ماسوله در دوره اسلامی میانه مرکز ساخت فلز آهن بود/ از کوره‌های ذوب فلز آهن در دوره سلجوقی تا ساخت گلوله‌های توپ در زمان قاجار
باستان‌شناسان طی کاوش و بررسی محوطه‌های محدوده و حریم منظری ماسوله به شواهد جدیدی از سبک و شغل مردمان قدیم در دوره اسلامی میانه دست یافته‌اند. عبدالرضا مهاجرنژاد باستان‌شناس دوره تاریخی و سرپرست تیم کاوش به ایلنا می‌گوید: مطالعات باستان‌شناختی محوطه خان باجی‌سرا که در سه کیلومتری کهنه ماسوله و در حریم منظری شهر ماسوله فعلی نه‌تنها منجر به کشف مدارک قابل‌توجهی از کوره‌های فلزگری متعلق به اواخر سلجوقی و اوایل ایلخانی شد که تداوم مطالعات تا دوره قاجار مشخص کرد که کوره‌های فلزگری تا دوره قاجار نیز فعال بوده به‌طوری که در این کوره‌ها گلوله‌های توپ هم ساخته می‌شد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، نخستین فصل از کاوش‌های باستان‌شناسی در محوطه تاریخی خان باجی سرا با هدف تهیه مدارک ثبت جهانی منظر ماسوله درحالی آغاز شد که باستان‌شناسان در این محوطه به مراحل چهارگانه ذوب فلز دست پیدا کردند. براساس یافته‌های باستان‌شناسان ایرانی، ماسوله از دوره اسلامی میانه تا اواخر قاجار مرکز ساخت فلز آهن بوده است.
«عبدالرضا مهاجرنژاد» باستان‌شناس دوره تاریخی و سرپرست تیم نخستین فصل از کاوش محوطه تاریخی خان باجی سرا به ایلنا گفت: محوطه خان باجی سرا جزو محدوده و حریم منظری شهر ماسوله قرار گرفته و در واقع یکی از محوطه‌های تاریخی حریم منظری ماسوله محسوب می‌شود که در نزدیکی و سه کیلومتری کهنه ماسوله هم واقع شده است.
او گفت: مطالعات اولیه نخستین فصل از کاوش در محوطه خان باجی سرا به همراه هیات ایرانی با همراهی 5 باستان‌شناس چینی مشخص کرد که این محوطه مربوط به ذوب فلز آهن در دوره اسلامی میانه تا اواخر قاجار بوده است.
آنطور که سرپرست هیات باستان‌شناسی محوطه تاریخی خان باجی سرا می‌گوید: علاوه بر کشف کوره‌های ذوب فلز به شواهدی از ساخت شیشه و کشف نمونه‌هایی از النگوهای شیشه‌ای شکسته دست پیدا کرده‌ایم.
مهاجرنژاد افزود: کسب اطلاعات و مدارک و شواهد عالی از مراحل چهارگانه ذوب سنگ آهن تا استحصال آهن اسفنجی، نه‌تنها نشان‌دهنده تداوم و برپایی کارگاه در یک بازه زمانی طولانی بوده است که بررسی تکنیک این کوره‌ها بیانگر آنست که تکنیک ساخت کوره‌های ذوب فلز بسیار قدیمی‌تر از کوره‌های ذوب فلز در کهنه ماسوله بوده است.
درحال‌حاضر آخرین یافته‌ها از ساخت کوره‌های ذوب فلز به اواخر دوره سلجوقی و اوایل دوره ایلخانی می‌رسد.
سرپرست تیم کاوش محوطه تاریخی خان باجی سرا با تاکید بر اینکه کوره‌های ذوب فلز و آهن اسفنجی تحت تاثیر کوره‌های فلزگری آسیای میانه و مرکزی بوده است، ادامه داد: موقعیت جغرافیایی محوطه خان باجی سرا به‌گونه‌ای است که این محوطه در یک کریدور شرقی ـ غربی قرار گرفته است و در گذشته تولیدات مردمان این محوطه به سمت استان گیلان، اردبیل و آذربایجان می‌رفته و تولیدات این منطقه در آن نواحی پخش می‌شد.
او معتقد است، از آنجایی که این منطقه دارای معدن سنگ آهن بود مردم در گذشته مراحل چهارگانه ذوب فلز را در این محوطه انجام می‌دادند به‌طوری که سنگ آهن خام را در معادن اطراف بود به این محوطه منتقل می‌کردند و پس از استحصال و بهره‌برداری و تبدیل به سنگ آهن اسفنجی چلنگران این آهن را به شکل‌های مختلف که شامل چاقو، میخ، شمشیر، ابزار آلات آهنی و وسایلی که کاربرد خانگی داشت درمی‌آوردند.
این باستان‌شناس گفت: پس از کشف این شواهد تاریخی بود که به این نتیجه رسیدیم که ماسوله فعلی و کهنه ماسوله مرکز ساخت فلز آهن بوده است. جدای از محوطه خان باجی سرا، چندین فصل کاوش در کهنه ماسوله انجام گرفته که در آن نقطه نیز کوره‌های فلزگری یافت شده است.
او گفت: این شواهد نشان می‌دهد ماسوله و کهنه ماسوله، مرکز و کریدور ساخت آهن اسفنجی در دوره اسلامی میانه بوده است که به صورت تجاری در داخل و خارج از مرزهای گیلان صادر و رد و بدل می‌شده است. روندی که تا دوره قاجار تداوم داشت به طوری که بر اساس شواهد در آن کوره‌ها گلوله‌های توپ هم ساخته می‌شد.
این باستان‌شناس دوره تاریخی معتقد است، یکی از دلایلی که شغل‌های چلنگری در ماسوله معروف است به همین پیشینه دیرینه برمی‌گردد درحال‌حاضر هم سه و چهار کارگاه چلنگری در ماسوله مشغول به فعالیت هستند.
نخستین فصل از کاوش محوطه خان باجی سرا با هدف تهیه مدارک ثبت جهانی منظر ماسوله درحالی به پایان رسید که قرار است پس از انجام آزمایش‌ها روی برخی نمونه‌های برداشت شده اطلاعات نهایی برای ثبت در پرونده جهانی ماسوله و کاوش‌های بعدی این محوطه در صورت نیاز آماده شود.
