علت جبهه‌گیری هنرمندان صاحب‌نام کشور مقابل رپ چیست؟

به گزارش خبرنگار ایلنا؛ رپ به‌عنوان یکی از زیرشاخه‌های هیپ‌هاپ، حضور متاخری در فرهنگ موسیقایی ایران دارد. سابقه‌ی حضور این سبک در ایران گرچه به بیش از 15 سال می‌رسد اما هیچ‌گاه این حضور رسمیت نداشته و همواره در مرزهای زیرزمینی و غیرقانونی در گردش بوده است. و اینک در پایان یک دوره‌ی نسبتا طولانی برای رسمیت یافتن یک سبک موسیقیایی در کشور؛ مدیرکل دفتر موسیقی وزارت ارشاد از ارایه مجوز به این سبک موسیقی خبر داده است. گرچه سخنان پیروز ارجمند؛ واکنش‌های مختلف و گاه تندی را حتی در جامعه موسیقی به‌دنبال داشت اما چنین عقب‌نشینی در حذف یک سبک موسیقی جهان‌شمول؛ خود جای بحث و خوشحالی دارد.

بیشترین جبهه‌گیری اهالی موسیقی که احیانا مخالفت‌های اجتماعی و سیاسی را به دنبال خواهد داشت؛ به ماهیت این موسیقی بازمی‌گردد. رپ چیست و فرهنگ هیپ‌هاپ چه سنخیتی با فرهنگ ایرانی دارد؟

فرهنگ هیپ‌هاپی

با ورود زیرشاخه‌های مختلف هیپ‌هاپ به آمریکا؛ فرهنگی متناسب با ویژگی‌های آن به وجود آمد که به تدریج به سراسر دنیا سرایت کرد و در هر کشور متناسب با بستر اجتماعی، رنگ و بوی خاص خود را گرفت. در این میان، هیپ‌هاپ در شاخه‌های گرافیتی و رپ بیشتر از برکینگ‌دنس و دی‌جی، ظاهر اعتراضی به خود گرفت.

اعتراض، جزء جدایی‌ناپذیر هیپ‌هاپ است و در جهانی که هر روز تیره‌تر می‌شود و گرفتار جنگ می‌شود، رپرها و گرافیتی‌کارها، صدای بخشی از جامعه‌اند که اغلب از حنجره‌ی جوانان بیرون می‌آید.

اظهارات قاطعانه هنرمندان درباره رپ: رپ؛ موسیقی نیست!

بسیاری از هنرمندان و اساتید صاحب‌نام کشور؛ رپ را به‌عنوان یک هنر نمی‌پذیرند و معتقدند این سبک را نمی‌توان موسیقی دانست. زیدالله طلوعی(نوازنده تار، عضور شورای نظارت ارشاد و عضو هیئت مدیره خانه موسیقی)، کیوان ساکت(آهنگساز و نوازنده تار) و محمد سریر(آهنگساز و موسیقیدان ایرانی) ازجمله هنرمندانی بودند که واکنشی مستقیم و گاها تند نسبت به این سبک داشته‌اند.

زیدالله طلوعی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا می‌گوید: این پدیده اصلا موسیقی نیست. رپ؛ گفتاری‌ست که پشت سر هم ازسوی خواننده بیان می‌شود و به هیچ وجه ملودی ندارد. رپ؛ تنها ریتم دارد و در هیچ جای دنیا به‌عنوان موسیقی شناخته نمی‌شود.

او ادامه می‌دهد: در رپ الفاظی به‌کار برده می‌شود که دور از نزاکت است و فرهنگ ما نیز نمی‌تواند این مسئله را بپذیرد لذا من به‌عنوان یکی از کسانی که عضو شورای نظارت ارشاد هستم؛ فکر نمی‌کنم رپ؛ امکان دریافت مجوز داشته باشد. این سبک هیچ همخوانی با سیاست‌های ارشاد ندارد.

کیوان ساکت نیز معتقد است: دادن یا ندادن مجوز به رپ بستگی به نقطه نظرات ارشاد دارد اما یادآوری این نکته لازم است که بدانیم اگر به موسیقی کلاسیک ایرانی یا پاپ مجوز ندهند؛ آن‌ها عملا قادر به ادامه فعالیت نیستند اما رپر‌ها به هر حال چه بدون مجوز و چه با آن؛ درحال فعالیت هستند و آثار خود را تولید و دراختیار جوانان قرار می‌دهند.

او با بیان اینکه موسیقی باید به تعالی روح انسان‌ها و جامعه کمک کند، می‌گوید: باید ببنیم چه سبکی از موسیقی نیاز امروز جامعه‌ و موجب تعالی روح انسان و جامعه است؟ موسیقی از سه عامل: ملودی، هماهنگی و ریتم تشکیل می‌شود. درصورتی‌که در رپ آنچه برجسته است؛ عنصر ریتم است و ملودی در این موسیقی یا وجود ندارد یا اگر باشد؛ بسیار کمرنگ است. هارمونی نیز عامل آخری‌ست که در رپ وجود ندارد. رپ؛ نوعی بیان کلمات به شیوه تند و گاها یکنواخت است و با این تعریف رپ را نمی‌توان موسیقی دانست.

این نوازنده تار پیشتر نیز گفته: این روزها اعلام شده موسیقی «رپ» هم می‌تواند مجوز بگیرد که این باعث تأسف است چون به تازگی محققان به این نتیجه رسیده‌اند که موسیقی رپ، ذهن افراد را تخریب می‌کند. برای مثال تعدادی از کسانی که هم‌اکنون از اروپا عضو گروه داعش شده‌اند، در انگلیس و کشورهای اروپایی جزو فعالان موسیقی رپ بوده‌اند! من اصلاً نام هنرمند را برای فعالان‌ این عرصه مناسب نمی‌دانم. هیچ‌کس در زمینه‌ی موسیقی رپ نتوانسته به جایگاهی دست پیدا کند که مثلاً پاواراتی، ام‌کلثوم و شجریان به آن دست پیدا کرده‌اند. حتی در موسیقی رپ، هنرمندی معادل هنرمندان فعال در موسیقی راک‌اندرول هم نداریم. رپ موسیقی‌ای است که در آن بیشتر توهین و فحاشی دیده می‌شود و حتی گاه تعدادی از فعالان این نوع موسیقی از به‌کار بردن الفاظ مستهجن و توهین‌آمیز هم ابایی ندارند. از طرف دیگر، شما هیچ ملودی‌ای در این نوع موسیقی نمی‌شنوید.

محمد سریر(آهنگساز و عضو هیئت مدیره خانه هنرمندان) هم معتقد است که رپ موسیقی نیست که سبک داشته باشد. او می‌گوید: رپ؛ نوعی بیان کلامی ریتمیک، بدون موسیقی است. متن و تم و کلامش هم در حوزه‌های مقطعی مسائل اجتماعی، سیاسی، نقدهای عمومی یا طنز است. موسیقی بدون اینکه حتی کلامی روی آن باشد، جایگاه هنری خاصی دارد و ربطی به این ندارد که اگر کلام طنزآمیز را از روی آن برداریم؛ موسیقی وجود نداشته باشد. بر این اساس سایر فاکتورهای موسیقایی از رپ حذف شده و فقط  ریتم در آن مانده است که البته خود ریتم نمی‌تواند بیانگر یک چارچوب موسیقیایی باشد.

او می‌گوید: این موضوع درحال حاضر در غرب باب شده و مدت‌هاست که دیگر در ایران استفاده نمی‌شود، کلام آن وجاهت ادبیات ایران را دارد اما موسیقی در آن وجود ندارد که بتوان آن را به‌عنوان موسیقی تلقی کرد، پس ما خیلی نباید رپ را به‌عنوان موسیقی تعریف کنیم. به نظر می‌آید این سبک هم ممکن است مدتی باعث تفریح مردم بشود. اما به اعتقاد من؛ اگر رپ در غرب کاربرد گسترده‌تری بین جوانان دارد به دلیل آسانی کار است دلیلش هم این است که هیچ موسیقی در آن وجود ندارد و به خواننده‌ای با صدای خوب هم نیاز ندارد بلکه فقط امتیاز خواننده خواندن ریتمیک و تند شعر است. این کار مانند شخصی‌ست که بتواند به تندی پشت‌سر هم حرف بزند درنتیجه در رپ کار فنی و تخصصی صورت نمی‌گیرد و تنها تخصص خواننده، تندخوانی است.

وی به خصایص موسیقی رپ هم چنین اشاره می‌کند: موسیقی باید حاوی نغمگی ملودی؛ ریتم و ... بوده تا بتواند جذابیت‌های هنری موسیقی را القا کند همچنین باید ارزش و عیار هنری آن بررسی شود اگر این‌طور نباشد آن اثر موسیقی محسوب نمی‌شود بنابراین آثار موسیقایی که فقط اشعار آنها با استفاده از یک یا دونت اجرا شده و فقط در آن ریتم حرکت داشته باشد؛ بدیهی‌ست نمی‌تواند به‌عنوان موسیقی تلقی شود و فقط نوعی موسیقی بدوی‌ مربوط به قبایل است.

سریر درباره وجوه اعتراض در موسیقی رپ بیان می‌کند:‌ این نوع آهنگ‌ها نوعی وجه اعتراضی دارند که ناشی از نابسامانی‌ها یا ناراحتی‌هایی‌ست که درمورد کارهایشان و افق‌های آینده‌شان احساس می‌کنند. در حقیقت این موسیقی، جوانان را به نوعی از آن احساسات یا فکرها دور می‌کند و باعث می‌شود آنها مدتی به آن مسائل فکر نکنند ضمن اینکه اصولا یادگیری این نوع آثار خیلی ساده است چون فقط یک ریتم است و یک شعر! ممکن است شنیدن این نوعی موسیقی جنبه‌های نقد داشته و برای شنونده تاحدودی دلپذیر باشد اما به عقیده من؛ این روشی‌ست که در غرب بوده و بعدها به مرور زمان از بین رفته. چون این کارها یک دوره‌ای دارند و بعد از آن تمام می‌شوند. ما نباید خودمان را به این دوره‌ها گره بزنیم.

عضو هیئت مدیره خانه موسیقی در پایان می‌گوید: وقتی حرفی مستقیم زده شود؛ ادبیاتی در آن نیست و جذابیتی نخواهد داشت به همین خاطر است که در ادبیات گذشته کشور ما؛ همه صحبت‌های غیرمستقیم و باایهام بود که ماندگاری پیدا کرد و در این رابطه می‌توان اشعار تغزلی را مثال زد. اما در آثار رپ که اکنون وارد ادبیات آوازی ما شده؛ تمام حرف‌ها؛ مستقیم گفته می‌شوند طوری که بار اول مقصود هنرمند از آنها روشن می‌شود و کسی نمی‌خواهد که آن را برای بار دوم بشنود. این نوع کارها که راجع به مسائل روزمره زندگی‌ست؛ امور بسیار کوچکی هستند که ادبیات محسوب نمی‌شوند. آثار سبک رپ به لحاظ موسیقایی علمی نیستند و ماندگاری ندارند. من به شخصه توجهم در موسیقی بیشتر به نغمگی ملودی‌ها، هارمونیزه کردن و آن مواردی‌ست که در موسیقی علمی ماندگاری وجود دارد اما هیچکدام آنها را در رپ نمی‌بینم.

علت جبهه‌گیری درمقابل رپ چیست؟

اساسی‌ترین موضوع در چنین اظهارنظرهایی، زیرسوال رفتن یک سبک موسیقی‌ست. بحث قانونی شدن رپ در ایران و اینکه این موسیقی با چه ساز و کارهایی در کشور ما قابل اجراست، می‌تواند محل بحث بسیاری از اساتید و مسئولان کشور باشد اما زیرسوال بردن هنری که سالها در کشورهای بزرگ دنیا حضور پررنگ داشته؛ نمی‌تواند گزینه مناسبی برای مقابله با رپ باشد به چند دلیل:

1. موسیقی انتزاعی‌ترین هنر موجود است و این مسئله موجب می‌شود تا دیدگاه‌های مختلفی از یک موسیقی ثابت به وجود آید. با چنین نظری؛ چگونه می‌توان اظهار داشت یک سبک موسیقایی مخرب است و روی مغز انسان اثر منفی می‌گذارد؟ آیا جز این است که همه چیز به نوع استفاده هنرمندان از موسیقی برمی‌گردد؟
2.  ملاک مخالفان برای این اظهارنظر که رپ؛ هارمونی و ملودی ندارد، چیست؟ باتوجه به محدودیت‌های موجود اصلی‌ترین راهکار برگزاری میزگردهایی‌ست تا در آن موافقان و مخالفان رپ به گفت‌وگو بپردازند اما واضح است که بسیاری از موسیقی‌های رپ تولید شده دارای آهنگسازی دقیقی هستند و حتی موسیقی تیتراژ سریال "او مثبت" اثر فردین خلعتبری نیز در سبک رپ بوده است. علاوه بر آن بسیاری از آهنگسازان رپ در ایران و خارج از کشور، به تحصیل آکادمیک موسیقی پرداختند و آگاهانه وارد این سبک موسیقی شده‌اند.
3.  کم بودن تعداد نت‌ها در موسیقی رپ باعث شده رپ را سرزنش کنند یا آن را موسیقی بدوی مربوط به قبایل بدانند. مهمترین مسئله این است که بسیاری از آهنگسازان معاصر این روزها قصد دارند تا موسیقی خود را به قرون وسطا بازگردانند. آیا قطعه "فورآلینا" اثر "آروو پارت" که در آن از کمترین نت‌ها استفاده شده؛ موسیقی نیست؟ آیا کم بودن تعداد نت‌ها می‌تواند راهکار درستی برای مخالفت با رپ باشد؟
4. اشعار رپ تاکنون تاثیر مستقمی بر ادبیات داشته‌اند و این مسئله بارها در جهان مطرح شده. ایهام یکی از صنایعی‌ست که در رپ بسیار به‌کار برده می‌شود. علت سطحی خواندن اشعار رپ چیست؟ آیا این مسئله نیز بستگی به هنرمند و نوع بیان او ندارد؟ آیا شعرای موجود موسیقی پاپ همگی از اشعار پیچیده‌ای استفاده می‌کنند؟

رپ؛ فرم و آهنگسازی دارد و نفی آن بعید است

مهرداد پاکباز(آهنگساز و عضو هیئت علمی دانشکده موسیقی دانشگاه تهران) در گفت‌وگو با ایلنا؛ درباره رپ و حضورش در فرهنگ موسیقایی کشور می‌گوید: وقتی نیاز به این نوع موسیقی در کشور وجود دارد، باید عرضه هم بشود. رپ هیچوقت منتظر مجوز نبوده و به‌عنوان سبکی پرطرفدار؛ فعالیت خود را داشته است.

او در پاسخ به هنرمندانی که رپ را موسیقی نمی‌دانند؛ می‌گوید: موسیقی رپ فرم و آهنگسازی دارد و حاصل آن باتوجه به هنر سازندگانش برسی می‌شود. هیچ هنرمندی حق ندارد بگوید فلان موسیقی بد است یا اگر سبکی مورد علاقه او نبود، آن را موسیقی نداند. این جمله که رپ مخرب است، مرا یاد همان بحث کلیشه‌‌ای درباره موسیقی می‌اندازد که برخی هنوز معتقدند موسیقی؛ اسباب لهو و لعب را فراهم می‌سازد. در رپ نیز مثل هر سبک دیگری، همه چیز بستگی به کار هنرمندان دارد و مهم این است که ما هنرمندان از یک سبک موسیقایی درست استفاده کنیم. هنرمندان ما اصول مدنیت را نمی‌شناسند اما از دموکراسی صحبت می‌کنند. بسیاری از هنرمندان از سطح بالای رفاه و امکانات؛ به بی‌تفاوتی رسیده‌اند و متاسفانه علمشان به روز نیست.

تلفیق هیپ‌هاپ و دیگر هنرها

یکی از تلاش‌های رپ نزدیک شدن به عموم جامعه است و این مسئله موجب شده تا هنرمندان دیگر عرصه‌ها هم دست‌به دامان این سبک شده تا آثار خود را به عموم بشناسانند. مثلا موزه هنرهای تجسمی و موسیقی هیپ‌هاپ در فضای پست هیپ‌هاپ توسط James Bartlett شکل گرفت. در این موزه؛ تصاویر با موسیقی رپ پیوند می‌خورند تا پیامی مشترک را به مخاطب انتقال دهند.

از دیگر هنرهایی که با رپ تلفیق شدند، می‌توان به تئاتر اشاره کرد. استفاده از فرهنگ هیپ‌هاپ در تئاتر روز به روز گسترش می‌یابد. به‌طور مثال می‌توان به اجرای نمایش اتلو شکسپیر با فضای هیپ‌هاپ اشاره کرد. این نمایش یکبار در هواپیما و یکبار در زندانی آمریکایی اجرا شده و  هنرمندان آن هربار با استقبال بی‌نظیر ازسوی مخاطبانشان رو به رو شدند. کارگردان این نمایش که باعنوان "ریمیکس اتلو شکسپیر" اجرا می‌شود، معتقد است؛ اگر شکسپیر امروز زنده بود، قطعا نمایشنامه‌های خود را با نگاهی به هیپ‌هاپ اجرا می‌کرد.

در ایران خودمان هم؛ مائده طهماسبی و فرهاد آییش قصد دارند مکبثی با سبک رپ را در تئاترشهر روی صحنه ببرند.

هیپ‌هاپ در فضاهای آکادمیک

گسترش آموزش و اجرای هیپ‌هاپ بر پایه آموزش‌های آکادمیک در دنیا؛ جوانان زیادی را به فراگیری علمی این رشته تشویق کرده. هرچند تمام شاخه‌های هیپ‌هاپ امکان تدریس آکادمیک را ندارد اما بخش آوازی و رپ توانسته حضور دقیقی در صحنه تدریس آکادمیک داشته باشد.

 HHBE اولین جنبشی بود که با پیشنهاد تدریس آکادمیک هیپ‌هاپ بنای اجتماعی‌تر و قانون‌مندتر شدن را در جهان فراهم ساخت. این حرکت؛ جوانان بیشتری را به آموزشی این رشته ترغیب کرده است. "مارسلا رونل" و "مارتا دیاز" اولین کسانی بودند که کتاب راهنمای آموزش هیپ‌هاپ را تنظیم کردند تا نهاد آموزش و پرورش؛ هیپ‌هاپ را به کلاس‌های درس بیاورد. این دو پژوهشگر؛ یک جامعه مجازی آنلاین راه‌اندازی کردند و در طول زمان به تدریج شیوه خود را برای اهالی آکادمیک هنر تشریح کردند. کتاب "راهنمای رونل و دیاز" به اساتید کمک می‌کند تا پدیده هیپ‌هاپ را وارد مباحث درسی مدارس کنند. در این کتاب؛ مباحثی چون عدالت اجتماعی، ادبیات هنر، ریاضیات و ... برای سنین 5 تا 12 سال مطرح شده. این کتاب ازسوی انجمن هیپ‌هاپ منتشر و در سطح گسترده‌ای توزیع شده است.

Asheru نیز یکی از بزرگترین رپرهای آفریقایی و مدیر بخش هنر در آموزش و پرورش واشنگتن است. او فعالیت خود را به کمک rick henning برای علمی کردن برنامه علمی هیپ‌هاپ با عنوان HHELP ارائه کرد. این برنامه با انتشار گاهنامه‌هایی ازسوی معلمین مدرسه که محتوای آن ارائه برنامه درسی برای هیپ‌هاپ و انتشار موسیقی رپ با قواعد نویسندگان دروس مدارس بود؛ کمک بزرگی به مسیر هیپ‌هاپ در محافل آکادمیک کرد.

موسیقی‌های این گاهنامه براساس ضوابط خاص انتشار یافته که ضوابط آن به شرح زیر است:

1. موسیقی باید از نظر فرم و محتوا به مسائل و مشکلات اجتماعی بپردازد.
2.  در این موسیقی باید از ادبیات غنی استفاده شده باشد.
3. موسیقی باید توسط هنرمندان محبوب اجرا شود.

در سال 2007 بعد از اینکه تدریس آکادمیک هیپ‌هاپ گسترش یافت؛ "تونی محمد" وبلاگی باعنوان "محاکمه مدرسین هیپ‌هاپ" ایجاد کرد که در آن معلمین درباره مبارزات خود در راه علمی کردن هیپ‌هاپ به گفت‌وگو می‌پرداختند.

از دیگر اتفاقاتی که به علمی‌شدن هیپ‌هاپ کمک کرد؛ انتشار سه‌گانه هیپ‌هاپ توسط رپر بزرگ شرق امریکا common بود. او به کمک مادر خود؛ دکتر ماهالیا هاینز کتاب را تالیف کرد. دکتر هاینز به کمک تحصیلات دانشگاهی خود؛ سیلابل‌های مشخصی را تدوین کرد و common به تدریس این سه‌گانه در مدرس هیپ‌هاپ شخصی خود پرداخت.

بخش‌هایی از این کتاب شامل واژگان هیپ‌هاپ می شود تا اساتیدی که با ادبیات هیپ‌هاپ آشنایی ندارند؛ بتوانند از ‌آن برای آموزش بخش‌های مختلف کتاب استفاده کنند.

تدریس هیپ‌هاپ در دانشگاه‌ها بزرگ دنیا

در سال 2006، شهر اشمنتز در آلمان، میزبان اولین گردهمایی آکادمیسین‌های هیپ‌هاپ بود تا درباره هیپ‌هاپ و ابعاد آکادمیک آن به گفت‌وگو بپردازند.

پس از آن، دانشگاه هوارد؛ تابلویی را تحت عنوان "Intellectuals discuss creating a hip-hop minor" طراحی کرد و در آن راهکارهای علمی شدن هیپ‌هاپ مورد برسی قرار گرفت.

سال 2012، دانشگاه آریزونا برای اولین بار مدرک دانشگاهی هیپ‌هاپ را ارائه کرد و هدایت آن به عهده دپارتمان دروس آفریقایی گذاشته شد.

دانشگاه  cornell که دارای بزرگترین آرشیو هیپ‌هاپ در تمام شاخه‌هاست، در سال 2012 میزبان دی‌جی بزرگ آفریقایی؛ Afrika Bambaataa شد و این دی‌جی به برگزاری مسترکلاس‌های مختلفی در دانشگاه پرداخت.

آیا ایران ظرفیت آکادمیک کردن هیپ‌هاپ را دارد؟

باتوجه به اینکه ابعاد مختلف آکادمیک شدن هیپ‌هاپ تا امروز مورد بررسی بسیاری قرار گرفته، این سوال پیش می‌آید که آیا ایران کنونی می‌تواند هیپ‌هاپ را آکادمیک کند؟

شاید اصلی‌ترین عاملی که در ایران موجب دور شدن رپ و هیپ‌هاپ از مسیر اصلی خود شده، غیرقانونی بودن آن است. رپ همانطور که مدیرکل دفتر موسیقی ارشاد معتقد است؛ ظرفیت موسیقایی کشور است که باید متناسب با فرهنگ کشور ما مورد برسی قرار بگیرد.

مهرداد پاکباز درباره آکادمیک شدن رپ در ایران می‌گوید: در حال حاضر چنین امکانی در کشور ما وجود ندارد زیرا موسیقی پاپ که با مجوز فعالیت می‌کند هم هنوز آکادمیک نشده است. اکثر خوانندگان پاپ بخش عظیمی از موسیقی خود را از ترکیه دریافت می‌کنند و حتی صدای خود را با دستگاه‌هایی تنظیم می‌کنند تا فالش نباشد. همچنین باید توجه کرد که ما استادی برای تدریس هیپ‌هاپ نداریم و بیان آکادمیک شدن رپ، موجب سوءاستفاده بسیاری خواهد شد. در شرایط فعلی باتوجه به اینکه موسیقی رپ هم فرم و آهنگسازی دارد، هنرمندان این عرصه می‌توانند از تدریس آکادمیک چنین دروسی استفاده کنند.

با نگاهی به صحبت‌های مهرداد پاکباز، می‌توان به این نتیجه رسید که موسیقی هرگاه به سمت عامه‌پسند شدن پیش می‌رود، وجوه آکادمیک خود را از دست می‌دهد. این مسئله می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد اما شاید مهمترین آن‌ در وهله اول مشروعیت کاذب موسیقی عامه‌پسند در میان مردم باشد و این تصور را در میان هنرمندان ایجادکند که نیازی به علمی‌تر شدن موسیقی آنها نیست و در وهله دوم نگاه بدون جدیت دولت و اساتید دانشگاه را به دنبال دارد.

باتوجه به اینکه منطقی‌ترین آمار مصرف موسیقی در ایران، آمار دانلودهاست؛ می‌توان به این نتیجه رسید که موسیقی پاپ و رپ پرطرفردارترین سبک‌ها در کشور ما هستند. در این شرایط، جامعه روشنفکری با جدا کردن خود از چنین موجی، تنها موجب سطحی ماندن موسیقی شده‌اند. آیا فضاهای سربسته آکادمیک موسیقی دیدی واقعی از شرایط فرهنگ موسیقایی جامعه به اساتید ما می‌دهد؟

گزارش: امیرحسین ناظم‌زاده