استاد دپارتمان شرق‌شناسی دانشگاه هومبولت برلین:
برند «حلال» با گردش مالی یک تریلیون دلاری حاصل تجارت آمیخته با اخلاق است/ ایران و کشورهای خلیج فارس بنیان‌گذار تجارت معنوی هستند
نویسنده کتاب «تجارت جهانی دراقتصادهای معنوی» معتقد است که در سده‌های میانه، موانع بسیاری از جانب کلیسای کاتولیک واتیکان برای تجارت شکل می‌گرفت اما این موانع، هیچ‌کدام برخواسته از معنویت نبود این در حالی‌ست که در سرزمین‌های پیرامون خلیج فارس، معنویت بر تجارت حاکم است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، بسیاری از مورخان و اقتصاددانان، پیدایش تجارت را به عنوان مبدا بسط تمدن بشری و آشنایی تمدن‌ها می‌دانند. از مبادله کالا به کالا و پایاپای تا ضرب سکه از طلا توسط دولت «لیدیه» و چاپ اسکناس توسط امپراتوری هان در چین، تجارت به عنوان حلقه اتصال تمدن‌ها به یکدیگر نام برده می‌شود و با شکل‌گیری راه تاریخی «ابریشم»، تنش‌های میان ملل نیز تا حد بسیاری فروکش کرد! این بار تجارت بود که صلح را میان انسان‌ها برقرار می‌کرد! به عبارت دیگر، منفعت‌طلبی‌های فردی و «عدم شجاعت سرمایه» باعث می‌شد که برای بسط بازرگانی، دولتهای کهن بسیاری از جاه‌طلبی‌های سیاسی خود را کاهش دهند. این دستاورد بزرگ تاریخ حیات بشری است که ویل دورانت در اثر گرانسنگ تاریخ تمدن، از آن تحت عنوان «صلح زرد» (به تسامح به علت زردی رنگ سکه طلا) نام می‌برد. با این حال، در «صور بنیادین پیدایش حیات دینی» قواعد مختلفی در عرصه تجارت وضع شد و این باعث شد تا محدودیت‌هایی ـ به نسبت ـ اخلاقی، در اشکال تجارت و برخی از حالت‌های معنوی در قبال آن پدید آمد. گفتگوی ایلنا با دکتر «مانیا اشتفان امریش» استاد دپارتمان «شرق‌شناسی دانشگاه هومبولت برلین»، نگارنده اثر «تجارت جهانی دراقتصادهای معنوی» از جهت بررسی یافته‌های تاریخی پژوهشی در این زمینه، حائز اهمیت است.
تجارت میان مشرق زمین با اروپا، تا پیش از سقوط امپراتوری مقدس روم، بسیار پررونق بود. به چه دلیلی تجارت میان مشرق زمین با اروپای مسیحی در سده‌های میانه منقطع شد؟
حتما می‌دانید که امپراتوری روم شرقی و البته غربی، هردو وارثین تمدن و فرهنگ یونانی بودند که تمامی دولت ـ شهرهای یونان نیز به طور مستقیم با شرق و به ویژه با ایران، در تماس و تجارت مستقیم بودند. تا پیش از فروپاشی لیدی توسط امپراتوری ایران (دولت لیدی بنیان‌گذار معامله اقتصادی برمبنای سکه طلا بود)، تعاملات تجاری با لیدی نیز به عنوان بخشی از مشرق‌زمین، در جریان بود اما با اضافه شدن آن سرزمین و منابعش به ایران، ایران جزء اصلی تجارت با غرب بود و پس از آن نیز چین به این مجموعه تجاری افزوده شد. در دوران قرون وسطا که پس از فروپاشی امپراتوری روم بود، اقوام مهاجمی که بعدتر دولتهای ملی خودشان را تشکیل دادند، تحت فرمان کلیسای کاتولیک در واتیکان قرار گرفتند. این کلیسا نیز هرگونه مبادله با مسلمانان و یهودیان را حرام اعلام کرد و بعد از آن این روابط تجاری به طور کامل، به دلایل ـ به ظاهر ـ شرعی قطع شد!
آیا جنگ‌های صلیبی، دستاوردهای اقتصادی و تجاری برای مسیحیان اروپایی داشت؟
هیچ جنگی برای طرفین درگیر منافع اقتصادی به ارمغان نمی‌آورد! هرچند مسیحیان اروپا، در آن زمان پس از تصرف بیت‌المقدس توسط جنگجویان صلیبی، با دستاوردهای اقتصادی و تمدنی مسلمانان آشنا شدند و دیدند که در دین اسلام قواعد محدودکننده تولید و تجارت ـ آنچنان که در اروپای سده‌های میانه وجود داشت ـ وجود ندارد. پس از آن بود که سفرهای اروپایی‌ها توسط جهانگردان مشهور (نظیر مارکوپولو) به شرق آغاز شد و آنها اقدام به ثبت و نگارش مشاهدات خود در رابطه با دستاوردهای تجاری آسیا پرداختند و تجارت با شرق را نیز آغاز کردند که باعث شد عصر رنسانس در اروپا آغاز شود و محدودیت‌های افراطی پیشین در رابطه با تجارت لغو شود!
علت اعمال محدودیت‌های تجاری توسط کلیسای واتیکان چه بود؟ آیا کلیسا از مزایای یک تجارت آزاد و سالم بهره نمی‌برد؟
مسیحیت عامل اتحاد میان اقوام اروپایی بود و پاپ نقش محوری در حفظ این وحدت داشت. با این حال، پاپ‌ها و کاردینال‌های واتیکان دستورات (فتوا) مختلفی می‌دادند که اثرات مختلفی روی کیفیت وضع اقتصاد و مبادلات عمومی مردم اروپا داشت. به طور مثال یهودیان به خاطر اینکه در تخصیص پول، نرخ‌های بالای بهره را اعمال می‌کردند، به شدت مغضوب روحانیت مسیحی بودند و تجارت با آنها مشمول محدودیت‌های فراوانی می‌شد. کلیسا مالکیت زمین‌های بزرگ و حاصلخیز فراوانی را در اختیار داشت و شبیه به یک مافیای بزرگ کالاهای خوراکی عمل می‌کرد. همچنین مسلمانان در تبلیغات کلیسا، اشغال‌گران بیت‌المقدس ـ که زادگاه و میعادگاه عیسی مسیح (ع) بود ـ نامیده می‌شدند و تجارت با آنها نیز مشمول مجازات‌های سنگین قرون وسطایی نظیر جوشاندن در دیگ، می‌شد! بعد از شکست اروپایی‌ها در جنگ‌های صلیبی، اروپایی‌ها با توجه کمتری به قواعدی که از پیش گذاشته شده بود، با مسلمانان تجارت کردند و با رشد تجارت و شکل‌گیری بورژوازی، شهرهای بزرگ اروپایی رونق بسیار زیادی پیدا کرد که پس از آن، انقلاب صنعتی به وقوع پیوست و عصر متفاوتی از صنعت و تجارت در جهان شکل گرفت که این بار، غرب پیشتاز آن بود!
شما در اثر آخر خود، از نقش ویژه خلیج فارس، در ایجاد تجارت معنوی سخن گفتید! آیا تجارت معنوی هم وجود دارد؟ مگر مبنای تجارت بر مادیات و حداکثرسازی منفعت شخصی نیست؟ در رابطه با این تعبیر بیشتر توضیح دهید...
خلیج فارس، منطقه‌ای تاریخی‌ست که بیش از هزار سال است که در سرتاسر آن مسلمانان زندگی می‌کنند و به رغم اینکه تمامی کشورهای پیرامون آن، از ثروت فراوانی برخوردار هستند، در رفتارهای تجاری، پایبندی عجیبی به قوانین دینی خود نشان می‌دهند و از تجارت هر کالایی استقبال نمی‌کنند! شکل‌گیری برندهای موسوم به «حلال» که بیش از یک تریلیون دلار، گردش مالی در جهان را دربرمی‌گیرد، حاصل همین معنویت تجاری و تجارت‌گری آمیخته با اخلاق در میان مردم سرزمین‌های اطراف خلیج فارس بوده و نشان داده که می‌شود در عین تلاش برای تامین معیشت و به کارگیری آخرین کالاهای روز دنیا، به قواعد دینی نیز پایبند بود و در عین حال، از مزایای تجارت آزاد نیز سود برد. شما حتما نمونه‌های فراوانی از این رفتار را می‌توانید در کشورهای ایران، عربستان، عراق، قطر و... به وضوح مشاهده کنید. به نظر من این معنویت می‌تواند در عین پایبندی به قواعد تجارت مبتنی بر بازار آزاد، بر رعایت حدود معنوی و آمیزش ظریف آن، با مادیات نیز دسترسی پیدا کرد و در عین حال نیز، یک زندگی مرفه و به‌روز داشت. این درسی‌ست که من کوشیدم تا از سرزمین‌های مسلمان اطراف خلیج فارس یاد بگیرم و آن را برای دانشجویانم بیان کنم.
