هوش مصنوعی مسیر پژوهش دینی را متحول کرده است

به گزارش ایلنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین بهرامی، رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، امروز سه شنبه دوم دی ماه در همایش «گفتگوگرهای هوشمند اسلامی و آینده پژوهش‌های دینی» که هم اکنون در حال برگزاری است ضمن تبریک فرارسیدن ماه رجب و میلاد امام محمدباقر (علیه‌السالم)، با خیرمقدم به حاضران، این نشست را گامی مبارک در مسیر تبیین نسبت حوزه‌های علمیه با تحولات نوین فناوری دانست. 

تحول دیجیتال؛ تجربه‌ای تکرارشونده با شتابی بیشتر

استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به سابقه چند دهه‌ای دغدغه‌ها در حوزه پژوهش‌های دینی اظهار کرد: در دهه‌های گذشته نیز هم‌زمان با گسترش ابزارهای جست‌وجوی دیجیتال، این نگرانی مطرح بود که با سهولت دسترسی به آیات، روایات و منابع، نقش پژوهشگر علوم اسلامی کمرنگ شود، اما تجربه نشان داد این ابزارها نه‌تنها جای پژوهشگر را نگرفتند، بلکه موجب تعمیق و تسریع پژوهش‌ها شدند. 

دکتر بهرامی افزود: امروز نیز با ظهور مدل‌های زبانی بزرگ و گفتگوگرهای هوشمند، همان دغدغه‌ها با شدتی چندبرابر در حال تکرار است، با این تفاوت که سرعت و گستره این تحول، حال و آینده پژوهش دینی را به‌صورت جدی تحت تأثیر قرار داده است. 

چالش اصلی؛ تحول در روش و معرفت‌شناسی پژوهش

رئیس مرکز نور با تأکید بر اینکه مسئله اصلی صرفاً افزایش سرعت یا دقت پژوهش نیست، تصریح کرد: آنچه امروز با آن مواجه هستیم، تغییر در «منهج پژوهش» و «شیوه استخراج معارف» است و این تحول، نیازمند بازنگری‌های عمیق معرفت‌شناختی و روش‌شناختی در پژوهش‌های دینی است. 

وی ادامه داد: باید به‌طور جدی بررسی شود که خروجی‌های تولیدشده توسط هوش مصنوعی تا چه اندازه از روایی، اعتبار و صحت علمی برخوردارند و نسبت آن‌ها با واقعیت و اجتهاد دینی چیست؛ این، یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی حوزه‌های علمیه است. 

ضرورت تعیین نسبت حوزه با هوش مصنوعی

حجت الاسلام والمسلمین بهرامی با بیان اینکه این تحول، تحولی گریزناپذیر است، گفت: ما انتخابی در اصل مواجهه با هوش مصنوعی نداریم، اما کاملاً مختاریم که چگونه با آن مواجه شویم. باید مشخص شود طلبه، استاد و پژوهشگر دینی در چه سطحی و با چه مسئولیتی مجاز به استفاده از این ابزارها هستند و اخلاق پژوهش دینی در این زمینه چه اقتضائاتی دارد. 

وی افزود: لازم است به‌روشنی تبیین شود که اگر پژوهشگری از هوش مصنوعی استفاده کرد، چه مواردی را باید اعلام کند، مسئولیت خطاها با چه کسی است و حدود بهره‌گیری علمی کجاست. 

حوزه‌ها فرصت معطلی ندارند

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری نور با هشدار نسبت به محدود بودن فرصت تصمیم‌گیری اظهار کرد: هوش مصنوعی منتظر ما نمی‌ماند. حوزه‌های علمیه باید در سه عرصه به‌سرعت تعیین تکلیف کنند؛ نخست، انجام مطالعات بنیادین معرفتی و روش‌شناختی؛ دوم، سیاست‌گذاری شفاف برای اساتید، طلاب و پژوهشگران؛ و سوم، تولید ابزارهای بومی و تخصصی هوشمند اسلامی. 

تجربه نور؛ مرجعیت با تولید به‌موقع ابزار

وی با اشاره به تجربه چند دهه‌ای مرکز نور در فضای دیجیتال گفت: تجربه نشان داده است هر جا به‌موقع ابزار مناسب تولید کردیم، نه‌تنها مرجعیت داخلی، بلکه مرجعیت بین‌المللی به دست آوردیم و هر جا تعلل کردیم، این مرجعیت را از دست دادیم. 

حجت الاسلام والمسلمین بهرامی با ذکر نمونه «نورمگز» افزود: روزی تصور می‌شد با وجود Google Scholar، امکان موفقیت یک سامانه مجلات علمی بومی وجود ندارد، اما امروز ده‌ها دانشگاه معتبر اروپایی و آمریکایی مشترک نورمگز هستند و این نشان می‌دهد که مرجعیت علمی، نتیجه اقدام به‌موقع و هوشمندانه است. 

معرفی گفتگوگرهای هوشمند اسلامی

رئیس مرکز نور با اشاره به هدف برگزاری این همایش گفت: با هدف معرفی و ترویج گفتگوگرهای هوشمند اسلامی، مرکز نور شناسایی حدود ۲۰ گفتگوگر دینی را در دستور کار قرار داده و در این نشست، به دلیل محدودیت زمانی، پنج گفتگوگر معرفی می‌شود. 

وی افزود: این گفتگوگرها شامل ابزارهایی در حوزه آموزش و پژوهش حوزه علمیه خواهران، پاسخگویی به سؤالات دینی، مشاوره دینی و روان‌شناختی، و گفتگو با تفاسیر قرآن کریم است که توسط مرکز نور توسعه یافته‌اند. 

برنامه‌های آینده مرکز نور در حوزه گفتگوگرها

حجت الاسلام والمسلمین بهرامی با تشریح اقدامات مرکز نور در حوزه هوش مصنوعی مولد گفت: در سال‌های اخیر، سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در حوزه نیروی انسانی، زیرساخت‌های پردازشی و توسعه محتوای هوشمند صورت گرفته است و تمرکز ویژه‌ای بر توسعه گفتگوگرهای تخصصی علوم اسلامی داریم. 

وی از رونمایی قریب‌الوقوع گفتگوگر «گفتگو با کتب دینی» خبر داد و گفت: این سامانه مبتنی بر بیش از ۱۳۷ هزار جلد کتاب پایگاه نور طراحی شده و می‌تواند تحولی جدی در پژوهش‌های دینی ایجاد کند. 

رئیس مرکز نور همچنین به برنامه‌هایی نظیر گفتگو با نشریات علمی، گفتگو با رشته‌های تخصصی علوم اسلامی، گفتگو با شخصیت‌های علمی و تاریخی و طراحی «دستیار جامع علوم اسلامی» اشاره کرد و افزود: هدف نهایی، ارائه یک دستیار هوشمند جامع است که متناسب با سطح کاربر، خدمات علمی دقیق و قابل اعتماد ارائه دهد. 

حجت الاسلام والمسلمین بهرامی تأکید کرد: مسئولیت ما در برابر این تحول بسیار سنگین است. اگر با نگاه مسئولانه، هوشمندانه و اخلاق‌محور وارد میدان شویم، می‌توانیم مرجعیت علمی حوزه‌های علمیه را در عصر هوش مصنوعی تثبیت و تقویت کنیم.