انتخاب و معرفی پایتخت کتاب ایران 150 میلیون هزینه برمی‌دارد
مدیرکل دفتر مطالعات و برنامهریزی فرهنگی وزارت ارشاد تاکید کرد: اگر می‌خواهیم کتاب به دست مخاطب برسد، در کنار فعالیت‌های ترویجی مردمی باید کتابخانه‌های مدارس و عمومی نیز تقویت شوند.
علی‌اصغر سیدآبادی (مدیرکل دفتر مطالعات و برنامهریزی فرهنگی وزارت ارشاد و دبیر جشنواره پایتخت کتاب ایران) در گفت‌گو با خبرنگار ایلنا، در توضیحی درباره‌ی روند اجرای دو جشنواره‌ی پایتخت کتاب ایران و روستاهای دوستدار کتاب گفت: جشنواره پایتخت کتاب ایران و جشنواره روستاهای دوستدار کتاب خود مجموعه مفصلی از برنامه‌های جنبی مختلف هستند. معاونت فرهنگی برای ترویج کتاب و کتابخوانی به جز این دو برنامه برنامه‌های متفاوت دیگری نیز دارد.
وی افزود: درمورد جشنواره پایتخت کتاب و روستاهای دوستدار کتاب، همانطور که پیش‌تر هم گفته شده روال به این صورت است که شهرهای متقاضی خودشان برنامه و طرح می‌دهند و برخی از این برنامه‌ها قابلیت اجرا در سطح ملی را دارد که یا ما حمایت می‌کنیم یا از محل منابع مالی توسط اسپانسر یا دیگر نهادهای دولتی شهرهای مذکور تامین می‌شود. به عنوان مثال هدف یکی از طرح‌ها این بود تا در شهرهای مختلف دانش‌آموزان و معلمان مروج کتاب و کتابخوانی شوند.
دبیر جشنواره پایتخت کتاب ایران درباره‌ی روند داوری و انتخاب شهرها و روستاهای برگزیده هم یادآور شد: در روند داوری‌ها سابقه فعالیت ترویج کتابخوانی در این شهرها نیز درنظر گرفته می‌شود. شهرهای موفق که به مرحله بالا آمده‌اند حتی با کارخانجات و دیگر اصناف نیز برای برنامه‌های خود هماهنگی صورت داده بودند. همچنین در برنامهریزی فرهنگی باید به تخصص اهمیت بدهیم داوری این جشنواره‌ها در دو مرحله صورت می‌گیرد که در مرحله نهایی از دست‌اندرکاران متخصص در امر مدیریت کلان فرهنگی نظیر آقایان مسجدجامعی، صالحی‌امیری و سیدعباس صالحی استفاده شد.
سیدآبادی همچنین بر لزوم بررسی تاثیرگذاری طرح‌های این جشنواره‌ها در میزان کتابخوانی اذعان و تاکید کرد: برای اینکه خودمان از میزان تاثیرگذاری به این جشنواره‌ها ارزیابی درستی داشته باشیم تنها به گزارش‌های اداری اکتفا نمی‌کنیم. مطمئنا صرف افزایش تعداد نشست‌های مرتبط با کتاب لزوما به معنی افزایش ساعت مطالعه در بین عموم مردم نیست. ما بررسی می‌کنیم که آیا در این شهرها میزان خرید کتاب نیز تغییری داشته یا خیر. در این مسیر با پرسش از مراکز پخش و حتی تولید کتاب این مسائل را بررسی می‌کنیم. به عنوان مثال شهر اهواز که اولین پایتخت کتاب ایران بود؛ رتبه 20-21 را در تولید کتاب داشت اما درحال حاضر تا رتبه 9 یا 10 بالا آمده است.
مدیرکل دفتر مطالعات و برنامهریزی فرهنگی وزارت ارشاد ادامه داد: از 5 موسسه پخش و توزیع کتاب نیز درباره میزان کتب ارسالی به این شهر پرس‌وجو کردیم و برایمان مهم کتاب‌های حوزه عمومی و کودک و نوجوان بود چراکه حوزه کتاب‌های دانشگاهی یا درسی چندان به بحث ترویج کتابخوانی ارتباطی ندارند. خوشبختانه در تمامی شهرهایی که برای پایتخت کتاب ایران شدن اعلام آمادگی کرده بودند؛ تقریبا تمامی آنها یا از نظر خرید رشد داشته‌اند یا اگر کاهشی هم بوده نسبت به سایر شهرها افت کمتری را شاهد بودیم.
او سپس آماری از هزینه‌های برگزاری این جشنواره‌ها و بودجه‌های مربوطه ارائه کرد و اظهار داشت: بودجه برگزاری 3 جشنواره تقدیر از مروجان کتاب و کتابخونی، پایتخت کتاب ایران و روستاهای دوستدار کتاب یکی از کمترین میزان بودجه‌هایی است که به فعالیت‌های اینچنینی اختصاص داده می‌شود. به عنوان مثال در سال 94 بودجه مراسم تقدیر از مروجان کتاخوانی کشور تنها حدود 30 میلیون تومان درنظر گرفته شده بود. در بخش‌هایی مثل اهدای جوایز و غیره نهادهای مثل بنیاد ملت نیز میزانی از هزینه را متقبل شدند، به این صورت که علاوه بر جوایز اهدایی ما؛ هدایای دیگری نیز به برگزیده‌ها تعلق می‌گرفت و این بنیادآن‌ها را تامین می‌کرد.
دبیر جشنواره پایتخت کتاب ایران اضافه کرد: جشنواره‌های پایتخت کتاب و روستاهای دوستدار کتاب نیز هر کدام 140 تا 150 میلیون تومان بودجه مصرف کرده‌اند. تلاش ما پایین آوردن هزینه‌هاست ولی کار پژوهشی و تولید محتوا در این حوزه باید مدنظر گرفته شود. سال گذشته تمامی برنامه‌های شهرها به شکل کتاب تکثیر شد و در اختیار دیگران قرار گرفت. اینکه لوح تقدیر این جشنواره‌ها به امضای دو وزیر کشور و فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌رسد و در معرفی پایتخت کتاب امسال معاون اول رئیس‌جمهور حضور دارد یعنی اهتمام ویژه‌ای برای حفظ اعتبار این جشنواره‌ها داشته و داریم.
سیدآبادی همچنین ضمن اذعان به لزوم نقش داشتن این برنامه‌ها در نفوذ کتاب به خانه‌های ایرانی گفت: در مورد میزان تاثیر این جشنواره‌ها در ترویج کتابخوانی و افزایش احتمالی نفوذ کتاب به خانواده‌ها نیز باید واقع‌بینانه قضاوت کنیم. کتاب نخواندن جامعه ایرانی دلایل ساختاری دارد که چنین برنامه‌های محدودی هرگز ادعای حل کامل آنها را نداشته اما تلاش دارند که اهمیت کتاب را در جامعه بالا ببرند.
او تصریح کرد: ما یک دیتای کامل از وضعیت تولید، مصرف و توزیع کتاب در سطح ملی نداریم و نمی‌دانیم کدام شهرها مشکل بیشتری در این حوزه دارند. البته تلاش‌هایی برای حل این مشکل صورت گرفته و خانه کتاب، پژوهشگاه فرهنگ و ارتباطات و غیره سعی در به‌روز کردن این اعداد و ارقام دارند. البته برگزاری بیشتر این برنامه‌ها که توسط شهرها اعلام شده در سطح ملی کمی مشکل است و معمولا ترویج کتابخوانی به صورت محلی انجام می‌شود.
این کارشناس حوزه‌ی کتاب همچنین تاکید جشنواره‌های پایتخت کتاب ایران و روستاهای دوستدار کتاب به استفاده از نهادهای مردمی در امر ترویج کتابخوانی را یادآور شد و گفت: اساسا یکی از اهداف ما در این برنامه‌ها دخیل کردن نهادهای مردمی در امر ترویج کتابخوانی است بدون اینکه دولت، شهرداری یا فرمانداری دخالت مستقیم داشته باشند. درحال حاضر بیشتر شهرها چنین نهادهایی را شکل داده‌اند اما هیچ کجا گزارشی از آنها منتشر نمی‌شود و خودشان هم به دنبال معرفی فعالیت‌هایشان نبودند. یکی از ویژگی‌های طرح تقدیر از مروجان کتابخونی یا جشنواره پایتخت کتاب این است که نهادهای بسیاری را درگیر کتاب کرده که در شکل طبیعی هیچ‌کدام نه ارتباطی با کتاب دارند و نه وظیفه‌ای در این حوزه برایشان تعریف شده است.
سیدآبادی افزود: تلاش و تکاپو برای رقابت در جشنواره‌های پایتخت کتاب و روستاهای دوستدار کتاب یک هویت بخشی به شهرها داشته و حتی باعث شده فرمانداری و استانداری منابع مشخصی برای این امر درنظر بگیرند.
او البته متذکر شد: اگر می‌خواهیم کتاب به دست مخاطب برسد، در کنار فعالیت‌های ترویجی مردمی باید کتابخانه‌های مدارس و عمومی نیز تقویت شوند. تمامی این فعالیت‌ها مستلزم تخصیص منابع مالی است. فعالان فرهنگی تمامی تلاش خود را در بخش ترویج کتابخوانی می‌کنند اما بسیاری اقدامات تا تزریق منابع صورت نگیرد به نتیجه نمی‌رسد. تا پیش از این جشنواره‌ها گروه‌های ترویج کتابخوانی اصلا به رسمیت شناخته نمی‌شدند و حتی ممکن بود بعد از مدت کوتاهی ادامه فعالیتشان به مشکل بربخورد اما حالا نهادهای مردمی در کنار ارگان‌های دولتی رسمیت ویژه‌ای به ترویج کتاب و کتابخوانی بخشیده‌اند و مثلا در یک کارخانه چنانچه کارگری ساعتی در روز را به مطالعه اختصاص دهد؛ برایش اضافه کار به حساب می‌آید.
مدیرکل دفتر مطالعات و برنامهریزی فرهنگی وزارت ارشاد در پایان یادآور شد: همانطور که اشاره شد تکیه بیشتر ما در این جشنواره‌ها بر فعالیت نهادهای مردمی است اگر می‌خواهیم ضریب نفوذ بالا برود باید این نهادها وارد کار شوند. بخش‌هایی مثل مدرسه، سیستم‌های گردشگری و آژانس‌های هوایی نیز حتی می‌تواند در ترویج کتابخوانی دخیل شوند. انتظار نداریم که مشکل ساختاری در میزان سرانه مطالعه طی یکسال یا شش ماه برطرف شود اما چنین اقداماتی برای شروع یک جریان تازه لازم است.