.

نماینده شیراز و زرقان درباره نقش بازار و تحریم‌ها در انتخاب نوع محصول گفت: برخلاف تصور برخی افراد، محدودیتی برای صادرات محصولات کم‌آب وجود ندارد و ایران امکان صادرات این محصولات به کشورهای همسایه، کشورهای آفریقایی، چین و روسیه را دارد. بنابراین، نگرانی در خصوص عدم امکان فروش و بازار محصولات کم‌آب به طور کامل درست نیست و ظرفیت صادرات فراهم است.

 حمایت از اصلاح الگوی کشت کافی نیست 

وی ادامه داد: با وجود این امکانات و قوانین، تمایل دستگاه‌های اجرایی برای حمایت از اصلاح الگوی کشت کافی نیست و عزم جدی در این زمینه مشاهده نمی‌شود.

قادری افزود : اگر وزارت جهاد کشاورزی توانایی قانونی دارد، باید از همین ظرفیت‌ها بهره گیرد و در صورتی که محدودیتی وجود دارد، می‌تواند از مجلس مجوزهای لازم را دریافت کرده و با لایحه قانونی، زمینه اجرای اصلاح الگوی کشت را فراهم کند.

نماینده شیراز و زرقان تأکید کرد: اجرای اصلاح الگوی کشت تنها با استفاده از قوانین موجود، عزم جدی وزارتخانه و همراهی کشاورزان ممکن است و بدون این اقدامات، مصرف بالای آب ادامه خواهد یافت و بهره‌وری کشاورزی کاهش می‌یابد.

وی افزود: با توجه به ظرفیت‌های صادراتی و قوانین موجود، هیچ مانع واقعی برای هدایت کشاورزان به سمت محصولات کم‌آب وجود ندارد و وزارت جهاد کشاورزی موظف است این کار را عملی کند تا کشاورزی پایدار و مدیریت منابع آب در استان فارس محقق شود.