ایلنا از سمنان گزارش می‌دهد؛
«شاهوار» در تیررس دوباره معدنکاوان/ معدن بوکیست، بحران غیر قابل جبران
نماینده شاهرود: سلامت مردم را با منافع ملی معامله نمی‌کنیم
تخریب کوه «شاهوار» بعنوان بزرگترین کانون حیات‌بخش شرق استان سمنان توسط معدن کاوان، در سال‌های اخیر به دغدغه بزرگ مردم شاهرود تبدیل شده است، معدنی که اگر دوباره شروع به کار کند، با نابودی تنها منابع آبی این منطقه، تراژدی غمبار آوارگی مردم شاهرود در جغرافیای استانی کم آب چون سمنان را رقم می‌زند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، کوهستان «شاهوار» تنها منبع آبساز شاهرود و بسطام قربانی کوه‌خواری در سمنان شده است. میراثی طبیعی، که نه تنها آب شرب شاهرود و بسطام را تامین می‌کند بلکه پوشیده از زرشک، انواع گون، جارو علفی، زیره وحشی، نسترن وحشی، ارس و گندمی است.
این کوهستان محل زیست خرس قهوه ای، کل و بز، گرگ، تشی، کبک است.
محققان اعلام کرده اند؛ چهار گونه گیاهی از منطقه شاهوار شاهرود برای اولین بار در جهان شناسایی شده است که منحصر به فردترین منطقه از نظر پوشش گیاهی محسوب می‌شود.
این کوهستان زیبا که به «دماوند کوچک» در شاهرود موسوم است، در اواخر دهه هشتاد، طعمه معدن بوکسیت تاش شد، کوهستانی که با مرارت‌های زیاد و اعتراضات، پنج سال پیش با مصوبه شورای تامین استان سمنان از چنگال سودجویان نجات یافت، اما اخیراً زمزمه‌های تمدید پروانه برای از سر گیری دوباره معدن بوکسیت تاش، آرامش را از مردم منطقه، مسئولان و کنشگران محیط زیست گرفته است.
فعالیت این معدن با مخالفت شدید جمعیت ۲۰۰ هزار نفری شهرستان های شاهرود و بسطام مواجه است.
هفته گذشته امام جمعه شاهرود از تریبون نماز جمعه اعلام می‌کند که هرگونه فعالیت معدنی در «شاهوار» ممنوع است، معاون سازمان محیط زیست کشور هم مخالفت این سازمان را برای آغاز فعالیت مجدد معدن بوکسیت تاش شاهرود صراحتا اعلام می‌کند.
معدنی که به گفته محلی ها؛ رهاوردش برای مردم شاهرود چیزی جز ویرانی آب و خاک، آلودگی‌های زیستی و مهاجرت اجباری و… ندارد.
تأثیرات مخرب فعالیت‌های معدنی بر کوه شاهوار و شهرستان شاهرود بر هیچکس پوشیده نیست، از همین رو مردم مخالف هرگونه فعالیت معدنی مخرب در کوهستان آب ساز شاهوار هستند و با جدیت هر چه تمام‌تر بر مواضع قبلی خود ایستاده اند.
تخریب کوه «شاهوار» بزرگترین کانون حیات‌بخش شرق استان سمنان، به دلیل معدن‌کاری در سال‌های اخیر به دغدغه بزرگ مردم شاهرود تبدیل شده است، معدنی که با تداوم فعالیتش تراژدی غمبار آوارگی مردم را در در جغرافیای استانی کم آب چون سمنان را رقم می‌زند.
آنگونه که منابع مردمی می‌گویند: فعالیت‌های این معدن بر کیفیت آب شرب منطقه بی‌تاثیر نبوده و فلزات سنگین در آب مصرفی‌شان افزایش پیدا کرده است.
بر اساس نظریات یکی از محققان زمین شناسی، نتایج آنالیز نمونه‌های بوکسیت معدن تاش برای تعیین عناصر کمیاب نشان می‌دهد، میزان برخی از فلزات سنگین مانند سرب، نیکل، کروم و آرسنیک در این نمونه‌ها بالا است.
با فعالیت این معدن عناصر این فلزات سنگین وارد منابع آبی نزدیک ماده معدنی شده و از طریق سیستم زهکشی آب‌های ناحیه به سرتاسر حوضه آبخیز شاهرود-بسطام منتقل می‌شود.
مرکز پژوهش‌های مجلس هم در سال ۹۷ دقیقاً یکسال پیش از متوقف شدن فعالیت این معدن، آلودگی آب، از بین رفتن مراتع، خطر انقراض گونه‌های حیات وحش، ایجاد گرد و غبار، از بین رفتن جاذبه گردشگری منطقه، نابودی پوشش گیاهی و درختان، چالش مدیریت باطله و ایجاد سیلاب در اثر دپوی باطله در مسیر آب و دره‌ها را از جمله خطرات زیست محیطی فعالیت این معدن دانسته که در گزارش خود قید کرده است.
حالا همه طیف‌های سیاسی، اجتماعی، نخبگان، روحانیت و اقشار مختلف شهرستان شاهرود با قاطعیت، در مقابل فعالیت دوباره این معدن ایستاده اند، چون معتقدند؛ کوه شاهوار یک نماد ملی است.
زیست انسانی مهمتر از منافع مالی
در همین رابطه نماینده مردم شاهرود مخالفتش را با فعالیت معدن مخرب بوکسیت تاش اعلام می‌کند و می‌گوید: «مسئولان معدن به دنبال تمدید پروانه بهره برداری هستند و هنوز مجوزی صادر نشده، اما تمدید مسبوق به سابقه است.»
«احمد عجم» در گفت و گو با «ایلنا» با اشاره به اینکه ۶ سالی از متوقف شدن فعالیت این معدن می‌گذرد، تاکید می‌کند: صرف نظر از اینکه این معدن چه مختصات فنی دارد و یکی از کالاهای مورد نیاز آلومینا است اما برای ما حوزه زیست انسانی از همه چیز مهمتر است.
او می‌افزاید: در شورای عالی معادن استان به عنوان نماینده ناظر در مجلس شورای اسلامی، با صراحت اعلام کرده‌ام که ما منافع ملی را به خوبی می‌فهمیم اما منافع و زیست مردم نباید تحت تاثیر این مسائل قرار بگیرد.
این نماینده مجلس معتقد است که صدور و یا تمدید پروانه فعالیت این معدن منوط به کار کارشناسی سازمان های محیط زیست، منابع آب، بهداشت و درمان، منابع طبیعی و سایر دستگاه هایست که باید اظهار نظر کنند.
تعلل جدی وزارت صمت در اقناع‌سازی مردم/مراقب فضاسازی‌ها باشیم
«عجم» تصریح می‌کند: بیم ما از این است که چون بخش زیادی از منابع آبی شهرستان شاهرود و بسطام از قله کوه شاهوار تامین می‌شود، با نابودی منابع آبی مواجه شویم، به همین جهت «مردم نگرانند و من هم گفته‌ام که مدیران معدن باید مردم را قانع کنند.»
نماینده مردم شاهرود و میامی در مجلس شورای اسلامی متذکر می‌شود: «دستگاه های اجرایی مخصوصاً وزارت صمت در این زمینه تعلل جدی داشته و دارد، منتظرم تا وزیر صمت پاسخ منطقی و مستدل ارائه دهد.»
او در پاسخ به این پرسش که آیا آلودگی آب در زمان بهره برداری این معدن اثبات شده یا خیر؟ توضیح می‌دهد: «در این رابطه پیگیر بوده ام، در دوران فعالیت معدن هیچ دستگاه و مجموعه مسئولیت پذیری، آب را آزمایش و آنالیز نکرده و هیچ مرکز علمی پایش جدی در این رابطه نداشته است که آیا این بوکسیت‌ها آلاینده هستند یا نه؟ و همین نقطه‌ی ابهام این ماجراست».
«عجم» تاکید می‌کند: در زمانی که معدن تعطیل و بهره برداری صورت نمی‌گرفته خیلی‌ها گفته‌اند که این معدن آلودگی ندارد که البته طبیعی است، «اما هیچکس در زمان فعالیت معدن در این خصوص اظهار نظری نکرده و همین موضوع به یکی از نگرانی‌های آسیب دیدن منابع آبی شاهرود به لحاظ کمی و کیفی تبدیل شده است.»
این نماینده مجلس می‌افزاید: اظهار نظر در مورد فعالیت معدن بوکیست شاهوار باید پایه علمی و عملیاتی داشته باشد و پس از آن قرار است تا مسئولین تصمیم بگیرند، «البته هنوز تصمیمی بر دایر، تمدید و یا صدور پروانه گرفته نشده و به نظرم این بخش از ماجرا فضاسازی است که باید مراقب باشیم.»
سلامت مردم را با منافع ملی معامله نمی‌کنیم
او تصریح می‌کند: ما با ترجیح منافع ملی نمی‌توانیم با منافع و زیست مردم معامله کنیم حتی اگر میلیاردها دلار بیارزد، سلامت و آسایش مردم از هر چیزی برای ما مهمتر است.
«کوه شاهوار» خط قرمز مردم شاهرود
در همین پیوند، دبیر جمعیت دیده بان طبیعت استان سمنان به «ایلنا» می‌گوید: کوه شاهوار بعنوان مهم‌ترین کانون آبساز و پشتوانه حیات و تمدنی دیرین در دشت بسطام و شاهرود با ارتفاعی حدود ۴ هزارمتر، بی‌رحمانه و نابخردانه مورد تاراج و تخریب گسترده معدن روباز بوکسیت قرار گرفته است. به طوری که تنها ظرف چندسال، وسعت تخریب به بیش از ۲ میلیون متر مربع رسیده است.
امیرحسین ولیان می‌گوید: تخریب‌های گسترده این معدن صدها اصله درخت اورس و صدها هزار بوته ارزشمند از پوشش گیاهی را ریشه‌کن و برخی چشمه‌ها و سرشاخه‌های رودبارهای شاهوار با انباشت باطله معدن مسدود شد.
فعالان محیط زیست شاهرود که نجات جنگل باستانی ابر را از احداث جاده، در کارنامه دارند، از یک دهه قبل پویشی مردمی برای «نجات شاهوار» برپا کردند و با صدها نامه و مقاله و ده‌ها همایش پربار علمی و تجمع اعتراضی با همراه ساختن اقشار مختلف مردم و مسئولان محلی موفق شدند در سال ۱۳۹۸ در دولت «حسن روحانی» تعطیلی معدن بوکسیت را به علت تخلفات زیاد و تخریب گسترده رقم بزنند.
آن‌ها پس از نجات جنگل ابر موفق شدند تا کوهستان شاهوار را به عنوان میراث طبیعی ملی به ثبت برسانند.
مافیای اقتصادی به دنبال بازگشایی معدن بوکسیت شاهرود
اکنون بیش از پنج سال است که این مردم نگران از وضعیت مهم‌ترین منبع آبی شهرستان، برای ابطال پروانه این معدن در تلاشند، معدنی که به گفته مردم از نفوذ و قدرت و ثروت بالایی برخوردار و متصل به مافیای اقتصادی و سیاسی است تا با تلاش و لابی‌گری برای بازگشایی دوباره این معدن اقدام کند.
ولیان معتقد است: شاید مردم شاهرود با مشکلات اقتصادی و بیکاری مواجه باشند، اما آگاهانه و بخردانه، خواهان توسعه پایدارند.
تنها منبع آب ۲۰۰ هزار نفر مردم شاهرود و بسطام در تیررس معدنکاوان
دبیر جمعیت دیده بان طبیعت استان سمنان تاکید می‌کند: صنعت آلومینا ده‌ها معدن و منبع دیگر برای تامین بوکسیت مورد نیاز خود دارد و در سال‌های تعطیلی معدن شاهوار همواره افزایش تولید هم داشته است. اما مردم ساکن در شهرستان شاهرود و بسطام، با بیش از دویست هزار نفر جمعیت، تنها یک منبع آبی و یک کانون آبساز دارند که همان شاهوار است.
این کنشگر محیط زیست خاطرنشان می‌کند: نقطه عطف فعالیت های زیستی کنشگران زیستی استان سمنان و شاهرود همراهی و همسویی مردم با مسئولان است که برای حفظ تنها منبع آب و حیات خود استوار ایستاده‌اند و به هیچکس اجازه دست‌درازی منفعت طلبان به این منبع ارزشمند ملی را نمی‌دهند.
ما نگرانیم! / به مسأله معدن شاهوار احساسی نگاه نشود
امام جمعه شاهرود هم در شمار مخالفان جدی فعالیت معدن بوکسیت شاهوار است.
«حجت الاسلام عباس امینی» هم در این باره به «ایلنا» می‌گوید: کوه شاهوار علاوه بر اینکه ثبت ملی است، ذخیره گاه آب شاهرود و محل زیست حیوانات وحشی منطقه است بطوریکه کوه شاهوار آینده شهرستان شاهرود و نسل‌های آتی را تامین می‌کند.
وی می‌افزاید: «طبیعتاً نباید لطمه زدن به بخش آبی، زیست محیطی و جغرافیای طبیعی و اقلیمی منطقه، مورد رضایت هیچکسی باشد، حتی معدنکارانی که شاید محصولات شان برای مصالح عمومی به کار برده می‌شود.»
امام جمعه شاهرود متذکر می‌شود: فارغ از در نظر گرفتن فواید بوکسیت، سلامت بخش کشاورزی، دامداری، محیط زیست و منابع آبی ترجیح داده می‌شود به همین جهت ما و فعالان محیط زیست نگرانیم و این نگرانی را در دولت شهید رییسی و در دولت فعلی نیز اعلام کرده‌ایم که به این مسأله بصورت احساسی نگاه نکنند و بطور عمیق زوایای پیدا و پنهان این معدن را مورد بررسی قرار دهند.
حجت الاسلام امینی با یادآوری اینکه سازمان محیط زیست در سال ۹۸ نامه رسمی آلودگی آب برای شرب و کشاورزی توسط این معدن را اعلام کرده است، متذکر می‌شود: حتی اگر معدنی احتمال زیان عمومی داشته باشد هم نباید اصرار به بازگشایی آن داشت.
او ابراز امیدواری می‌کند که مسئولان برای تامین سلامت زیستی مردم جلودار و منافع آنان را از هر نفع دیگری مقدم‌تر بدانند.
مکلٌف و موظف به اجرای قانونیم
این در حالیست که مدیر کل صمت استان سمنان نسبت به اعتراضات مردمی علیه فعالیت معدن بوکیست شاهوار می‌گوید: اعتراضات مردم به دستگاه های اجرایی، آب، راه، بهداشت، منابع طبیعی به قانون بر می‌گردد و ما مکلف و موظف به اجرای قانونیم.
یادگار احمدی، به «ایلنا» می‌گوید: این معدن در مناطق چهارگانه محیط زیستی نیست و از منابع طبیعی هم بصورت کتبی استعلام گرفته شده است.
منابع طبیعی مشوق فعالیت معدن بوکسیت! /هیچ مرجعی آلودگی آب را تایید نکرده است
وی در پاسخ به این پرسش که چه پاسخی برای تخریب‌های این معدن که باعث نابودی منابع آبی، اراضی ملی گونه‌های گیاهی و جانوری این منطقه شده، دارید؟ ، می‌افزاید: این معدن تعهد محضری داده است تا در قبال تخریب‌های خود به احیای محیط زیست پیرامونی خود بپردازد و «اتفاقاً منابع طبیعی یکی از مشوقین معدن بوکسیت شاهوار است که با فعالیت‌های آبخیزداری حتی بالاتر از تعهد خود در منطقه عمل کرده و نسبت به کنترل سیلاب نیز آب بند احداث کرده است.»
مدیر کل صمت استان سمنان موضوع آلودگی آب را هم رد می‌کند و عنوان می‌کند: که هیچ دانشگاهی و یا اداره امور آب موضوع آلودگی آب را تایید نکرده و محیط زیست هم آلایندگی معدن بوکیست را تایید نکرده است.
احمدی تاکید می‌کند: «قانون معادن مهم است و اگر بنا باشد که با تجمع چند نفر قانون لغو شود که سنگ‌روی سنگ‌بند نمی‌شود.»
او این را هم اضافه می‌کند که سازمان محیط زیست مخالفت خود را اعلام کرده اما نظر محیط زیست در استعلامات مربوطه جایگاهی ندارد.
شورای معادن مصوبه شورای تامین را باطل کرده است
احمدی، تعطیلی معدن بوکیست در سال ۹۸ را بر اساس مصوبه شورای تامین دانسته و ابراز می‌کند که تصمیم این شورا موقتی است و در حال حاضر شورای معادن مصوبه شورای تامین را باطل کرده است.
خبرنگار ایلنا برای راستی آزمایی این ادعا از مدیر کل صمت استان سمنان تقاضای ارسال ابطال مصوبه شورای تامین می‌کند که این مسئول با صراحت اعلام می‌کند که نمی‌تواند مستندات این ادعا را به وی ارسال کند و تنها به این مطلب بسنده می‌کنند که «شما حرف بنده را مستند بدانید و نظر بنده را اعلام کنید.»
این در حالیست که در بند ۴ مصوبات شورای عالی معادن استان سمنان که به امضای یادگار احمدی لیوانی مدیرکل صمت استان سمنان، آمده است: «در خصوص موضوع فعالیت معدن بوکسیت تاش، پیرو جلسه کارشناسی و با عنایت به گزارش معاونت محترم هماهنگی امور عمرانی مقرر شد: مدیران کل میراث فرهنگی، شرکت آب منطقه ای، منابع طبیعی و آبخیزداری، حفاظت محیط زیست و راه و شهرسازی شرق استان سمنان، حداکثر ظرف مدت یک هفته از تاریخ جلسه مورخ ۱۴۰۴/۲/۱۶، نظر رسمی اداره کل مربوطه خود را در خصوص موضوع فعالیت معدن بوکسیت تاش با مستند قانونی و علمی به استانداری سمنان و دبیرخانه شورای معادن (اداره کل صمت) اعلام نمایند تا مراتب در جلسه آتی مطرح و اتخاذ تصمیم گردد.
ذکر این نکته ضروری است که مدیران دستگاه‌های اجرایی نامبرده در دولت سیزدهم با صراحت با فعالیت معدن بوکسیت تاش مخالفت کرده بودند اما معلوم نیست که آیا در دولت فعلی موافقت خود را با ادامه فعالیت معدن اعلام کرده‌اند یا خیر که به نظر چنین نیست، زیرا معاون سازمان حفاظت محیط زیست همین چند روز گذشته مخالفت این سازمان را نسبت به از سرگیری دوباره معدن بوکسیت تاش با صراحت اعلام کرده است.
برخی مدیران از جمله مدیران منابع آب هم هشدارهای جدی داده اند، اما به نظر گوش شنوایی در اداره کل صمت استان سمنان وجود ندارد.
استخوان، لایِ زخمِ کوه «شاهوار»
عباس محمدی کنشگر محیط زیست کشور هم با گریزی به پیشینه معدن بوکسیت در کوه ۳۹۴۵ متری شاهوار شهرستان شاهرود به «ایلنا» می‌گوید: ماجرا از آنجایی شروع شد که اوایل دهه ۹۰ برای تأمین سنگ آلومینیوم مجتمع جاجرم، کوه شاهوار مورد آماج تخریب و برداشت گسترده قرار گرفت، تا سال ۹۸ که این معدن در پی مخالفت‌های گسترده‌ی اهالی روستاهای تاش، موجن، نکارمن، شهر شاهرود، فعالان محیط زیست کوهستان، و حمایت مسئولان شاهرود تعطیل شد، نزدیک به دویست هزار تُن (معادل بارِ ده‌هزار تریلی) سنگ از شاهوار برداشت شد.
وی می‌افزاید: با این برداشت‌ها، چهره‌ی سبز و دل‌انگیز شاهوار در سمت روستای تاش از ارتفاع حدود دوهزار متر تا نزدیک سه‌هزار و پانصد متر به‌کلی تخریب و شبیه یک منطقه‌ی جنگ‌زده شد. مشاهدات میدانی حاکی از به‌هم‌ریختگیِ دامنه‌ها و دره‌های پرشمارِ رخ غربی شاهوار و آسیب‌دیدگی کلی بافت خاک در این بخش بود، آبراهه‌ها مخروبه و پوشش گیاهی محو شده، و رانش خاک به‌علت شیب زیاد که در پاره‌ای نقاط به حدود پنجاه درجه می‌رسد، ابعاد باورنکردنی یافته بود.
محمدی ادامه می‌دهد: اینها به‌اضافه جاده‌سازی و رفت‌وآمد ده‌ها کامیون فوق‌سنگین در هر روز، موجب برخاستن گردوغبار فراوان هم شده بود، کشاورزان و دامداران نگران نابودی منابع آب و علفزارها بودند و کوهنوردان و گردشگرانی که برای استفاده از چشم‌اندازها و هوای عالی کوهستان به منطقه‌ی شاهوار می‌آمدند و گردش مالی و اشتغال خوبی را موجب می‌شدند، از این همه تخریب و آشفتگی و گردوغبار شگفت‌زده و پشیمان می‌شدند.
مدیر گروه دیده‌بان کوهستان یادآور می‌شود: اگرچه فعالیت این معدن متوقف شده و زمزمه‌های تلاش برای صدور پروانه فعالیت به گوش می‌رسد اما استخوان لای زخم این کوهستان باقی ماند؛ چرا که این تعطیلی را «موقت» خوانده‌اند و ۱۵ شرط برای از سرگیری فعالیت آن تعیین کرده اند.
معدن بوکسیت با این حجم از تخریب با هیچ شرطی قابل ازسرگیری نیست
او اضافه می‌کند: اگر چه در این فاصله، دوستداران محیط زیست شاهرود توانستند با اثبات ارزش‌های طبیعی، فرهنگی و اجتماعی شاهوار در خرداد ۱۴۰۰ تأیید سازمان میراث فرهنگی را برای ثبت این کوه در فهرست آثار ملی بگیرند، اما با این حال در ماه‌های اخیر به گوش می‌رسد که قرار است معدن دوباره فعال شود.
محمدی تصریح می‌کند: واقعیت این است که چنین معدن روبازی که خاک زنده و پوشش گیاهی و منابع آب یک منطقه‌ی بزرگ با صدها هزار جمعیت و یک زیستبوم ارزشمند را تهدید و تخریب می‌کند، با هیچ شرطی قابل ازسرگیری نیست و تنها راه درست، تعطیلی دایمی آن و تلاش برای احیای نسبی آن تخریب‌های گسترده است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، آنچه مسلم است تهدیدات و مخاطرات گذشته که دستگاه‌های اجرایی اعلام و وزارت صمت نسبت به آنان بی‌توجهی می‌کند، در اثر خشکسالی چندساله و تهدیدات تغییر اقلیم افزایش یافته و تهدیدات و مخاطرات جدید باید از سوی دستگاه‌های اجرایی به روز شود.
بدون شک اظهارات خلاف واقع برخی مدیران و توجه نکردن به قوانین پدافند غیر عامل و مدیریت پیش از بحران، فجایع خسارت بار و غیر قابل جبران برای شاهرود ایجاد خواهد کرد.
از سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان سمنان هم که ثبت ملی قله شاهوار را به اداره کل صمت و سایر ادارات کل این استان ابلاغ کرده است، انتظار می‌رود تا در انجام وظایف خود کوتاهی نکند.
گزارش: آمنه سپهر
