ایلنا گزارش می‌دهد؛
شکاف مزدی، مسکن و سختی کار؛ دو روایت از آنچه در بارز کردستان می‌گذرد
در حالی که کارگران کارخانه لاستیک بارز کردستان معتقدند فشار کاری سنگین، دستمزد پایین و ضعف ایمنی از مشکلات شرکت است، مدیرعامل مجموعه اما از نظارت بر بهداشت حرفه‌ای، همسان‌سازی حقوق و بهبود شرایط سخن می‌گوید؛ دو روایت متفاوت از یک واقعیت!
به گزارش خبرنگار ایلنا، گروه صنعتی بارز به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان محصول تایر در کشور دارای دو واحد بزرگ در استان‌های کرمان و کردستان است که کارگران آن هنوز مطالبات بر زمین‌مانده و محقق نشده دارند. هرچند تاکنون تغییرات قابل توجهی در میزان سوددهی و تولید این مجموعه ثروتمند به وجود آمده، اما همه پرسنل این مجموعه به همین نسبت (به ویژه در واحد کردستان) از مواهب این رشد بهره‌مند نشده‌اند.
صنعتی با دو بازو در شرق و غرب کشور...
گروه صنعتی بارز در سال ۱۳۶۳ با نام «مجتمع لاستیک سیرجان» فعالیت خود را آغاز کرد و تنها سه سال بعد، با تغییر نام به «مجتمع لاستیک صنایع کرمان»، نخستین تحول در هویت خود را تجربه کرد. طی دهه‌های ۷۰ و ۸۰، این شرکت با رشد فزاینده و تأسیس شرکت‌های تابعه متعدد، هویت نهایی خود را به عنوان «گروه صنعتی بارز» تثبیت نمود. این گروه در حال حاضر با ۸ شرکت تابعه فعال، شبکه‌ای گسترده از تولید و بازرگانی را در اختیار دارد.
نقطه عطف توسعه این گروه، سرمایه‌گذاری در مناطق به اصطلاح محروم بود. باوجود حضور واحد اصلی شرکت بارز در استان کرمان، طرح توسعه این شرکت در این استان محدود نماند. تأسیس «شرکت لاستیک بارز کردستان» در سال ۱۳۹۱ در شهرک صنعتی دهگلان -که امروزه به بزرگترین تولیدکننده لاستیک ایران بدل شده است- و همچنین آغاز پروژه ساخت مجتمع جدید تایرسازی در استان لرستان، نشان‌دهنده یک استراتژی توسعه منطقه‌ای هدفمند است.
ذکر این تاریخچه بدون توجه به ساختار مالکیتی آن ناقص است. حضور «شرکت سرمایه‌گذاری نفت، گاز و پتروشیمی تأمین (تاپیکو)» به عنوان سهامدار اصلی، و بالاسری آن «شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی (شستا)»، نشان می‌دهد که چه سرمایه‌های عظیمی، مسیر توسعه یک گروه صنعتی خصوصی را هدایت می‌کنند. علاوه بر این، شرکت یاد شده سهامداران دیگری نیز در بخش خصوصی و دولتی و بانکی کشور دارد، به این ترتیب که سی و دو درصدِ سهامِ آن متعلق به شرکت سرمایه گذاری بانک ملی، نیمی از آن متعلق به شستا و مابقی متعلق به سایر سهامداران است.
شکاف مزدی میان استان‌ها
تفاوت قابل توجهی میان دستمزد کارگران واحد کردستان و همتایان آنان در کارخانه کرمان دیده می‌شود. هرچند برخی مقامات این مجموعه از طرح‌هایی سخن می‌گویند که هدف آن همسان‌سازی حقوق کارگران هر دو واحد است، اما روایت‌های کارگران ـ به‌ویژه در واحد کردستان ـ نشان می‌دهد که این اختلاف همچنان پابرجاست و اقدامی عملی برای رفع آن صورت نگرفته است.
در حالی‌که حقوق کارگران لاستیک بارز کرمان از حدود ۲۸ میلیون تومان به بالا شروع می‌شود و شیفت کاری آن‌ها ۸ ساعت است، کارگران واحد کردستان با شرایط سخت‌تری روبه‌رو هستند. میانگین دریافتی آنان حدود ۲۲ تا ۲۳ میلیون تومان است و با وجود اضافه‌کاری‌های سنگین ـ حدود ۷۰ ساعت در ماه ـ و سابقه‌ی کاری طولانی، در نهایت حقوقشان به‌سختی به ۲۸ میلیون تومان می‌رسد.این اختلاف فاحش نشان‌دهنده‌ی نابرابری‌های ساختاری در سیستم پرداخت است که به‌دلیل موقعیت ضعیف‌تر کارگران کردستان در چانه‌زنی شکل گرفته است. به‌طور کلی، دستمزدها در این واحد صنعتی تنها در حد حداقل‌های قانونی باقی مانده و در شرایط دشوار بازار کار سنندج، این موضوع فشار مضاعفی بر معیشت کارگران وارد کرده است.
یکی از کارگران در این‌باره می‌گوید: مدیریت کارخانه با این توجیه که شرایط کاری ما نسبت به سایر کارخانه‌های استان بهتر است، از تأمین بسیاری از حقوق قانونی کارگران خودداری می‌کند ، شدت تولید و فشار مدیران برای افزایش آمار تولید در سال گذشته به حدی بوده که حتی برخی از مهندسان کارخانه از «فشار بیش از حد بر ماشین‌آلات» سخن گفته‌اند. او اضافه می‌کند: وقتی دستگاه‌ها به‌دلیل اضافه تولید دچار استهلاک شدید می‌شوند، تصور کنید کارگرانی که باید ساعت‌های طولانی با این دستگاه‌ها کار کنند در چه شرایطی هستند!
کارگران همچنین به تفاوت قابل توجه میان حقوق کارگران تولیدی و کارشناسان فنی اشاره می‌کنند. به گفته‌ی آنان، اختلاف دریافتی میان یک کارگر با ده سال سابقه و یک کارشناس تازه‌استخدام گاهی به بیش از چند میلیون تومان می‌رسد. یکی از کارگران توضیح می‌دهد: کارگر با ده سال سابقه ممکن است ۲۶ یا ۲۷ میلیون تومان حقوق بگیرد، اما کارشناس تازه‌استخدام با یک سال سابقه، بیش از ۳۰ میلیون تومان دریافتی دارد. در فیش حقوقی کارشناسان آیتم‌هایی مثل “حق مسئولیت” و “حق جذب” دیده می‌شود که برای کارگران اصلاً وجود ندارد. این تفاوت‌ها نشان بارز نابرابری است.
ایمنی اولویت نیست
به گفته‌ی کارگران، در چندین سال اخیر، شمار حوادث کاری در کارخانه لاستیک بارز کردستان که خطر جانی داشته‌اند، بیش از ۱۰ مورد بوده است.
یک منبع کارگری در پاسخ به پرسشی درباره ایمنی محیط کار و نحوه‌ی مواجهه با حوادث شغلی افزود:واحد HSE کارخانه هرگاه که در حین کار برای کارگری حادثه‌ای رخ دهد و آسیبی به وی وارد شود، به‌جای ثبت آن به عنوان "حادثه ناشی از کار" که مسئولیت و هزینه‌هایی برای مدیریت به همراه دارد، آن را "خطای انسانی" ثبت می‌کند. با این روش، مدیران به‌راحتی خود را از بار مسئولیت و هزینه‌های ناشی از آن مبرا می‌کنند. گویا امنیت جانی و حفظ سلامت کارگران برای مدیران بارز در اولویت نیست؛ چرا که بسیاری در این مجموعه با مشکلات و بیماری‌های ناشی از کار دست‌به‌گریبان هستند.با این حال، مشکلات ایمنی تنها به ثبت حوادث محدود نمی‌شود.
فشار کاری بالا و نبود نیروی کافی در بخش‌های مختلف تولید، از عوامل اصلی فرسودگی جسمی و روانی کارگران است. به گفته‌ی منابع کارگری، این فشارها از سال ۱۴۰۰ به بعد به نقطه‌ی بحرانی رسیده و در آبان همان سال، کارگران در اعتراض به حجم کار طاقت‌فرسا و دستمزد پایین، دست به اعتراض زده‌اند.در آن مقطع، بسیاری از خطوط تولید که باید با سه یا چهار کارگر فعال می‌بودند، با دو یا حتی یک نفر اداره می‌شد. این فشار کاری مداوم باعث افزایش آسیب‌های بدنی، ازجمله دیسک کمر، واریس پا، مشکلات ستون فقرات و خستگی مفرط در بین نیروها شده است. با وجود وعده‌های مدیریت برای اصلاح شرایط، عملاً تغییری در وضعیت نیروها ایجاد نشده و کارگران می‌گویند کاهش محدود حجم کار، در نتیجه‌ی همان اعتراضات و فشار جمعی بوده است.
در کنار فشار کاری، مسئله‌ی ایمنی و سلامت جسمانی کارگران نیز در وضعیت نگران‌کننده‌ای قرار دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که برخلاف ادعای مدیریت درباره‌ی اجرای طرح‌های ارگونومی و حرکات اصلاحی، تغییر چندانی در شرایط کاری کارگران ایجاد نشده است. بسیاری از نیروها با آسیب‌هایی نظیر قوز کمر، صافی کف پا و آرتروز زانو یا گردن مواجه‌اند، اما هیچ اقدامی برای جابه‌جایی آن‌ها به بخش‌های سبک‌تر انجام نشده است.
پیش‌تر کمیته‌ای موسوم به «کمیته پزشکی» با حضور پزشک و تعدادی از مدیران تولید در کارخانه فعال بود که وضعیت جسمی کارگران را بررسی و در موارد حاد پیشنهاد جابه‌جایی یا کاهش فشار کاری می‌داد؛ اما با افزایش تعداد مراجعه‌کنندگان، این کمیته به دستور مدیریت تعطیل شد.
اکنون، در مواردی که برای کارگران آسیب یا بیماری شغلی پیش می‌آید، مدیریت تنها توصیه می‌کند چند روز «استعلاجی» بگیرند و پس از آن بدون هیچ تغییر در وضعیت کاری، به همان بخش قبلی بازگردند.
بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد این واحد صنعتی که جزو مهم‌ترین کارخانه‌های تولید لاستیک در استان کردستان و ایران محسوب می‌شود، با وجود نیاز مبرم به نظارت مستمر اداره کار، در عمل با کوتاهی این نهاد مواجه است. به گفته کارگران، اداره کار سنندج در سال‌های اخیر نه تنها نظارت مؤثری اعمال نکرده، بلکه بازدیدهای صورت‌گرفته نیز گاهاً صوری بوده و بدون پیگیری جدی مسائل کارگری به پایان رسیده است. این فقدان نظارت صحیح، زمینه‌ساز تداوم شرایط دشوار برای کارگران این مجموعه شده است.
رویای مسکن کارگری کارگران بارز!
لاستیک بارز استان کردستان با حدود ۱۱۰۰ کارگر، مشمول ماده‌ی ۱۳۲ قانون کار است. بر اساس این ماده، کارگران حق دارند برای تأمین مسکن، تعاونی مسکن تشکیل دهند و وزارتخانه‌های مرتبط نیز موظف به همکاری در این زمینه هستند.
با این حال، در حالی‌که حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد از کارگران این مجموعه اجاره‌نشین هستند و نیاز فوری به مسکن دارند، اجرای این قانون در عمل متوقف مانده و به مرحله‌ی اجرا نرسیده است.
کارگران این واحد صنعتی می‌گویند: زمانی که پرسنل کارخانه در تلاش برای تشکیل تعاونی مسکن کارگران بودند، مدیریت مجموعه به جای حمایت از این روند قانونی، به هر کارگر وام حدود ۲۵۰ میلیون تومانی پرداخت کرد. این وام از سوی دفتر مرکزی بارز در تهران تأمین شد، اما این پول برای خرید خانه یا تامین مسکن کافی نبود.
کارگران تأکید می‌کنند که برای دریافت این وام مجبور شده‌اند فرم‌هایی را امضا کنند که در آن قید شده بود «وام تعاونی مسکن دریافت کرده‌اند»؛ در حالی که در واقع چنین طرحی هیچ‌گاه اجرا نشده است.به گفته‌ی آنان، مدیریت در ابتدا وعده داده بود که در قالب تعاونی مسکن، برای کارگران واحدهای مسکونی احداث خواهد کرد. اما پس از مدتی، اعلام شد که هزینه‌ی ساخت‌وساز و آماده‌سازی زمین بسیار بالا است و بخش زیادی از این هزینه‌ها باید توسط خود کارگران پرداخت شود. در نتیجه، پروژه‌ی ساخت مسکن در عمل لغو شد.
پس از آن، طرح دیگری مبنی بر خرید زمین در خارج از شهر مطرح شد، اما این طرح نیز به دلیل مشکلات مربوط به کاربری زمین و برخی تصمیم‌گیری‌های مدیریتی، به سرانجام نرسید.
در نهایت، مدیریت تصمیم گرفت به جای اجرای پروژه‌ی مسکن، به هر کارگر وام پرداخت کند. این مبلغ در ابتدا به حدود ۲۰۰ نفر از کارگران پرداخت شد. با این حال، همان زمان نیز این رقم پاسخگوی نیاز واقعی کارگران نبود و تنها می‌توانست بخش کوچکی از هزینه‌ی خرید خانه را پوشش دهد. سال‌های بعد و با افزایش تورم، ارزش واقعی این مبلغ به‌شدت کاهش یافت. چند ماه پیش نیز این مبلغ به گروه دوم کارگران، یعنی نفرات ۲۰۰ تا ۴۰۰، پرداخت شد؛ اما قدرت خرید آن در مقایسه با گروه نخست حتی به یک‌سوم هم نمی‌رسید. طبق گفته‌ی کارگران، مدیریت کارخانه قصد دارد همین مبلغ ثابت را بدون هیچ‌گونه افزایش یا در نظر گرفتن نرخ تورم، تا نفر هزارم نیز ادامه دهد.
کارگران در اظهارات خود تصریح می‌کنند: اگرچه مدیران می‌گویند این کمک‌ها در قالب طرح نهضت ملی مسکن انجام شده اما در عمل چنین ارتباطی وجود ندارد. ما خودمان در تعاونی‌های مسکن ملی عضو هستیم و چند قسط نیز پرداخت کرده‌ایم اما تاکنون حتی یک ریال از کارخانه برای این موضوع کمک دریافت نکرده‌ایم. هیچ‌کدام از همکاران ما نگفته‌اند که کارخانه در پرداخت اقساط یا ثبت‌نام مسکن ملی به آن‌ها کمکی کرده باشد.
به گفته‌ی این کارگران، مدیریت کارخانه با این پرداخت‌های جزیی عملاً از زیر بار مسئولیت ساخت مسکن کارگری و اجرای ماده‌ی ۱۳۲ قانون کار شانه خالی کرده است.
در پایان، منابع کارگری این واحد صنعتی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا درباره چگونگی پیگیری مطالبات خود اعلام کردند: نهاد قانونی پیگیری مطالبات کارگران، تشکل‌های کارگری در هر کارخانه است و در مجموعه بارز، شورای اسلامی کار حضور دارد. اما متأسفانه به دلیل نفوذ کارفرمایان در این تشکل، هیچ‌یک از خواسته‌های ما به صورت واقعی پیگیری نمی‌شود.
این منابع در پایان مهم‌ترین خواسته‌های کارگران لاستیک بارز را این‌گونه برشمردند: اجرایی‌سازی قانون تعاونی مسکن، اعطای حق سختی کار به کارگران و تجهیز کارگاه به ابزار و امکانات ایمن برای حفظ جان کارگران.
مدیرعامل شرکت چه می‌گوید؟
بعد از مشاهدات میدانی و ارتباط با کارگران لاستیک بارز کردستان، این ضرورت احساس شد که به سراغ مدیرعامل این شرکت برویم و نظر او را درباره موضوعات مطرح شده از سوی کارگران جویا شویم.
کاوه مفاخری (مدیرعامل واحد بارز کردستان) در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا در ابتدا با تأکید بر اینکه در دو سال گذشته اقدامات قابل توجهی برای کاهش سختی کار کارگران انجام شده است، گفت: صنعت تایر ذاتاً صنعتی فیزیکی است و در کارخانه بارز کردستان، بخش زیادی از فعالیت‌ها به‌صورت دستی انجام می‌شود. با این حال، ما در دو سال اخیر پروژه‌های زیادی برای بهبود شرایط جسمی و کاهش فشار کاری پرسنل اجرا کرده‌ایم. از جمله در هر ماشین پای‌سازی که پیش‌تر یک نفر به‌تنهایی فعالیت می‌کرد، حالا نیروی کمکی در نظر گرفته‌ایم تا حجم کار کاهش یابد.
او افزود: ما دستگاه‌های جدیدی برای کاهش فشارهای فیزیکی خریداری کرده‌ایم؛ از جمله سیستم‌های وکیوم برای جابه‌جایی مواد اولیه سنگین که قبلاً کارگران با دست انجام می‌دادند. یکی از این دستگاه‌ها با هزینه شش میلیارد تومانی خریداری شده است تا کارگران دیگر مجبور به بلند کردن دستی بارهای سنگین نباشند. پایش ارگونومی و سلامت کارگران این واحد به‌عنوان نخستین کارخانه تایرسازی کشور در سال گذشته اجرا شده است. اساتید متخصص ارگونومی به‌صورت فردی وضعیت جسمی تمام نیروها را بررسی کردند و برای هر نفر حرکات اصلاحی یا تغییر شغلی در صورت نیاز تجویز شد. این پروژه بسیار موفق بود و امسال چند کارخانه دیگر نیز تصمیم به اجرای آن گرفتند.
او با اشاره به نتایج مثبت این طرح گفت: در معاینات ادواری امسال، از میان ۱۴ شاخص بررسی‌شده، ۱۱ شاخص نسبت به سال گذشته بهبود داشته است. حتی تعداد افرادی که دچار دیسکوپاتی بودند از ۲۵ نفر به ۲۰ نفر کاهش پیدا کرد، که نشان‌دهنده اثر مستقیم حرکات اصلاحی است.
وی پیرامون درخواست شمول قانون سخت و زیان‌آور و بحث وضعیت مشمولیت کارگران این مجموعه توضیح داد: کارخانه بارز کردستان از سال ۱۳۹۶ به بهره‌برداری رسیده و اکنون حدود هشت سال از فعالیت آن می‌گذرد. ما از بهار امسال طرح طبقه‌بندی مشاغل را به تأیید اداره کار استان رسانده‌ایم و کمیته بررسی مشاغل سخت و زیان‌آور نیز تشکیل شده است. مراحل اندازه‌گیری فاکتورهای محیطی مانند صدا، حرارت، ارتعاش و گردوغبار انجام شده و منتظر جمع‌بندی نهایی کمیته هستیم. نتیجه ممکن است طی یکی دو ماه آینده اعلام شود.
مفاخری افزود: از ابتدای فعالیت کارخانه، ما چهار درصد مازاد حق بیمه مربوط به مشاغل سخت و زیان‌آور را برای تمام پرسنل ذخیره کرده‌ایم تا در صورت تصویب کمیته، مشکلی در پرداخت سهم بیمه‌ای نداشته باشیم.
مدیرعامل کارخانه بارز کردستان درباره وضعیت حقوق و دستمزد در مورد مقایسه حقوق کارکنان بارز کردستان با سایر واحدهای گروه، گفت: از ابتدای فعالیت، کلیه آیتم‌های حقوقی در بارز کردستان با واحد کرمان یکسان بوده است. پس از بازنگری سال گذشته در طرح طبقه‌بندی مشاغل، این تغییرات هم‌زمان در کردستان نیز اعمال شد. بنابراین یک اپراتور با سابقه و شرایط مشابه در کردستان دقیقاً همان حقوقی را دریافت می‌کند که در کرمان پرداخت می‌شود. تنها تفاوت موجود، مربوط به سابقه کاری بیشتر کارکنان کرمان است که طبیعی است بر سنوات تأثیر می‌گذارد.
مفاخری در ادامه تصریح کرد: در سطح استان کردستان، کارخانه بارز یکی از بالاترین رده‌های پرداخت حقوق را دارد. با وجود نرخ بالای بیکاری در استان، تقاضا برای اشتغال در این کارخانه بسیار بالاست و ما روزانه درخواست‌های متعددی از نهادها و افراد مختلف برای جذب نیرو دریافت می‌کنیم.
این مدیرعامل در پاسخ به پرسشی درباره وضعیت تعاونی مسکن کارگران، توضیح داد: تعاونی مسکن کارگری کارخانه در سال ۱۴۰۱ با حضور ۲۰۰ نفر از کارکنان تشکیل شد. ما متعهد شدیم که پس از انتخاب زمین توسط هیئت‌مدیره تعاونی، پنجاه درصد مبلغ خرید زمین را به‌صورت تسهیلات کم‌بهره در اختیار آن‌ها بگذاریم. اما متأسفانه پس از یک‌سال جست‌وجو، اعضای هیئت‌مدیره به اجماع نرسیدند و در نهایت با ارسال نامه رسمی از ادامه پروژه انصراف دادند.
او ادامه داد: اختلافات درون تعاونی و پراکندگی محل سکونت کارکنان (سنندج، دهگلان و بانه) باعث شد توافقی بر سر موقعیت زمین حاصل نشود. به همین دلیل، تسهیلاتی که قرار بود در قالب تعاونی پرداخت شود، به‌صورت انفرادی در اختیار کارکنان قرار گرفت. بسیاری از همکاران با استفاده از همین وام‌ها زمین خریدند و بعضاً وارد مرحله ساخت‌وساز شدند.
مدیرعامل بارز کردستان در ادامه خاطرنشان کرد: ما همچنان در طرح‌های جدید مسکن کارگری مشارکت داریم و اخیراً با اداره کار استان نیز جلسه‌ای برگزار کرده‌ایم تا در قالب طرح نهضت ملی مسکن، از زمین‌های دولتی برای همکاران استفاده شود. اولویت با کارکنانی است که فاقد مسکن هستند و تاکنون از هیچ تسهیلاتی در این بخش استفاده نکرده‌اند.
وی تأکید کرد: هیچ‌کدام از وام‌های پرداخت‌شده، مانع از بهره‌مندی کارگران از طرح‌های ملی مسکن نخواهد بود و ما همچنان آماده همکاری و حمایت از کارکنان در تأمین مسکن هستیم.
در پایان، مفاخری اظهار کرد: تمامی شاخص‌های سلامت و ایمنی در کارخانه نسبت به سال‌های قبل بهبود یافته است. تفاوتی میان حقوق کارکنان کردستان و سایر واحدهای گروه وجود ندارد، و در زمینه مسکن نیز برنامه‌های حمایتی همچنان ادامه دارد. هدف ما ایجاد محیطی ایمن، منصفانه و شایسته برای همه همکاران است.
گزارش: سعید حسام‌الدینی
