سفر پزشکیان به ارمنستان و بلاروس؛ تلاش برای جلوگیری از حذف ایران در قفقاز و آسیای مرکزی 

احسان موحدیان پژوهشگر حوزه قفقاز و مدرس دانشگاه در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در رابطه با ارزیابی خود از سفر رییس‌جمهور به ارمنستان و بلاروس و فرصت‌ها و ظرفیت‌های دو جانبه ایران با دو کشور تصریح کرد:  احتمالاً مسئله‌ای که به‌طور جدی پیگیری خواهد شد، ایجاد کریدور شمال-جنوب است. نگرانی ما در حال حاضر این است که مسیری که ایالات متحده قصد دارد در آنجا ایجاد کند، به هر حال به خفگی ژئوپولیتیک ایران منجر خواهد شد. حال اینکه ما این موضوع را در لای زرورق بپیچیم و بگوییم که صرفاً حضور تجاری و چند شرکت است، به این شکل نیست، این نگرانی وجود دارد و در رفتار ایالات متحده هم مشاهده شده است.

ایران می‌خواهد با دیپلماسی  ایجاد کریدور شمال-جنوب را پیگیری کند 

وی ادامه داد: ارمنستان هرچند حسن نیت داشته باشد، قطعاً توانایی جلوگیری از اقدامات ایالات متحده را ندارد. اگر آنها بخواهند رفتارهای تندی علیه منافع ملی ما داشته باشند، ارمنستان توان مقابله ندارد. این مسئله به‌طور قطع مایه نگرانی است. لذا، در این سفر باید ایجاد و تکمیل کریدور شمال-جنوب پیگیری شود.  این سفر، بلافاصله پس از توافق صلح، با اقداماتی صورت می‌گیرد می‌تواند نشان‌دهنده نگرانی ایران باشد و ایران می‌خواهد دیپلماسی را برای جلوگیری از این مسئله به کار گیرد.

احتمالا  هماهنگی‌های منطقه‌ای برای مقابله با نفوذ غرب در قفقاز هم انجام شود

این تحلیل‌گر مسائل منطقه‌ با تاکید بر اینکه نگرانی‌های امنیتی ما همچنان در مورد استان سیونیک و سندسازی‌هایی که ترکیه، باکو و انگلیس قصد داشتند انجام دهند، وجود دارد، اظهار کرد:  در حوزه‌های دیگر نیز ما دغدغه‌ها و همکاری‌هایی در زمینه‌های انرژی، تهاتر گاز و برق، مسائل زیست‌محیطی مانند آلودگی ارس و تبادلات فرهنگی و هنری داشته‌ایم. با توجه به اینکه پس از  این سفر، سفر به بلاروس انجام می‌شود، احتمال می‌رود که هماهنگی‌های منطقه‌ای برای مقابله با نفوذ غرب در قفقاز هم انجام خواهد شد.

مهم‌ترین مسئله در سفر ارمنستان، خنثی‌سازی تهدیدات اخیر  توافق باکو، ایروان و آمریکا  است

وی افزود: روسیه و بلاروس در یک جبهه هستند و ایران می‌خواهد از این سفر برای اعلام نگرانی‌اش از حضور بازیگرانی که در منطقه نیستند، مانند آمریکا، استفاده کند. زیرا  آنها می‌خواهند نفوذ کنند و دسترسی خود را از طریق ایران به گرجستان و دریای سیاه تضمین کنند تا در محاصره کشورهای ترک و ناتوی ترکیه قرار نگیرند. به نظرم مهم‌ترین مسئله در این سفر، خنثی‌سازی تهدیداتی باشد که از توافق اخیر باکو، ایروان و آمریکا متوجه ایران می‌شود.

ایران می‌تواند با ارائه پیشنهادات جذاب اقتصادی، حضور خود را  در استان سیونیک افزایش دهد

موحدیان  در خصوص ابزاری که ایران برای رایزنی در این منطقه دارد، بیان کرد:  ایران باید مواضع خود را شفاف بیان کند و احتمال دارد یک توافق‌نامه همکاری راهبردی هم بین دو کشور امضا شود. اگر این توافق امضا شود، قاعدتاً در کنار مسائل اقتصادی و سیاسی، به مسائل امنیتی هم اشاره خواهد شد. این توافق می‌تواند به ایران کمک کند تا با ارائه پیشنهادات جذاب اقتصادی، حضور خود را در حوزه‌های اقتصادی، تجاری، فرهنگی و سیاسی در استان سیونیک که در معرض تهدید است، افزایش دهد.

اگر طرح‌هایی میان ایران و ارمنستان اجرا می‌شد، آمریکا ظرفیت  کمتری برای حضور در منطقه   داشت

این کارشناس حوزه قفقاز با بیان اینکه شش سال است که بحث‌هایی درباره ایجاد پالایشگاه در سیونیک توسط ایران برای تأمین انرژی بنزین، گازوئیل و بنزین هواپیما وجود دارد، گفت: ایجاد شبکه پمپ بنزین، فروشگاه‌های زنجیره‌ای، منطقه آزاد تجاری مشترک و عبور خط لوله گاز روسیه به ایران از مسیر ارمنستان و گرجستان، از دیگر مباحث مطرح‌شده در روابط دو جانبه ایران و ارمنستان است. اگر این موارد به مرحله اجرا درمی‌آمد، آمریکا شاید ظرفیت کمتری برای حضور در این منطقه می‌داشت و ارمنستان به دلیل نیاز به تعامل اقتصادی با ایران، انگیزه کمتری برای همکاری با آمریکا پیدا می‌کرد.

وی اضافه کرد: در این صورت ایران اهرم‌های فشار بیشتری داشت که متأسفانه هیچ‌یک از این موارد در این مدت انجام نشده و عدم تحقق آنها به ما آسیب زده است. اگر ایران می‌خواهد از قفقاز حذف نشود و تهدید آمریکا باعث خفگی ژئوپولیتیک نشود، باید همکاری‌های خود را در حوزه‌های ریلی، انرژی و اقتصادی افزایش دهد وگرنه در قفقاز از آنچه که هستیم، منزوی‌تر خواهیم شد.

ارمنستان دروازه زمینی ورود ما به اتحادیه اقتصادی اوراسیا است

موحدیان درباره ضرورت حضور ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا  تصریح کرد:  اتحادیه اقتصادی اوراسیا برای ما بسیار حائز اهمیت است. ما هیچ‌گاه از ظرفیت‌های اقتصادی قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی به‌خوبی استفاده نکرده‌ایم و کمتر از پنج درصد تجارت و گردش مالی‌مان با منطقه قفقاز است. ارمنستان دروازه زمینی ورود ما به اتحادیه اقتصادی اوراسیا است. 

وی تشریح کرد:  این منطقه صد و هشتاد میلیون نفر جمعیت دارد و  تولید ناخالص داخلی کشورهای این اتحادیه ۲/۴ تریلیون دلار است و ظرفیت بازار این کشورها همچون روسیه، قزاقستان، بلاروس، ارمنستان و قرقیزستان بسیار بزرگ است. این کشورها از نظر ترانزیتی به شدت به ایران احتیاج دارند و بسیاری از آنها محصور در خشکی هستند. مسیر ترانزیتی ایران برای آنها امن، سریع و بدون واسطه است. متأسفانه، ما مسیرهای کریدور تکمیل‌شده‌ای نداریم. اگر  راه‌آهن ترکمنستان از طرف ایران به چابهار وصل شده بود و مسیر ریلی از چابهار به امیرآباد هم کامل می‌شد، می‌توانست ده‌ها میلیارد دلار در سال برای ما درآمدزایی کند  اما ما این کار را نکرده‌ایم.

اوراسیا بازاری است که می‌توان آن را فتح کرد

ایران تحلیل‌گر سیاست بین‌الملل با اشاره به این نکته که ما نمی‌توانیم فقط به تخریب بازی دیگران بپردازیم و باید ابتکار عمل داشته باشیم، عنوان کرد: اتحادیه اقتصادی اوراسیا یک بازار بزرگ با جمعیت و تولید ناخالص داخلی بالا است و بازار بسیار مناسبی برای کالاهای ایرانی است. از این طریق می‌توانیم یک بازار جدید را فتح کنیم و روابط تجاری با کشورهای جدیدی برقرار کنیم. ظرفیت‌های ترانزیتی ایران این کشورها را به هند و خلیج فارس وصل خواهد کرد.

تا زمانی که زیرساخت‌ها را توسعه ندهیم، نمی‌توانیم در اوراسیا حضور فعال داشته باشیم

موحدیان در توضیح زمینه‌هایی که ایران می‌تواند در منطقه اوراسیا فعالیت داشته باشد،‌ گفت: ایران می‌تواند در حوزه‌هایی مانند نساجی، پتروشیمی و صنایع غذایی،  سرمایه‌گذاری کند، حتی کارخانه بزند، محصولات خود را صادر کند و با توجه به تحریم‌های آمریکا، اینجا یک بازار بکر برای صادرات غیرنفتی و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی خواهد بود. همچنین، می‌توانیم  صادرات برق داشته باشیم و در پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر همکاری کنیم. تا زمانی که زیرساخت‌ها را توسعه ندهیم و نیازسنجی نکنیم، در این منطقه نمی‌توانیم از ظرفیت‌های خود به‌خوبی استفاده کنیم.

باید با سرمایه‌گذاری در تمام ابعاد از حذف ایران در قفقاز و آسیای مرکزی  جلوگیری کرد

این کارشناس حوزه قفقاز در خصوص  آینده نقش ایران در این منطقه گفت: ما در این شرایط از منطقه قفقاز حذف خواهیم شد و این امر قابل کتمان نیست و با خوش‌خیالی و شعار دادن، این مشکل برطرف نخواهد شد. ایران سی و پنج سال بعد از استقلال کشورهای منطقه قفقاز و آسیای مرکزی فرصت داشته تا در این کشورها حضور پیدا کند و زمینه‌اش هم فراهم بوده، زیرا این کشورها جزو ایران فرهنگی هستند و سنت‌ها و آداب و رسومشان همچون نوروز با ما مشترک است،. اگر بررسی می‌کردیم و سرمایه‌گذاری فرهنگی انجام می‌دادیم، این نفوذ فرهنگی می‌توانست به نفوذ اقتصادی، تجاری، امنیتی و سیاسی منجر شود، متأسفانه این کار انجام نشده است.

از ظرفیت‌های روابط با ارمنستان استفاده کنیم

موحدیان معتقد است: اکنون با ورود اسرائیل و سرمایه‌گذاری سنگین آن، آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها هم فعال شده‌اند. چینی‌ها هم به میدان آمده‌اند و ما تازه به خاطر تهدیدات امنیتی به فکر افتاده‌ایم که عقب نمانیم. هرچه دیرتر فعال شویم، بیشتر به ضرر ما خواهد بود و اکنون در کشورهای قفقاز جنوبی فقط ارمنستان است که فضای تنفسی به ما می‌دهد. ما باید این فضای تنفس را دریابیم و با توجه به تنگناهایی که ارمنستان دارد و همسایگانی که با او خصومت دارند، از این فرصت محدود باقی‌مانده استفاده کنیم تا از قفقاز حذف نشویم. در غیر این صورت، باید توجه داشته باشیم که در مرزهای خود به خاطر فضایی که اسرائیل، آمریکا و انگلیس ایجاد می‌کنند، با مشکلات جدی مواجه خواهیم شد.

 باید از ظرفیت‌های کشور به‌گونه‌ای  استفاده کنیم که دچار خفگی نشویم

وی خاطرنشان کرد: تحولات لبنان، عراق، سوریه و فلسطین و تحریکاتی که آمریکا برای حمله  امارات به جزایر سه‌گانه انجام می‌دهد، همگی نشان‌دهنده این واقعیت است. اتفاقاتی که در قفقاز می‌افتد هم بخشی از این پازل است و نباید به‌عنوان یک موضوع جداگانه دیده شود. ما باید ظرفیت‌های کشور را به‌گونه‌ای که توضیح داده شد، استفاده کنیم تا این خفگی تکمیل نشود.