آبخیزداری سازه‌ای؛ نسخه شفابخش پیمانکارانی است که طبیعت شخم می‌زنند / احداث پارک ؛ با حفاظت از طبیعت منطقه تضاد دارد / قرار نیست تخریبی ایجاد شود

به گزارش خبرنگار ایلنا، از یک سو کنترل روان‌آبها در بالادست، خسارت‌های جبران ناپذیری را برای شریان‌ها و آبراهه‌های پایین‌دست به همراه خواهد داشت و از سوی دیگر اکوسیستم منطقه را از بین خواهد برد. به اعتقاد فعالان این عرصه بهترین راهکار برای بهبود وضعیت آبخیزها و یا آبخوان‌ها، بهبودبخشی به پوشش گیاهی مراتع است. از دیدگاهی دیگر فعالان حوزه محیط‌زیست و منابع طبیعی معتقد هستند که احداث پارک آبخیزداری منطقه‌ دره مودر تضاد شدیدی با اکوسیستم منطقه دارد و باعث از بین بردن طبیعت آن خواهد شد. موضوعی که در این گزارش به آن پرداخته شده است.

آبخیزداری سازه‌ای نسخه شفابخش پیمانکارانی است که طبیعت شخم می‌زنند

یک فعال حوزه محیط‌زیست و چهره ملی آب با بیان اینکه متأسفانه در خصوص منطقه دره مودر و یا هر دره دیگری یک نسخه واحدی با نام آبخیزداری سازه‌ای برای آن تعریف می‌کنند، گفت: نمی‌دانیم که این نسخه به اصطلاح خودشان شفابخش چه زمانی می‌خواهد بیمار طبیعت را شفا دهد؟! تصور می‌شود این نسخه به صورت یک طرفه شفابخش برای پیمانکارانی است که در حال شخم زدن طبیعت هستند. در حالی که با آبخیزداری سازه‌ای، آسیب‌های جدی به رودخانه‌ها و آبراهه‌ها وارد می‌شود.

احسان آخانی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، افزود: بارها معتقد بودیم که به جای اجرای آبخیزداری سازه‌ای، مبتنی بر بندهای خاکی، بانکت‌ها، گابیون‌ها و ... مسئولان سازمان جنگل‌ها و مراتع و آبخیزداری می‌توانند به احیای مراتع و بهبود پوشش گیاهی بیاندیشند. نکته دیگر این است که به جای آنکه سرشاخه‌ها را کنترل کنیم، باید پایین‌دست‌ها و تصرفات در پایین‌دست‌ها را کنترل کرده و اجازه تصرف در حریم رودخانه‌ها و آبراهه‌ها را ندهیم.

وی با اشاره به اینکه ما ساز را از انتهای آن می‌دمیم و این نتیجه ای جز دخالت در طبیعت ندارد، ادامه داد: اعتقاد داریم که برای بهبود وضعیت آبخیزها و یا آبخوان‌ها، بهترین راهکار، بهبود پوشش گیاهی مراتع است. چرا که پوشش‌های گیاهی بهترین سد برای حفظ آب هستند. به ازای 20 درصد احیای مراتع می‌توانیم پیک سیل را به میزان 100 درصد کنترل کنیم. اما متأسفانه در کشوری مانند ایران، یک نسخه واحدی را برای تمامی کشور می نویسند و از آن استفاده می‌کنند.

این فعال حوزه محیط‌زیست و چهره ملی آب با مطرح کردن پرسش‌های متعددی در خصوص چرایی اجرای آبخیزداری سازه‌ای، اظهار داشت: باید این پرسش را مطرح کرد که عملیات آبخیزداری برای چه مسئله‌ای اجرایی می‌شود؟! آبخیزداری برای بهبود آبخوان اجرایی می‌شود؟! آبخیزداری برای کنترل سیلاب اجرایی می شود؟! در دنیا راهکارهای دیگری برای این مسئله وجود دارد و لزوماً تنها راهکار استفاده از روش های سازه‌ای نیست.

وی بیان داشت: باید مسیر آب را در رودخانه‌ها جاری کنیم تا بتوانیم سفره‌های آب را تغذیه کنیم. لزوماً این امر نباید در بالادست اتفاق بیفتد. اگر قرار بود در بالادست چنین اتفاقی رخ دهد، خداوند این رگهای طبیعی را به وجود نمی‌آورد. آبراهه‌ها رگهای طبیعی هستند که در طبیعت جاری شده‌اند و مانند رگ، خون طبیعت را که همان آب است و یا آب را که همان خون طبیعت است، درون آن جاری می‌کنند تا بتوانند کارکرد خود که تغذیه دشت و در انتها رسیدن به تالاب‌ها و سفره‌های آب است را انجام دهند.

این فعال حوزه محیط‌زیست و چهره ملی آب تأکید کرد: به واسطه آبخیزداری سازه‌ای، این آسیب سالها است که به شریان‌ها و مسیرهای اصلی تالاب میقان اراک وارد شده است و نتیجه آن چیزی جز خشک شدن رودخانه‌های اصلی نیست. این موضوع هم مورد مطالعه قرار گرفته و هم بارها در ارتباط با آن گفت‌وگو و اظهارنظر ارائه شده و حتی بارها در این خصوص تذکرات لازم داده شده است. اثرات منفی آن نیز به وضوح مشاهده می شود.

آخانی ابراز داشت: متأسفانه در هر نقطه ای از حوزه 550 هزار هکتاری تالاب میقان جلوی آبراهه ها بسته شده و اجازه جریان آب به پایین‌دست داده نشده است و ورودی آب و حق‌آبه طبیعی تالاب میقان اراک کنترل شده است. فراموش نکنیم که منطقه دره مودر یکی از مسیل هایی است که به رودخانه قره‌کهریز یا رودخانه کرهرود منتهی می شود و در نهایت به تالاب میقان اراک می رسد.

وی با بیان اینکه باید به مسئله منطقه دره مودر با دیدگاهی دیگر نگاه کرد چرا که در ارتباط با این منطقه نیز مسئله‌ای با عنوان آبخیزداری سازه‌ای به وجود آمده است، اضافه کرد: متأسفانه مشاهده شده که به واسطه اجرای طرح آبخیزداری سازه‌ای در منطقه دره مورد، آسیب‌های جدی دیگری از جمله احداث جاده، حمل و نقل سنگ و سیمان و سایر مصالح به این منطقه وارد می‌شود و نتیجه نهایی آن چیزی جز آسیب رساندن به طبیعت این منطقه نخواهد بود.

این فعال حوزه محیط‌زیست و چهره ملی آب با بیان اینکه خطای بزرگی است که سرشاخه‌ها را کنترل کنیم و اجازه جریان آب را در تمامی مسیر ندهیم، گفت: حداقل انتظار فعالان مدنی حوزه محیط‌زیست و منابع‌طبیعی و همچنین فعالان حوزه آب، این است که مدیرکل منابع‌طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی، در واقع نگاه بیولوژیک و نگاه اکوسیستمی به مسئله سرشاخه‌های آبراهه‌ها و رودخانه‌ها داشته باشد.

احداث پارک آبخیزداری منطقه‌ دره مودر تضاد شدیدی با اکوسیستم منطقه دارد

یک فعال مدنی در حوزه منابع طبیعی با بیان اینکه از ویژگی‌های بارز شهر اراک دسترسی آسان به کوهستان است، گفت: اقدام اداره‌کل‌ منابع طبیعی و آبخیزداری در منطقه‌ دره مودر به منظور احداث پارک آبخیزداری، تضاد شدیدی با حفاظت از طبیعت و اکوسیستم منطقه دارد. چرا که نخستین اقدامی که تا امروز انجام شده ساخت جاده‌ای به طول 1.5 کیلومتر در محدوده‌ای کاملاً کوهستانی و دور از دسترس اتومبیل و موتورسیکلت است که همین جاده‌ ماشین‌رو به تنهایی تناسب و زیبایی و بکر بودن منطقه را بر هم زده است. حال بماند که قرار است این جاده ادامه پیدا کند. دلسوزان طبیعت آگاه هستند که ساخت جاده، تخریب گسترده برای طبیعت به همراه دارد. زیرا که پس از ساخت جاده و رفت و آمدهای بی‌رویه و ناهنجار در طبیعت، دخل و تصرف‌ها، تجمع زباله‌ و تخریب درختان بسیار زیاد می‌شود.

امین میرزایی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا با تأکید بر اینکه درباره‌ طرح آبخیزداری منطقه دره مودر اراک به 7 موضوع باید اشاره کرد، افزود: نخست اینکه منطقه دره‌ مودر یکی از منطقه‌های بکر و دست‌نخورده‌ شهر اراک است و اجرای این طرح امکان تجربه‌ منطقه‌ای‌ زیبا، کوهستانی و خالی از دست‌اندازی‌های انسانی را از شهروندان شهر اراک می‌گیرد. چه بسا شایسته‌ بود که اداره‌ کل منابع طبیعی در حفظ و دست‌نخوردگی این منطقه هر چه بیشتر تلاش کند و منطقه دره مودر را به عنوان نمونه‌ای از طبیعت بکر این بخش از کشور محفوظ بدارد، همانطور که جنگل النگ‌دره در گرگان حفظ شده‌ است.

وی ادامه داد: موضوع دوم اینکه منطقه دره‌ مودر به دلیل شیب زیاد و عمق کم خاک و دمای شدید محیطی دارای اکوسیستمی شکننده است و با هرگونه دست‌اندازی آسیب جدی خواهد دید و رشد درخت در بیشتر نقاط آن به سختی ممکن است. موضوع سوم اینکه پیمانکار این طرح اکنون با استفاده از ماشین‌آلات سنگین مانند پیکور و بیل مکانیکی زنجیری جاده‌ای ماشین‌رو به طول تقریبی 1.5 کیلومتر در منطقه دره‌ مودر احداث کرده که به شدت به یکسانی منطقه‌ آسیب رسانده و زیستگاه گونه‌های مختلف جانداران را تخریب کرده است.

این فعال مدنی در حوزه منابع طبیعی اظهار داشت: در ارتباط با موضوع چهارم باید عنوان کرد که جزئیات طرح پارک آبخیزداری با ویژگی‌های اقلیمی منطقه‌ دره مودر هیچ تناسبی ندارد و این نشان دهنده‌ این است که تیم کارشناسی غیربومی این طرح نتوانسته به شناختی درست از این منطقه دست‌ یابد. برای مثال در این طرح ساخت تعداد زیادی آب‌بند گابیونی بر روی رودخانه‌ی مودر در نظر گرفته شده است، در حالی که این رودخانه‌ فصلی میزان آب بسیار کمی دارد و آن مقدار آبی که اکنون پشت سد منطقه دره مودر ذخیره‌ شده، پسابی است که از تصفیه‌خانه سد کمال‌صالح به آنجا سرازیر می‌شود.

میرزایی تصریح کرد: در خصوص موضوع پنجم باید این بحث را مطرح کرد که بسیاری از زمین‌هایی که در محدوده‌ این طرح قرار دارند، شخصی هستند و سند رسمی دارند. اداره‌کل منابع طبیعی پیش از تملک این زمین‌ها این طرح را آغاز کرده است و بیم آن می‌رود که این طرح در آینده با مشکلات حقوقی روبرو شود. در حالی که کوهستان تخریب شده و این آسیب جبران‌ناپذیر خواهد بود. در ارتباط با موضوع ششم نیز بنا به دلایلی که در موضوع دوم آمد در صورت اجرای موفق این طرح با توجه به صعب‌ العبور بودن و سختی منطقه‌ کوهستانی هزینه‌ نگهداری این پارک آبخیزداری بسیار بسیار زیاد خواهد بود.

وی بیان داشت: موضوع هفتم اینکه اداره‌کل منابع طبیعی طرحی مشابه با این طرح را در منطقه‌ دره گردو انجام داده که در نهایت با کمبود اعتبار مواجه شده‌ و بیم آن می‌رود که طرح پارک آبخیزداری منطقه مودر نیز به دلیل کمبود اعتبار طرح‌های دولتی نیمه‌کاره رها شده و خسارت جبران‌ناپذیری به محیط زیست اراک و بیت‌ المال وارد شود. موضوع هشتم اینکه مجاورت منطقه دره مودر با مناطق حاشیه‌نشین شهری و آرامستان شهر اراک این منطقه را مستعد آسیب‌های اجتماعی و عدم استقبال عموم مردم اراک کرده است. لذا ایجاد مسیر و جاده در این منطقه به بزهکاری و آسیب‌های اجتماعی در آن دامن خواهد زد. چنانچه هم اکنون سد منطقه دره مودر و جاده‌های منتهی به آن، محلی امن و مناسب برای مصرف‌کنندگان مواد مخدر است.

این فعال مدنی در حوزه منابع طبیعی تأکید کرد: در ارتباط با موضوع نهم باید این بحث را مطرح کرد که همانطور که می‌دانیم بخش قابل توجهی از اجتماع را افراد درون‌گرا تشکیل می‌دهند که بیشتر به خلوت و تفریح‌گاه‌های آرام و به دور از شلوغی و هیاهو علاقه‌مندند و منطقه دره مودر بسیار مورد علاقه این طیف بوده و هست. این طرح چنین امکانی را از ایشان می‌گیرد. همانطور که طرحی که در منطقه دره گردو اجرا شد، خلوت و سکوت آن منطقه‌ را کاملا بر هم زد. با توجه به دلایل ذکر شده و همچنین مخالفت گسترده‌ متخصصان و عموم شهروندان با اجرای این طرح خواهشمندیم تا برگزاری نشست‌های تخصصی و ارائه پیوست‌های علمی توسط اداره کل منابع طبیعی استان در جهت کاهش هزینه‌های طبیعی و اجتماعی و تضییع بیت‌ المال این طرح متوقف گردد.

قرار نیست هیچگونه تخریبی در منطقه دره مودر ایجاد شود

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی با بیان اینکه پروژه پارک آبخیزداری منطقه دره مودر نخستین بار نیست که در استان اجرایی می‌شود و مشابه این پروژه در منطقه دره گردو اراک نیز اجرایی شده است، گفت: پروژه پارک آبخیزداری دره گردو در سطح کشور به عنوان الگو مطرح شده است و مسئولان سایر استان های کشور از این پروژه بازدید کرده و از آن الگوبرداری می‌کنند.

عبدالحسین محمدی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، افزود: با بررسی‌های انجام شده مشخص شده است که منطقه دره مودر نیز استعدادهای مشابهی با منطقه دره گردو برای احداث پارک و سازه‌های آبخیزداری دارد. اما شرایط منطقه به گونه‌ای است که استعدادهای منطقه دره مودر تنها برای افراد خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرد و همه مردم نمی‌توانند از استعدادهای موجود در این منطقه استفاده کنند.

وی به فرایندهای اجرایی پروژه پارک آبخیزداری منطقه دره مودر اشاره داشته و ادامه داد: جالب این است که طبق مطالعات انجام شده در پروژه پارک آبخیزداری منطقه دره مودر، بیشترین حجم فعالیت‌ها بر اساس بیولوژیک و جنگل‌کاری است. البته فعالیت‌های سازه‌ای نیز در این پروژه اجرایی خواهد شد. باید در نظر داشت که در این پروژه تنها یک بند خاکی تعریف شده که خروجی این حوزه را شامل می‌شود.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی اظهار داشت: معتقد هستیم که آب باید آرام آرام حرکت کند تا خسارت به پایین‌دست و اراضی کشاورزی وارد نسازد. بنابراین جریان آب نباید متوقف شود، بلکه باید حرکتی آرام داشته باشد. ایده‌ها و مطالعات این اداره‌کل نیز بر همین اساس است. سازه‌های طراحی و ایجاد شده برای پروژه آبخیزداری منطقه دره مودر به گونه‌ای است که تنها 25 درصد از روان‌آبها کنترل می‌شود و 75 درصد از روان‌آبها حرکت می‌کند و به پایین‌دست سرازیر می‌شود.

محمدی با تأکید بر اینکه قرار نیست هیچگونه تخریبی در منطقه دره مودر ایجاد شود و نیت سویی در این راستا وجود ندارد، تصریح کرد: جاده‌ای که احداث می‌شود نیز به عرض 2.5 متر و طول یک کیلومتر تحت عنوان جاده سبز است و تنها برای پیاده‌روی خواهد بود تا مردم دسترسی آسان‌تری به منطقه دره مودر داشته باشند. همچنین در اطراف این جاده درختکاری انجام خواهد شد.

وی بیان داشت: در این راستا تفاهم‌نامه‌ای با شهرداری اراک در حال انعقاد است که بر اساس مفاد آن فرایندهای سازه‌ای و جنگل‌کاری بر عهده اداره‌کل مناطبع طبیعی و آبخیزداری باشد و فرایندهای نگهداری از جنگل‌کاری و آلاچیق‌ها بر عهده شهرداری قرار گیرد. منطقه دره مودر و منطقه دره گردو، از بکرترین مناطقی هستند که آلودگی در آن کمتر است و از بهترین فضاهایی است که مردم می‌توانند گردش و تفریح کرده و از فضای سبز و محیط طبیعی موجود در این مناطق استفاده کنند.