ایلنا از فارس گزارش می دهد؛
قصر ابونصر؛ شاهراه تاریخ ایران که هنوز ناشناخته است/ محوطه تاریخی شیراز نیازمند نگاه ملی برای تبدیل به برند جهانی
در گوشه شرقی شهر شیراز، جایی که تاریخ در لایه‌های خاک تنیده شده و هر وجب آن گواهی بر شکوه و تمدن ایران‌زمین است، قصر ابونصر همچون نگینی فراموش‌شده آرام گرفته است.
به گزارش ایلنا، محوطه‌ای که اگرچه نخستین اثر ثبتی استان فارس و سیزدهمین اثر ثبت‌شده کشور به شمار می‌رود، اما هنوز نتوانسته جایگاهی درخور در ذهن افکار عمومی و برنامه‌های کلان گردشگری کشور پیدا کند.
در حالی‌که پاسارگاد و تخت‌جمشید به‌عنوان نمادهای جهانی شناخته می‌شوند، قصر ابونصر با تاریخ پرفرازونشیب خود همچنان در حصار بی‌توجهی گرفتار مانده است.
این محوطه که برخی پژوهشگران آن را متعلق به اواخر دوره هخامنشی و برخی دیگر اوایل اشکانی می‌دانند، ظرفیت تبدیل شدن به یکی از مهم‌ترین سایت‌موزه‌های ایران را دارد.
کشف پایه‌ستون‌های هخامنشی، بقایای درگاه‌های سنگی و سفالینه‌های منحصربه‌فرد در باغ‌ها و زمین‌های اطراف نشان می‌دهد که این محوطه نه‌تنها محل سکونت و استقرار بوده بلکه احتمالا به‌عنوان نخستین منزل‌گاه هخامنشیان در مسیر پاسارگاد به شیراز نیز کاربرد داشته است.
با این حال، قصر ابونصر امروز با چالش‌هایی جدی دست‌به‌گریبان است؛ از ساخت‌وسازهای غیرمجاز در عرصه و حریم محوطه گرفته تا نبود کاوش‌های علمی مستمر، نبود امکانات گردشگری استاندارد و همچنین مشکلات ناشی از معارضین محلی و زمین‌های کشاورزی.
کارشناسان بارها هشدار داده‌اند که اگر برای آزادسازی حریم، مرمت اضطراری و تعریف مسیرهای دسترسی اقدام فوری نشود، در آینده هزینه‌های چندبرابری برای احیا و حفاظت از این اثر تاریخی تحمیل خواهد شد.
اکنون در شرایطی که بحث توسعه گردشگری پایدار و برند‌سازی آثار تاریخی بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته، نگاه‌ها بار دیگر به سمت قصر ابونصر دوخته شده است.
این اثر می‌تواند در صورت توجه همه‌جانبه دستگاه‌ها، رسانه‌ها و همراهی مردم، نه‌تنها به یک قطب گردشگری در شیراز بدل شود بلکه نقشی مؤثر در معرفی تمدن ایران به جهان ایفا کند.
قصر ابونصر نیازمند توجه ملی برای تبدیل شدن به برند گردشگری جهانی است
کنشگر میراث فرهنگی، با اشاره به اهمیت قصر ابونصر و دیگر محوطه‌های تاریخی شیراز، تأکید کرد: میراث فرهنگی به تنهایی توان حفاظت و معرفی این آثار را ندارد و همه نهادها، از فرمانداری و استانداری تا شهرداری و حتی مردم، مسئول هستند.
سیاوش آریا در گفت و گو با ایلنا گفت: در کشورهای پیشرفته تمامی ارکان جامعه برای حفاظت از میراث فرهنگی پای کار هستند، اما در ایران مسئولان تنها شعار می‌دهند و در عمل اقدامی جدی نمی‌کنند.
وی با اشاره به اینکه اگر قرار باشد قصر ابونصر به یک برند گردشگری جهانی تبدیل شود، بزرگ‌ترین مانع، نبود نگاه علمی و زیرساخت‌های لازم است، تصریح کرد: گردشگری تنها با شعار و بازی با واژه‌ها شکل نمی‌گیرد بلکه نیازمند دانش، برنامه‌ریزی و عمل است.
آریا با انتقاد از وضعیت موجود، خاطرنشان کرد: قصر ابونصر، تپه پوستچی و نقش‌برجسته‌های تاریخی شیراز به حال خود رها شده‌اند.
فاجعه در کنار سنگ‌نگاره برم دلک که جلوی آن گرفته شد
وی به نمونه‌هایی از تخریب‌ها و سوءمدیریت‌ها اشاره کرد، از جمله اینکه در کنار سنگ‌نگاره برم دلک، شهرداری قصد حفر کانال داشت و اگر جلوی آن گرفته نشده بود فاجعه بزرگی رخ می‌داد. همچنین در عرصه و حریم آثار تاریخی ساخت‌وسازهای غیرمجاز صورت گرفته و حتی به بهانه ایجاد بوستان، حریم‌ها از بین رفته و حفاری‌های غیرمجاز افزایش یافته است.
این فعال میراث فرهنگی با یادآوری اهمیت تاریخی قصر ابونصر گفت: این محوطه کهن از اواخر دوره هخامنشی تا عصر ساسانی اهمیت نظامی و حکومتی داشته و از سده سوم و چهارم هجری رو به ویرانی گذاشته است. از سده‌های بعد، بسیاری از مصالح این محوطه برای ساخت‌وساز در جاهای دیگر استفاده شد و امروز آثار محدودی از آن باقی مانده است.
آریا اظهار داشت: منابع تاریخی و اسلامی معتبر از قصر ابونصر نام برده‌اند و برخلاف برخی ادعاها، این محوطه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است. شیراز کنونی بخشی از هویت خود را از این محوطه کهن گرفته و شواهد نشان می‌دهد که این منطقه از دوره هخامنشی و حتی پیش‌تر وجود داشته است.
وی با انتقاد از سوءمدیریت‌های دهه‌های اخیر گفت: فاجعه‌ای که در کاخ اردشیر بابکان رخ داد نمونه‌ای آشکار است. در دهه ۶۰ هیچ خانه‌ای در اطراف این کاخ وجود نداشت، اما بعدها با صدور اسناد ساخت‌وسازهای غیرمجاز شکل گرفت و به هویت تاریخی منطقه آسیب وارد کرد.
این پژوهشگر میراث فرهنگی تأکید کرد: تبدیل قصر ابونصر به برند گردشگری جهانی تنها زمانی ممکن است که همه دستگاه‌ها و نهادها وارد عمل شوند، زیرساخت‌ها ایجاد شود، کاوش‌ها و مرمت‌ها انجام گیرد و تبلیغات درست صورت گیرد.
وی با مقایسه وضعیت ایران با کشورهای همسایه گفت: کشورهایی مانند ترکیه و حتی ارمنستان طی سال‌های اخیر با سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری توانسته‌اند آثار تاریخی خود را به برند جهانی تبدیل کنند، در حالی که ایران با وجود ظرفیت‌های بی‌نظیر همچنان درگیر شعار و بی‌عملی است.
قصر ابونصر در شکل‌گیری هویت شیراز نقشی بنیادین داشته است
آریا تصریح کرد: قصر ابونصر در شکل‌گیری هویت شیراز نقشی بنیادین داشته و اگرچه در منابع تاریخی نام آن کمتر از شهرهایی مانند استخر و فیروزآباد آمده، اما شواهد باستان‌شناسی و متون موجود نشان می‌دهد که شیراز از دوره باستان و پیش از اسلام وجود داشته است.
وی تأکید کرد: تنها با برنامه‌ریزی علمی، همکاری بین‌نهادی و کنار گذاشتن شعارها می‌توان این محوطه ارزشمند را به جایگاهی که شایسته آن است رساند.
قصر ابونصر تنها با آزادسازی حریم به برند گردشگری تبدیل می شود
این فعال میراث فرهنگی، با تأکید بر اهمیت قصر ابونصر در هویت تاریخی و فرهنگی شیراز گفت: امروزه این محوطه نقشی کلیدی در هویت فرهنگی و گردشگری دارد و نخستین اثر ثبتی فارس و سیزدهمین اثر ثبتی کشور است.
به اعتقاد وی با وجود این جایگاه، داده‌های علمی ما جز چند کاوش در سال ۹۲ توسط هیأت خارجی چندان افزایش نیافته و حتی میان باستان‌شناسان درباره تاریخ‌گذاری آن اختلاف‌نظر وجود دارد؛ برخی آن را متعلق به اواخر هخامنشی می‌دانند، برخی اوایل اشکانی و برخی تأکید دارند که بی‌شک هخامنشی است.
قصر ابونصر نخستین منزل‌گاه هخامنشیان پس از حرکت از پاسارگاد
آریا به استناد گفته‌های استادان برجسته مانند اسماعیل یغمایی یادآور شد: قصر ابونصر می‌تواند نخستین منزل‌گاه هخامنشیان پس از حرکت از پاسارگاد به سمت شیراز باشد و یافته‌های سفال‌های هخامنشی در محوطه، این موضوع را تأیید می‌کند. با وجود این شواهد، داده‌های موجود به اندازه کافی برای معرفی جهانی محوطه کافی نیست.
این پژوهشگر میراث فرهنگی با اشاره به ضرورت تبدیل قصر ابونصر به برند گردشگری تصریح کرد: نخستین گام، آزادسازی حریم و توجه به حقوق مردم است؛ زمین‌های کشاورزی در محدوده محوطه تاریخی قرار دارد و بسیاری از خانه‌ها در دهه‌های اخیر، حتی پس از تأسیس سازمان میراث فرهنگی، غیرمجاز ساخته شده‌اند.
آریا تأکید کرد: زندگی مردم نباید مختل شود و راهکار درست، خرید زمین‌ها و واگذاری زمین‌های معوض به کشاورزان است تا هم منافع مردم حفظ شود و هم عرصه و حریم محوطه آزاد شود.
وی با یادآوری اینکه در دهه ۵۰ پایه‌ستون هخامنشی و درگاه‌هایی در باغ‌های اطراف قصر ابونصر کشف شده، گفت: این یافته‌ها اهمیت بی‌بدیل محوطه را نشان می‌دهد. باید خانه‌های غیرمجاز تخریب شود و راه‌های دسترسی مناسب و استاندارد به محوطه تعریف گردد تا هم بازدید گردشگران تسهیل شود و هم مردم آسیب نبینند.
این کنشگر میراث فرهنگی با انتقاد از کاوش‌های مقطعی توضیح داد: مشکل اصلی کشور، انجام یک یا دو فصل کاوش و سپس رها کردن محوطه زیر باد و باران است. کاوش باید همراه با مرمت و حفاظت باشد و تنها در این صورت می‌توان سایت‌موزه ایجاد کرد.
وی تأکید کرد: رسانه‌ها، از صداوسیما تا خبرگزاری‌ها و مطبوعات، باید نقش خود را در معرفی صحیح ایفا کنند و نباید همه مسئولیت را به دوش میراث فرهنگی گذاشت.
این فعال میراث فرهنگی گفت: قصر ابونصر ظرفیت تبدیل شدن به سایت‌موزه را دارد به شرطی که کاوش‌ها به‌طور مستمر انجام شود، مرمت جدی صورت گیرد، حریم آزاد شود و زیرساخت‌ها از جمله راه دسترسی، پارکینگ و امکانات رفاهی فراهم شود.
وی معتقد است این اقدامات به بودجه هنگفت نیاز دارد و تنها با اعتبارات استانی نمی‌توان آن را محقق کرد.
خشک‌شدن چشمه‌های تاریخی در نزدیکی سنگ‌نگاره‌ها نتیجه برداشت بی‌رویه آب است
آریا با اشاره به تجربه‌های دیگر محوطه‌ها در کشور از جمله طاق‌بستان و کاخ اردشیر بابکان گفت: در این مناطق نیز به دلیل سوءمدیریت، ساخت‌وساز در حریم انجام شد و بعدها برای آزادسازی، هزینه‌ها چندین برابر شد. اگر امروز برای قصر ابونصر اقدام نشود، در آینده با هزینه‌های سنگین‌تری مواجه خواهیم شد.
وی همچنین به مشکلات زیست‌محیطی در کنار میراث فرهنگی اشاره کرد و گفت: خشک‌شدن چشمه‌های تاریخی در نزدیکی سنگ‌نگاره‌ها نتیجه مدیریت غلط و برداشت بی‌رویه آب است، نه خشکسالی طبیعی.
آریا تأکید کرد: معدن‌کاری و فعالیت‌های صنعتی در اطراف محوطه‌ها لرزش و آسیب‌های جدی ایجاد می‌کند و باید به‌طور کامل متوقف شود.
نجات قصر ابونصر و تبدیل آن به برند گردشگری با کار فرابخشی
این کنشگر میراث فرهنگی تصریح کرد: راه نجات قصر ابونصر و تبدیل آن به برند گردشگری، تنها با یک کار فرابخشی امکان‌پذیر است؛ باید همه دستگاه‌ها، نهادها و رسانه‌ها همراه شوند و نگاه علمی و مسئولانه جایگزین شعارها شود.
وی گفت: حفاظت و معرفی درست این اثر فقط وظیفه میراث فرهنگی نیست بلکه همه بخش‌های کشور باید پای کار باشند.
منابع محدود پاسخگوی حفاظت از ثبت‌شده ملی و شناسایی‌شده در فارس نیست
سرپرست معاونت میراث فرهنگی فارس نیز با اشاره به اهمیت محوطه‌های تاریخی شهر شیراز از جمله قصر ابونصر، تپه پوستچی و تپه برم‌دلک، بر لزوم همکاری شهرداری و دستگاه‌های مختلف برای حفاظت، مرمت و تبدیل این محوطه‌ها به سایت‌موزه تأکید کرد.
صادق زارع در گفت و گو با ایلنا گفت: محوطه‌های تاریخی محدوده شیراز علاوه بر ارزش تاریخی، ظرفیت بالایی در جذب گردشگر دارند اما آن‌گونه که باید مورد توجه قرار نگرفته‌اند.
به گفته وی، نگاه‌ها همواره معطوف به اداره کل میراث فرهنگی بوده، در حالی که منابع محدود این اداره پاسخگوی حفاظت از بیش از ۳ هزار و ۲۳۲ اثر ثبت‌شده ملی و حدود ۳ تا ۴ هزار اثر شناسایی‌شده اما ثبت‌نشده در فارس نیست.
سرپرست معاونت میراث فرهنگی فارس افزود: در شرایطی که استان فارس حدود ۱۰ درصد آثار ملی کشور را در خود جای داده، استفاده از ظرفیت سایر دستگاه‌ها و بخش خصوصی یک ضرورت است.
وی تأکید کرد: بدون همکاری بین‌بخشی نمی‌توان انتظار حفاظت و بهره‌برداری شایسته از آثار تاریخی را داشت.
زارع با اشاره به قانون حمایت و مرمت ابنیه و بافت‌های تاریخی مصوب سال ۹۸ مجلس، اظهار داشت: این قانون دستگاه‌های دولتی را مکلف کرده است که بناهای تاریخی ثبت‌شده در اختیار خود را از محل اعتبارات عمرانی مورد مرمت و حفاظت قرار دهند، اما هنوز بسیاری از دستگاه‌ها به این تکلیف قانونی پایبند نیستند.
وی در ادامه ظرفیت خیرین را نیز برای کمک به حفظ میراث فرهنگی مهم دانست و گفت: همان‌طور که خیرین مدرسه‌ساز فعال هستند، می‌توان مجموعه خیرین میراث را نیز فعال کرد.
سرپرست معاونت میراث فرهنگی فارس همچنین نقش شهرداری را کلیدی دانست و افزود: شهرداری‌ها در محدوده‌های خود می‌توانند با نگاه خلاقانه به جای تمرکز صرف بر آسفالت و ساخت‌وساز، در مرمت و حفاظت آثار تاریخی مشارکت کنند و از این طریق زمینه جذب گردشگر و رونق شهری را فراهم آورند.
زارع قصر ابونصر را نمونه‌ای ارزشمند معرفی کرد و توضیح داد: این محوطه تاریخی نیازمند برنامه‌ریزی فازبندی‌شده در حوزه مرمت و حفاظت است تا بخشی از آن برای بازدید گردشگران آماده شود. او زیرساخت‌های گردشگری شامل مسیر دسترسی مناسب، امکانات خدماتی، آب، برق و پارکینگ را از الزامات تبدیل این محوطه به سایت‌موزه دانست.
وی خاطرنشان کرد: در یک ماه اخیر نگاه جدیدی در معاونت میراث فرهنگی فارس دنبال شده که بر اساس آن قرار است سند چشم‌انداز و نقشه راهی در راستای برنامه هفتم توسعه تدوین شود.
تبدیل مجموعه‌ای از محوطه‌های تاریخی شیراز به سایت موزه تا ۱۴۰۷
به گفته سرپرست معاونت میراث فرهنگی فارس، هدف این است که تا پایان سال ۱۴۰۷ مجموعه‌ای از محوطه‌های تاریخی شیراز مانند قصر ابونصر، تپه پوستچی و تپه برم‌دلک با کمک شهرداری و دانشگاه‌ها مرمت و به سایت‌موزه تبدیل شوند.
زارع تصریح کرد: میراث فرهنگی نقش حمایتی و نظارتی دارد و در کنار صدور مجوز و نظارت، باید دستگاه‌های دیگر مانند شهرداری پای کار بیایند تا روند حفاظت و بهره‌برداری عملیاتی شود.
