موسیقی انقلابی فلسطین؛ صدایی از درون «خاک» + صوت

به گزارش خبرنگار ایلنا، آنچه هنر را ماندگار می‌کند، آمیخته‌گی مضامین و موضوعات آثار هنری با جریان‌های انسانی و مردمی است. 

مقولات مهمی زیادی در جامعه وجود دارند و اتفاقات ریز و درشت بسیاری در حال رخ دادن هستند و این هنرمندان هستند که باید با نگاهی زیباشناسانه، دغدغه‌مند و البته انسانی به آن‌ها، جامه هنر بپوشانند. 

به هر روی هر فرد بر اساس محیط، جغرافیا و تفکر، جریانات و وقایع حاکم بر جامعه به انجام کارهای هنری می‌پردازد. این وقایع گاه اجتماعی و داخلی هستند و گاه سیاسی و جهانشمول‌تر. جنگ نیز یکی از مقولات مهمی است که از ابتدای تاریخ وجود داشته و در تمام اعصار یک تعریف داشته که البته همواره از منظر انسانی نکوهش شده است. اما مبارزه مظلوم و ظالم بر سر حق و حقیقت بحث دیگری است که از عمل نکوهیده جنگ، امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر می‌سازد. همانطور که از قدیم گفته‌اند حق گرفتی است نه دادنی! در دین اسلام نیز جهاد موضوعی است که در مواقعی بر همه مسلمانان واجب می‌شود. 

در میان هنرها، موسیقی همواره در وقایع کوچک و بزرگ به اندازه وسع خود ادای دین کرده است. در جنگ و هر انقلابِ مردمی و هر ظلمِ حکومتی، موسیقی به کمک مردم آمده و نقشی مثبت و انگیزه‌بخش داشته است. این نوع موسیقی تا آن حد جدی است که بسیاری از کشورها آن را ژانری حماسی و ملی می‌دانند. به طور کلی هر کشور لااقل تعدادی آثار موسیقایی حماسی دارد که توسط هنرمندان دوره‌های مختلف ساخته شده‌اند. 

در میان انبوه کشورها فلسطین هم موسیقی حماسی خاص خود را دارد. مردم فلسطین عمری‌ست در جنگ به سر برده و با این فاجعه دردناک زندگی کرده‌اند. آن‌ها با از دست دادن جان خود و عزیزانشان سال‌های سال است که دربرابر ظلم ایستادگی می‌کنند. 

با اینکه کمتر درباره موسیقی انقلابی فلسطین سخن گفته شده، اما مردم این سرزمین از همان ابتدای مبارزات سیاسی و اجتماعی خویش، موسیقی و سرودهای انقلابی داشته‌اند و به این نوع فعالیت‌ها اهمیت داده‌اند. در واقع باید گفت موسیقی انقلابی فلسطین بخشی جدایی‌ناپذیر از مبارزه مردم فلسطین برای آزادی، هویت ملی، و عدالت است. این موسیقی نه تنها نقش فرهنگی و هنری ایفا کرده، بلکه به‌عنوان ابزاری سیاسی و اجتماعی برای مقاومت در برابر اشغال و تبعید به کار رفته است. از سال‌های ابتدایی قرن بیستم تا امروز، موسیقی فلسطین روایت‌گر درد، امید، عشق به وطن و اراده‌ی بازگشت است.

یک قطعه زیبا از احمد قعبور /این اثر «انادیکم» نام دارد

 آغاز موسیقی مقاومت: پیش‌زمینه‌های تاریخی

موسیقی انقلابی فلسطین از دهه ۱۹۳۰ هم زمان با اعتراض‌ها علیه استعمار بریتانیا و مهاجرت یهودیان به فلسطین آغاز شد. در این دوران، آوازهای محلی و ترانه‌های سنتی (مانند «عتابا» و «مَوال») به تدریج رنگ و بوی سیاسی گرفتند و با نکوهش اشغال و ستایش وطن‌دوستی، از دل ملت برآمدند و به شکل شفاهی در روستاها و اردوگاه‌ها منتشر شدند.

اثر ارکسترال و انقلابی «الله اکبر»

«مقاومت تا پیروزی» یکی از سرودهای قدیمی و انقلابی جنبش فلسطین

 اوج‌گیری موسیقی انقلابی و شکل‌گیری گروه‌های پیشرو

پس از تشکیل سازمان آزادی‌بخش فلسطین (PLO) در سال ۱۹۶۴ و شکست اعراب در جنگ ۱۹۶۷، موسیقی فلسطینی وارد مرحله‌ای نوین شد. ترانه‌های انقلابی به زبان عربیِ فصیح و محلی، در کنار اشعار حماسی، به ابزار تبلیغاتی مقاومت بدل شدند. موزیسین‌های زیادی در این دوره به کار و تولید اثر پرداختند که در ادامه به طور خلاصه به برخی از آن‌ها پرداخته می‌شود. 

مارسل خلیفه این هنرمند مردمی، اگرچه لبنانی‌ست، اما آثار او همچون «جواز السفر» و «أحن إلی خبز أمی» براساس اشعار محمود درویش، به آوای مقاومت فلسطین تبدیل شدند.

قطعه «جواز السفر» اثر  مارسل خلیفه/ موسیقی حماسی لبنان و فلسطین

احمد قعبور با ترانه‌ی مشهور و محبوب «أنادیکم»، چهره‌ای ماندگار در مقاومت موسیقایی فلسطینی به حساب می‌آید. 

گروه «الفرقة الشعبیة للفنون الفلسطینیة» (گروه هنری مردمی فلسطین) نیز از جمله نخستین گروه‌هایی بود که موسیقی و تئاتر را در خدمت انقلاب قرار داد. 

کریم الکردی از آهنگ‌سازان و تنظیم‌کنندگان مطرح فلسطین است که نقش مهمی در تولید موسیقی انقلابی داشته است. او به واسطه هنری که داشته، نام خود را در فهرست ماندگاران عرب ثبت کرده است. 

اما گروه دیگری که نگاه جدی‌تر و مستمرتری به موسیقی انقلابی داشته، «اغانی العاشقین» است که در سال ۱۹۷۷ در شهر دمشق پایتخت کشور سوریه تاسیس شد. «اغانی العاشقین» در زمره گروه‌هایی قرار دارد که ترانه‌های بدون لفافه و آثاری تند و تیز درباره انقلاب و مبارزه فلسطینی‌ها تولید و اجرا کرده است. 

اما بنا به تولیدات گروه‌ها طی چند سال گذشته، باید گفت پس از بهار عربی بوده که موسیقی انقلابی فلسطین از مرزها فراتر رفته و تمام کشورهای مظلوم عربی و مسلمان را مد نظر قرار دادند. گرچه درنهایت گروه‌های جدید فلسطینی نیز دنبال کننده همان سبک و سیاق قبلی هم‌وطنانشان هستند و همچنان متعهد به انقلاب و بر علیه رژیم جعلی اسرائیل به تولید و اجرای آثارشان می‌پردازند.

موسیقی در تبعید و انتفاضه اول

در سال ۱۹۸۷، با آغاز انتفاضه اول، موسیقی فلسطینی شکلی مردمی‌تر و خشن‌تر به خود گرفت. ضبط‌های زیرزمینی و پخش نوارهای کاست از اردوگاه‌های لبنان تا کرانه باختری رایج شد. ترانه‌هایی مانند «یا ظالمنی»، «راجعلک یا خی» و «إنتفاضة الحجارة» به شعارهای خیابانی و الهام‌بخش اعتراض‌ها بدل شدند. 

«صابرین» یکی از گروه‌هایی است که سال ۱۹۸۲ میلادی تاسیس شده است. این گروه تا امروز ادامه فعالیت داده و حال می‌توان از آن به عنوان مدرسه موسیقی و آواز نام برد. 

گروه «الشاطی» نیز از همین دسته است. این گروه به سال ۱۹۸۹ در حیفا تاسیس شد و آثار مختلفی از خود به جای گذاشته است.

اثر اعتراضی گروه « DAM» در اعتراض به روایت صهیونیستی از تروریسم

انتفاضه دوم، رپ فلسطینی و صداهای نوین

«دیوان عکی» گروهی است که اوائل دهه نود تاسیس شد و پنج سال بعد آلبوم آثار ضبط و اجرا شده خود را منتشر نمود. گروه مذکور از هنرمندانی چون همچون عبدو متی، خیر فودة، إبراهی مقدورة، میسرة مصری، أحمدطاهر و غناء سحرفودة تشکیل شده است. این افراد جوانانی خلاق و نوگرا بودند که تلاش داشتند با تکیه بر ترانه‌های فاخر و با کیفیت تحولی در موسیقی‌شان ایجاد کنند. 

با آغاز انتفاضه دوم (الاقصی) در سال ۲۰۰۰، نسل جوان فلسطینی به سبک‌های جهانی مانند رپ و هیپ‌هاپ روی آورد تا صدای خشم، سرکوب و تبعید را به زبان جهانی‌تری بیان کند. 

چهره‌های شاخص این دوران عبارتند از:  «   »

«DAM» گروه رپ فلسطینی از شهر لُد، که با ترانه‌هایی مانند «Meen Erhabe؟» (چه کسی تروریسته؟) صدای جهانی یافتند. آنان مسائل اشغال، تبعیض نژادی، فقر و فساد را مطرح می‌کنند.

«الحریه» اثری برای رزمندگان فلسطینی

موسیقی مقاومت در غزه: زیر آتش، زیر تحریم

در نوار غزه که سال‌هاست تحت محاصره و حملات مکرر اسرائیل قرار دارد، موسیقی ابزاری برای زنده ماندن معنوی و تقویت روحیه است. با امکانات اندک، هنرمندان جوان در استودیوهای خانگی و با تلفن همراه، ترانه‌هایی تولید می‌کنند. موسیقی‌هایی چون «القدس عاصمة فلسطین» یا «من قلبی سلام لغزة» در رسانه‌های عربی و شبکه‌های اجتماعی پخش می‌شوند.

اجرایی قدیمی از «القدس عاصمة فلسطین» 

زنان در موسیقی انقلابی فلسطین

زنان نقش پررنگی در این عرصه دارند:. ریم بنا (۱۹۶۶–۲۰۱۸): خواننده و آهنگ‌ساز فلسطینی اهل ناصره که با صدای شفاف خود، اشعار فولکلور فلسطین را با موسیقی مدرن تلفیق می‌کرد. دلال أبو آمنة هنرمند دیگری است که  با صدای ملایم بر هویت فرهنگی و دینی فلسطین تاکید می‌کند.

«سلام لغزة» اثری مطرح که توسط دانش‌آموزان جنگ‌زده در غزه اجرا شده است

تأثیر شعر و ادبیات بر موسیقی انقلابی

شعرای برجسته فلسطینی، به‌ویژه محمود درویش، سمیح القاسم و فدوی طوقان الهام‌بخش شمار زیادی از آهنگ‌ها بوده‌اند. اغلب آثار موسیقی انقلابی از اشعار این بزرگان بهره برده و به همین سبب، ترکیبی از فرم ادبی والا و محتوای سیاسی عمیق ارائه داده‌اند.

 رسانه‌های موسیقی انقلابی امروز

امروزه، پلتفرم‌هایی چون یوتیوب، سوندکلاود و اسپاتیفای به انتشار جهانی موسیقی مقاومت فلسطین کمک کرده‌اند. همچنین برخی هنرمندان فلسطینی خارج از کشور در اروپا و آمریکا نیز این پیام را گسترش داده‌اند. 

درنهایت اینکه موسیقی انقلابی فلسطین، صرفاً هنر نیست؛ بلکه صدایی است از درون خاک، از میان آوارها، اردوگاه‌ها، و نسل‌های تبعیدی. این موسیقی توانسته با حفظ ریشه‌های فرهنگی، به‌روز شود و خود را با زبان جهانی، به گوش وجدان‌های بیدار برساند.