گاز سمی با کارگر شوخی ندارد/ احتمال مرگ فقط در دو دقیقه!

به گزارش خبرنگار ایلنا، بررسی ابعاد مختلفِ پرونده تاسف‌بار گاز گرفتگی کارگران در پالایشگاه زرقان شیراز، هنوز ادامه دارد؛ هرچند کارشناسان ایمنی و افسران HSE این شرکت هنوز اطلاعات و جزئیاتی از علت نشت گاز H۲S (سولفید هیدروژن) در مخازن این مجموعه ارائه نداده اند اما کارشناسان با سابقه حوزه ایمنی و حفاظت فنی، نکات مختلفی را درباره این حادثه تذکر می دهند.

در این رابطه شهرام غریب (کارشناس ارشد و مدرس حوزه ایمنی صنایع نفت و گاز) پس از سه دهه سابقه در حوزه ایمنی نفت و گاز و پالایشی در استان فارس، جزئیات بیشتری را در گفتگو با خبرنگار ایلنا اظهار کرد.

غریب با اشاره به مخاطرات و سختی‌های کار پایش ایمنی در واحدهای پترو-پالایشی کشور، اظهار کرد: خطرناک‌ترین و معروف‌ترین گاز موجود در فعالیت‌های شرکت‌های پترو-پالایشی و نفتی، گاز سولفید هیدروژن (H۲S) است. این گاز تاکنون بیش از هر گاز یا ماده دیگری جان کارگران حوزه نفتی، پالایشی و پتروشیمی را در سراسر جهان و به ویژه ایران گرفته است. 

وی افزود: گاز H۲S در غلظت پایین بی‌رنگ بوده و تنها بوی تخم مرغ گندیده می‌دهد. در غلظت بالا و سنگین از آنجا که ۱.۱۹ برابر از هوا سنگین‌تر است، در ارتفاع پایین‌تر می‌رود و بوی آن به بوی گوگرد و داروهایی نظافت تند نزدیک‌تر می‌شود. این بو در شرایط غلظت بالا یک حالت متناقض دارد. هرچقدر شما غلظت H۲S بیشتری را در محیط استنشاق کنید، بوی آن ضعیف‌تر شده و قطع می‌شود. علت این است که در واقع بو قطع نمی‌شود! بلکه این گاز در شرایطی که استنشاق غلیظ آن صورت گیرد، بویایی کارگر و پرسنل را از بین می‌برد و عصب‌های گیرنده بویایی را در محیط سینوسی بینی و صورت مانند ویروس کرونا قطع می‌کند. همین موضوع باعث می‌شود که کارگر دیگر در غلظت بالا احساس گازگرفتگی نکند. 

این کارشناس ارشد ایمنی تصریح کرد: عصب‌های بویایی در اثر استنشاق این گاز از بین می‌رود و این باعث می‌شود که نیاز به سنجش گاز ضروری‌تر شود. این گاز بسیار قابل اشتعال، شدیداً سمی و کشنده و سنگین‌تر از غلظت هواست و به همین دلیل ظرف مدت کمتر از دو دقیقه نیروی کار استنشاق کننده را از پای در می‌آورد. اما چرا این گاز به این آسانی نشت می‌شود؟ پاسخ این است که این گاز سولفید هیدروژن دو ویژگی دیگر نیز دارد که یکی خورندگی فلزات و لوله‌هاست. این گاز می‌تواند در شرایطی که تعمیرات صحیح وجود نداشته باشد و جنس مناسب و غیر مستهلک استفاده نشود، لوله یا مخازن را خورده و با سوراخ کردن نشت کرده و محیط را مسموم کند. در هنگام اورهال و تعمیرات با چشم غیرمسلح نیز می‌توان دید که لوله‌ها و محیط‌ها و مخازنی که در تماس با این گاز بودند، آسیب دیده‌اند. 

وی ادامه داد: ویژگی دوم و نکته دیگر این است که این گاز به راحتی در آب حل می‌شود و این نیز کار نشر و نشت را برایش آسان می‌کند؛ حال تصور کنید که کارگر یا پرسنل شرکت از جایی با غلظتی خاص، بویایی خود را نیز از دست داده است. این کارگر روی زمین می‌افتد و به دلیل سنگینی گاز، با افتادن در ارتفاع پایین‌تر بیشتر آسیب می‌بیند و همچنان گاز استنشاق می‌کند. همین موضوع باعث مرگ در طول مدت دو دقیقه می‌شود. ممکن است در حجم ۶۵۰ تا ۱۰۰۰ پی. پی. ام، گاز یاد شده فرد را با یک دم و بازدم بکشد، اما حتی در سطح ۱۰۰ پی. پی. ام نیز که اندک است، ممکن است نیروی کار با استنشاق گاز سولفید هیدروژن، از حال برود و از کار بیفتد. همین مسئله شرایط حفظ ایمنی در محیطی که این گاز در آن وجود دارد را بسیار دشوار و سخت می‌کند. 

این مدرس ارشد ایمنی صنایع نفت و گاز اظهار کرد: بحث «یکپارچگی مکانیکی» در ایمنی بسیار مهم است. تجهیزات باید مدام چک شود تا مشاهده شود در اثر گازها و مایعات مخرب و برخورد هوا یا هر کنش و واکنشی، تجهیزات در چه حالی قرار دارند و آیا امکان نشت در آینده از منافذ یا بخش‌هایی از آن ممکن است. یکپارچگی مکانیکی و ایمنی مکانیکی حوزه گسترده‌ای است که بازرسی آن نیز بسیار خاص است. این حوزه با بسیاری از روش‌ها از جمله بازدید با اشعه لیزر و دستگاه‌های مختلف و حتی چشم غیرمسلح و سنجش‌گرهای دیگر انجام می‌گیرد و حتماً باید به نوبت و مرتب انجام بگیرد تا چنین فجایعی رخ ندهد. 

غریب خاطرنشان کرد: گازهای سمی دارای اصطلاحی شاخصی، به نام «ADLH» هستند که میزان فوریت خطر جانی آن‌ها را نشان می‌دهد. گاز H۲S از معدود گازهایی است که ۱۰۰ پی. پی. ام آن فرد را زمین‌گیر کند. بسیاری از افراد که در اثر این گاز روی زمین می‌افتند، در حالی که زنده‌اند، امکان تکان خوردن ندارند. افرادی که به کمک این افراد زمین‌گیر بدون وسایل حفاظتی می‌شتابند نیز در معرض خطر مرگ قرار می‌گیرند و نمی‌توانند خود و همکارشان را نجات دهند. به همین دلیل H۲S از بی‌رحم‌ترین گازهای محیط کار شناخته می‌شود. کارگرانی که بیماری زمینه‌ای، دیابت، فشار خون و مصرف دخانیات و مواد مخدر و الکل دارند، بسیار سریع‌تر از این گاز آسیب می‌بینند. 

این کارشناس ارشد ایمنی صنایع نفت و گاز با بیان اینکه «معمولاً جزئیات کامل حوادث بیرون نمی‌آید، لذا باید باتوجه به تجارب گذشته برحسب شرایط محیطی کار سخن گفت» اضافه کرد: شنیده‌ها حاکی از این است که حداقل یکی از کشته‌شدگان از نفرات ایمنی بوده و حادثه نیز در محیط بسته رخ داده است. در موارد حادثه در محیط بسته، شرایط بسیار حساس‌تر است. یک قانون در محیط کار بسته وجود دارد. برخی اتمسفرها قابل اشتعال هستند که شامل گازهای قابل انفجار و شعله‌ور شدن هستند. برخی گازها مسموم‌کننده هستند و اتمسفر سوم، فضای گازهای محدود کننده اکسیژن یا کمبود اکسیژن هست که باعث خفگی می‌شود. گاز H۲S هر سه شرایط را ایجاد می‌کند. در چنین شرایطی «مجوز کار» توسط نفرات ایمنی باید با حداکثر پایش و سنجش گاز سولفید هیدروژن همراه باشد. این سنجش گاز علاوه بر بررسی مکانیکی و یکپارچگی مکانیکی و نظارت و پایش سخت‌گیرانه فنی است که قبل از صدور مجوز شروع کار باید مورد چک قرار گیرند. 

وی بیان کرد: این حادثه نیز جزو حوادث فرآیندی بوده است؛ ضرورت توجه به «ایمنی فرآیندی» که برای مدیریت  حوادث بارها بر آن تاکید کردیم و در بازرسی‌های کار به آن توجه نمی‌شود، با وقوع چنین حوادثی بیشتر روشن می‌شود. فرآیندهای عملیاتی درگیر با مواد و محیط، باید از طریق رویه‌های مهندسی و عملیاتی به دست بیاید. ما مطمئنیم که تیم ایمنی قبل از کار پایش خود را کرده و یکی از نفرات ایمنی نیز در این حادثه جان خود را از دست داده است، پس به تیم ایمنی نمی‌توان چندان خرده گرفت. اینکه چرا نشت مورد توجه قرار نگرفته، به این علت است که ما فرهنگ و آموزش ایمنی و توجیه فنی و اقتصادی برای رعایت ایمنی برای کل سازمان و به ویژه مدیران مجموعه‌ها ایجاد نکردیم وگرنه نشت گاز به صورت بلادرنگ شروع می‌شود و اثرات تخریبیِ برخی گازها بسیار بالاست و نمی‌توان در دقیقه نود و با مدیریت بحران ناگهانی، بحران ناشی از نشت آن‌ها را جمع کرد. وضعیت سلامت تجهیزات و عدم استهلاک لوله‌ها و مخازن شوخی نیست که بخواهیم با صرفه‌جویی روی کنترل و تعمیر و تعویض آن، چیزی را زیرسبیلی رد کنیم!