تضمین حفاظت از محوطه‌های ثبت جهانی شده دره خرم آباد چیست؟
استاندار لرستان: مردم و دستگاه‌ها از آثار حفاظت می‌کنند/ مدیرکل میراث فرهنگی لرستان: ۸۰ درصد آثار جهانی شده در مناطق حفاظت شده محیط زیستی هستند
ایران با ثبت جهانی غارهای دره خرم‌آباد حالا جزو ۱۰ کشور جهان در ثبت میراث‌ملموس به‌شمار می‌رود اما ثبت جهانی آثار و محوطه‌های میراث‌فرهنگی چقدر می‌تواند تضمین‌کننده حفاظت از آن‌ها باشد. غارها و محوطه‌های پیش از تاریخ ایران اما یکی از وسیع‌ترین پرونده‌های ایران است که مستلزم برنامه‌های حفاظتی دقیق است تا از مداخلات و دست‌اندازی‌های دستگاه‌ها و عوامل انسانی دور بماند. موضوعی که از نگاه مدیر کل میراث‌فرهنگی و استاندار لرستان نگران‌کننده نیست چراکه به اعتقاد آن‌ها، ۸۰ درصد غارهای دره خرم آباد در مناطق حفاظت شده محیط‌زیستی هستند و مردم و دستگاه‌ها از آن‌ها حفاظت می‌کنند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، غارها و محوطه‌های پیش از تاریخ دره خرم‌آباد که حالا در جایگاه بیست و نهمین آثار ثبت جهانی شده ایران در فهرست یونسکو نشسته‌است، یکی از بزرگترین پرونده‌های ایران و جهان به لحاظ وسعت محسوب می‌شود. این مجموعه شامل آثاری با طول ۲۷ کیلومتر و ۴۰۰ هکتار عرصه و حریم مصوب با ۶۰ هزار سال قدمت اسکان بشر و محل مهاجرت ثانویه انسان به آسیا و اروپا است که مستلزم حفاظت و برخورداری از ضوابط محکم میراث‌فرهنگی است.
با این وجود، آنچه همواره در پرونده‌های ثبت جهانی نادیده گرفته می‌شود موضوع حفاظت پس از ثبت جهانی آثار است.
اینکه وزارت میراث‌فرهنگی چه ضوابط محکمی برای جلوگیری از دخالت و دخل و تصرف دستگاه‌ها و حتی ساخت و سازها در محوطه‌های ثبت ملی و جهانی شده کشور دارد، موضوعی است که همچنان در ابهام قرار دارد.
وجود ۸۰ درصد آثار جهانی شده در مناطق حفاظت شده محیط زیستی
عطا حسن‌پور، مدیرکل میراث فرهنگی استان لرستان و باستان‌شناسی که مسئولیت تنظیم پرونده ثبت جهانی محوطه‌های پیش از تاریخ دره خرم آباد را برعهده داشته است، در پاسخ به سوال ایلنا مبنی بر اینکه چه برنامه‌ای برای حفاظت بیشتر و جلوگیری از دست اندازی‌ها به آثار ثبت جهانی شده خرم آباد دارد؟ گفت: خوشبختانه ۸۰ درصد از غارها و محوطه‌های پیش از تاریخ دره خرم آباد در دل مناطق حفاظت شده محیط زیستی قرار دارند.
او افزود: غار کلدر، غار قمری و غار گیلوران دقیقا در عرصه محیط‌زیستی هستند که در ردیف مناطق حفاظت شده قرار دارند و درحال‌حاضر توسط دوربین، نگهبان و ایستگاه‌های محیط‌بانی پایش و حفاظت می‌شوند.
حفاظت از غارها با استقرار ایستگاه‌های گردشگری و گذاشتن نگهبان
حسن‌پور با اشاره به همکاری خوب اداره کل حفاظت محیط زیست استان لرستان با میراث فرهنگی این استان برای حفاظت از محوطه‌های ثبت جهانی شده دره خرم آباد اعلام کرد: بخشی از حفاظت این محوطه‌ها در قالب ایستگاه‌های محیط‌زیستی دیده شده است. دو غار کنجی و گرارجنه نیز با درب‌های فلزی مسدود شده‌اند و به هیچ عنوان امکان ورود به آن‌ها وجود ندارد. البته از آنجا که این غارها محل زندگی خفاش‌ها هستند درب‌ها به گونه‌ای تعبیه شده که مزاحم رفت و آمد خفاش‌ها نباشند.
مدیرکل میراث فرهنگی استان لرستان و مسئول تدوین پرونده ثبت جهانی محوطه‌های پیش از تاریخ دره خرم آباد تاکید کرد: یگان حفاظت میراث فرهنگی نیز به‌طور مداوم در حال پایش این آثار است و پس از احداث مراکز گردشگری و توریستی سنت‌ها در کنار غارهای ثبت جهانی شده، هر غار دارای نگهبانی می‌شود و موضوع گردشگری این محوطه‌ها نیز تسهیل خواهد شد.
همکاری خوب مردم و دستگاه‌ها در حفاظت از میراث جهانی خرم آباد
سید سعید شاهرخی نژاد استاندار لرستان نیز در پاسخ به سوال ایلنا درباره چگونگی جلوگیری از دست اندازی سایر دستگاه‌ها به عرصه و حریم آثار ثبت جهانی شده دره خرم آباد گفت: ثبت جهانی دره خرم‌آباد مطالبه عمومی همه دستگاه‌های استان و مردم بود.
شاهرخی نژاد افزود: مردم و تمام دستگاه‌های استانی این آثار را متعلق به خود می‌دانند و قطعا نه تنها تجاوزی به حریم این آثار نخواهد شد که علاوه بر مردم، همه دستگاه‌های استانی نیز به حفاظت از محوطه‌های پیش از تاریخ دره خرم آباد و غارهای ثبت جهانی شده توجه جدی دارند.
استاندار لرستان با تاکید بر همکاری خوب مردم و دستگاه‌ها در حفاظت و نگهداری از میراث جهانی شده استان لرستان و دره خرم آباد گفت: نمونه این همکاری‌ها بحث جابجایی پادگان سپاه از عرصه و حریم این آثار بود که با همکاری بین بخشی دستگاه‌ها آغاز شد و در حال انجام است. بنابراین همه دستگاه‌های استانی نهایت همکاری را برای حفاظت از میراث جهانی دره خرم آباد انجام می‌دهند.
غارها و پناهگاه‌های سنگی ثبت شده دره خرم‌آباد در زاگرس مرکزی، با تایید یونسکو شواهد قانع‌کننده‌ای از سکونتگاه‌های جوامع پارینه سنگی، به‌ویژه در دوران پارینه‌سنگی میانی و جدید ارائه می‌دهند و اشیای یافت شده در آن‌ها حتی قدمت استقرار بشر در این غارها و پناهگاه‌ها را به ۶۰ هزار سال قبل و دوره استقرار انسان نئاندرتال رسانده است.
باستان‌شناسان معتقدند، دره خرم‌آباد علاوه بر دارا بودن شواهد فرهنگی قابل توجه از دوران نئاندرتال‌ها، اهمیت زیادی در درک پراکندگی اولین جمعیت‌های انسان‌های مدرن از نظر آناتومی یا هوموساپینس‌ها در ایران دارد.
براساس پژوهش‌های فریدون بیگلری باستان‌شناس برجسته دوره پارینه سنگی، انسان‌های مدرن تقریبا ۴۰ هزار سال پیش با موفقیت جایگزین نئاندرتال‌ها در اوراسیا شدند و شواهد قانع‌کننده‌ای از وجود آن‌ها در دره خرم آباد وجود دارد که قدمت آن به بیش از ۳۹ هزار سال پیش برمی‌گردد.
در طول پارینه سنگی فوقانی، محوطه‌های پیش از تاریخ دره خرم‌آباد، بقایای باستان‌شناسی برخی از پیشرفته‌ترین جوامع در منطقه زاگرس و ایران را نشان می‌دهند که با یک چارچوب فرهنگی پیچیده که شامل الگوهای رفتاری نمادین پیچیده است، مشخص می‌شوند. شواهد صنایع سنگی پیچیده و بیان هنری – نمادین از این دوره نشان‌دهنده جهش قابل توجه در ساختارهای اجتماعی و هویت فرهنگی انسان است و نقش این دره را به عنوان یک مرکز حیاتی برای نوآوری و سازگاری انسان در طول پارینه سنگی فوقانی برجسته می‌کند.
با این حال اهمیت این غارها فراتر از دوران پارینه سنگی است. حتی پس از انتقال سکونتگاه‌های اصلی انسانی از غارها به کف دره، همچنان توسط جمعیت‌های پیش از تاریخ و تاریخی در دره خرم آباد مورد استفاده قرار می‌گرفتند. یافته‌های باستان‌شناسی وجود استحکامات قابل توجهی از عصر برنز را در بالای رخنمون کارستی فلک‌الافلاک و تپه واقع در زیر فلک‌الافلاک نشان می‌دهد، درحالی که یکی از غارها، غار کونجی، به‌عنوان یک محل دفن برجسته برای جوامع عصر برنز در منطقه عمل می‌کرده است.
