دستیار هوشمند «گفتگو با احادیث»؛ انقلابی در حدیث‌پژوهی جهان اسلام

به گزارش ایلنا، حجت الاسلام والمسلمین محمدحسین بهرامی، رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی انسانی نور روز دوشنبه ۶ مردادماه در جمع اصحاب رسانه با بیان اینکه استفاده از هوش مصنوعی در تامین منابع اسلامی سال‌ها دغدغه پژوهشگران بوده، اظهار کرد: سالیانی است که فعالان حوزه تولیدات دیجیتال و علوم انسانی اسلامی به دنبال آن بوده‌اند تا از ظرفیت‌های هوش مصنوعی برای بازیابی و تحلیل متون دینی، به‌ویژه احادیث، بهره‌مند شوند. 

استاد حوزه و دانشگاه افزود: اهمیت این دستاورد به اندازه تحول دیجیتال در منابع اسلامی است؛ چرا که امکان جستجو، بازیابی و تحلیل محتوای حدیثی را در سطحی نوین فراهم می‌کند و امروز شاهد رونمایی از سامانه‌ای هستیم که گامی مهم در این راستا محسوب می‌شود. 

حجت الاسلام والمسلمین بهرامی با اشاره به سابقه توجه مرکز نور به هوش مصنوعی گفت: از دهه ۷۰ این موضوع و همچنین مقوله هوش مصنوعی یکی از دغدغه‌های اصلی مرکز بوده و در همان دوران نیز مقاله‌ای در این زمینه منتشر شد و همچنین نرم‌افزار «درایه النور» به عنوان یکی از نخستین گام‌ها در بهره‌گیری از هوش مصنوعی تولید شد و در ادامه، برگزاری سمینارهایی در این حوزه و تاسیس آزمایشگاه هوش مصنوعی در سال ۱۴۰۰ و رونمایی از پژوهشگاه علوم انسانی اسلامی نیز در همین راستا بود. 

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی انسانی نور با تاکید بر اینکه این مسیر همچنان ادامه دارد، گفت: امروز در سایت هوش مصنوعی مرکز، بیش از ۵۰ محصول در حوزه علوم انسانی عرضه شده و مرکز نور با ایجاد زیرساخت‌های ضروری از جمله «دیتای ساختار یافته و پاکیزه»، «زیرساخت پردازشی» و «الگوریتم‌نویسی»، حرکت در مسیر تولید مدل‌های زبانی بزرگ و بهره‌گیری از هوش مصنوعی مولد را آغاز کرده است. 

استاد حوزه و دانشگاه افزود: طی دو سال گذشته زیرساخت پردازشی موردنیاز در مرکز راه‌اندازی شده و بانک‌های اطلاعاتی مورد نیاز نیز آماده شده‌اند که این دارایی‌ها اکنون به مرکز جایگاهی ممتاز در حوزه هوش مصنوعی داده‌اند. 

حجت الاسلام والمسلمین بهرامی در ادامه گفت: فعالیت‌های ما در حوزه هوش مصنوعی مولد شامل دیجیتال‌سازی، برچسب‌گذاری، تولید متن، مقاله‌نویسی بر اساس برگشت‌ها و نمایه‌ها، و ترجمه تخصصی متون است که در همین راستا، دستیار تخصصی علوم انسانی اسلامی نیز به‌زودی راه‌اندازی خواهد شد، البته این گام نخست است و برنامه‌ریزی شده تا این دستیار در حوزه‌هایی چون رجال، تاریخ و سایر رشته‌ها توسعه یابد و به یک دستیار جامع برای محقق علوم انسانی اسلامی تبدیل شود. 

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی انسانی نور همچنین از برگزاری همایش «علوم اسلامی و انسانی دیجیتال» در مهرماه خبر داد و گفت: در این همایش به مسائل هوش مصنوعی در علوم انسانی اسلامی به صورت تخصصی پرداخته خواهد شد و افزون بر این، تا پایان سال، هر ماه یک محصول هوشمند از سوی مرکز رونمایی می‌شود. 

وی درباره «سامانه گفت و گو با احادیث» که امروز رونمایی شد، عنوان کرد: پیش‌تر کاربران برای دسترسی به متون حدیثی به سراغ چت‌بات‌های عمومی می‌رفتند که اگرچه اطلاعات وسیعی ارائه می‌دادند، اما گاه با مشکلاتی مانند جعل حدیث نیز همراه بودند و سامانه‌ای که امروز رونمایی شد، دقیقا در همین نقطه ورود کرده و بر اساس بانک جامع احادیث شیعه طراحی شده است. 

به گفته رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی انسانی نور در مدل‌های سنتی جستجوی حدیثی، پژوهشگر باید به مفاهیم خاصی آشنا می‌بود تا بتواند حدیث مناسب را بیابد، اما این سامانه با هوشمندی بیشتر، این مسیر را ساده‌تر کرده است و در این سامانه کاربر می‌تواند به پرسش‌های خود، تحلیل‌های دقیق و فهرستی از احادیث مرتبط دست یابد. 

استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به پشتوانه علمی سامانه گفت: بانک جامع احادیث شیعه طی سی سال گذشته بیش از ۴۰۰ هزار حدیث مستند را از منابع مختلف گردآوری کرده است و سامانه گفتگو با پژوهشگر تعامل می‌کند و تحلیلی دقیق و مبتنی بر منابع معتبر شیعه به کاربر ارائه می‌دهد. 

حجت‌الاسلام والمسلمین بهرامی با اشاره به راه‌اندازی سامانه هوشمند «گفت‌وگو با احادیث» گقت: این نخستین دستیار هوشمند در حوزه حدیث‌پژوهی در جهان اسلام است که بر پایه دانش بومی توسعه یافته و به منابع حدیثی متقن و قابل اعتماد تکیه دارد. 

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی انسانی نور با بیان اینکه این سامانه بر دیتای متقن و قابل اعتماد استوار است، بیان کرد: یکی از چالش‌های دیرینه حدیث‌پژوهی که حدود هزار سال است محدثان با آن مواجه بوده‌اند، با این فناوری تا حد زیادی مرتفع شده است. 

دستیابی نوین به معارف دین از طریق سامانه گفت و گو با احادیث

وی ادامه داد: این دستیار هوشمند مسیر جدیدی را برای بازیابی، جست‌وجو، جمع‌آوری و طبقه‌بندی معارف حدیثی فراهم کرده و موجب شده است تا متون دینی با دقت و انسجام بیشتری مورد بهره‌برداری قرار گیرد. 

حجت الاسلام والمسلمین بهرامی افزود: در این سامانه، احادیث به‌صورت موضوع‌بندی و جلدبندی‌شده دسته‌بندی شده‌اند که کمک شایانی به پژوهشگران، طلاب و علاقه‌مندان به مطالعات حدیثی خواهد کرد. 

تکمیل ضعف منابع پیشین با پوشش بیش از ۴۰۰ هزار حدیث

استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه منابع مشابهی پیش از این تولید شده بود اما دچار محدودیت‌های محتوایی بودند، گفت: این سامانه برخلاف نمونه‌های قبلی، اطلاعات جامع و کاملی از بیش از ۴۰۰ هزار حدیث معتبر را دربرمی‌گیرد و امکان دسترسی دقیق به مفاهیم و متون دینی را فراهم می‌آورد. 

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی انسانی نور در پایان تصریح کرد: این فناوری نوین نه تنها نیازهای تخصصی حوزه علوم حدیث را پاسخ می‌دهد، بلکه بستری برای توسعه علوم اسلامی در بستر هوش مصنوعی به‌وجود آورده است. 

گفتنی است لینک سایت سامانه هوشمند «گفت و گو با احادیث» http://chattohadith.inoor.ir است که پژوهشگران می‌توانند به آن دسترسی داشته باشند.