13 شهرستان شمال استان کرمان در معرض بیابانی شدن / در بیابان‌زدایی فقط 30 درصد پیشرفت داشتیم

مهدی رجبی زاده در گفت و گو با خبرنگار ایلنا، اظهار داشت: اما در شرق استان هم  وضعیت کمی بدتر است است. زیرا  این بخش  ماه‌هایی از سال تحت تاثیر کانون‌های بیرونی ریزگرد از جمله هامون در سیستان قرار می گیرد ؛ به همین دلیل شرق استان را بیشتر  متاثر از شرایط بیابانی شدن مشاهده می کنیم تا سایر نقاط استان؛ عوارض بیابان زایی  نظیر تپه‌های  ماسه‌ای و هجوم ماسه‌ها به باغات و اراضی کشاورزی و مسدود شدن راه‌های ارتباطی و همچنین تعداد روزهای غبار آلود بیشتر در این منطقه وجود دارد.

رجبی زاده ادامه داد: یکی از دلایل اصلی پدیده بیابانی در استان کمبود بارندگی است که تقریبا نصف میانگین کشوری به حساب می‌آید. حدودا 130 میلی متر بارندگی در کرمان داریم که میانگین کشوری 250 میلی متر است. از  دیگر دلایل بیابان زایی همجواری استان با کویر لوت است که حدودا 500 کیلومتر مرز مشترک با  این کویر داریم  همه این موارد دست به دست هم می دهند و کرمان را به استانی خشک و نیمه خشک تبدیل می کنند و مسائل مختلف مرتبط با بیابان زایی را در استان بیشتر می کند. به طور کلی می توان گفت از 16 شهرستان در شمال استان  13 شهرستان بیابانی یا در معرض بیابانی شدن هستند.

                                                  28 کانون حساس فرسایش بادی استان کرمان داریم

وی عنوان کرد: در 13 شهرستان شمال استان فعالیت‌های مختلف مقابله با بیابان زایی در حال انجام است. بر اساس مطالعاتی که در استان انجام شده 28 کانون حساس فرسایش بادی داریم که این 28 کانون یک میلیون و  280 هزار هکتار مساحت را در بر می گیرند. منظور از کانون‌های حساس فرسایش بادی مکان‌هایی است که در اثر هجوم شن‌های روان و طوفان‌ها آسیب می‌پذیرند که بیشتر این زیر ساخت‌ها و مراکز مهم اقتصادی ما را از جمله باغات، اراضی کشاورزی و راه‌های مواصلاتی‌ را شامل می شود.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری شمال استان کرمان افزود: حتی بعضی از شهرها و روستاهای شمال استان به وسعت یک میلیون و 280 هزار هکتار به شکل مستقیم در معرض تهدید فرسایش بادی، هجوم شن‌های روان و پدیده گرد و غبار قرار دارند که لازم است این میزان مساحت را در غالب فعالیت‌های مختلف مدیریت کرد که از این مقدار افزایش پیدا نکند و از هجوم شن‌ها  و پیامدهای دیگر محفوظ بمانند. 

                                                         پیشینه 60 ساله مقابله با بیابان زایی در استان

رجبی زاده با بیان اینکه فعالیت‌های مقابله با بیابان‌زایی در استان کرمان تقریبا از دهه چهل آغاز شده، گفت: یعنی این فعالیت یک پیشینه 60 ساله در استان دارد که عمده فعالیت هایش جنگل های دست کاشت است و تا به امروز بالغ بر 20 هزار هکتار جنگل‌های دست کاشت در مناطق بیابانی ایجاد شده است که این اقدامات نقش مهمی  در جلوگیری از هجوم شن‌های روان را تا به امروز ایفا کرده‌اند. اما  برای اینکه یک برنامه ریزی جامع و کاملی در این زمینه داشته باشیم در چند سال گذشته طرح جامع مقابله با فرسایش بادی و ریزگردها در استان مورد مطالعه قرار گرفت و بر اساس این طرح برای اینکه بتوانیم استان را از عوارض منفی بیابان زایی محفوظ بداریم باید در سطح 750 هزار هکتار  عملیات های مختلف بیابان زایی را انجام دهیم. به دلیل وسعت زیاد بیابان زایی در شمال استان مجبوریم برای اجرای پروژه بیابان زدایی مناطق را اولویت بندی کنیم. همانطوری که در بالا نیز اشاره کردم 13 شهرستان در معرض بیابانی شدن هستند که با توجه به اعتبارات، تمرکزمان بیشتر در شرق استان و شهرستان‌های بم، فهرج، ریگان  و نرماشیر است. 

                                        60درصد کانون‌های حساس و فرسایش بادی در شرق استان قرار دارند

وی تصریح کرد: حدودا  60 درصد کانون‌های حساس و فرسایش بادی با شدت زیاد در شرق استان قرار دارند. که در چارچوب طرح جامع مقابله با گرد و غبار  طرح ویژه ای در سال 95  برای این مناطق پیش بینی شد که در یک محدوده وسیع  300 هزار هکتار اقدامات مختلفی از جمله آبخیزداری را انجام بدهند که بتوان منطقه را مدیریت کرد. چرا که شرق استان در ماه‌هایی از سال تحت تاثیر کانون‌های بیرونی ریزگرد از جمله هامون در سیستان هم قرار می گیرد و به همین دلیل شرق استان را بیشتر  متاثر از شرایط بیابانی شدن مشاهده می کنیم تا سایر نقاط استان؛ عوارض بیابان زایی  نظیر تپه‌های  ماسه‌ای و هجوم ماسه‌ها به باغات و اراضی کشاورزی و مسدود شده راه‌های ارتباطی و همچنین تعداد روزهای غبار آلود بیشتر در این منطقه وجود دارد.

                                                 در شرق استان حدودا 5 هزار هکتار جنگل‌های دست کاشت ایجاد شد

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری شمال استان کرمان بیان کرد: طی سه سال گذشته در شرق استان بیش از 300 میلیارد تومان برای مقابله با بیابان‌زایی هزینه شد وحدودا 5 هزار هکتار جنگل‌های دست کاشت ایجاد شد.  همچنین حدودا 32 هزار هکتار مدیریت روان آب در مناطق بیابانی انجام شد و 270 کیلومتر بادشکن‌های زنده و عمدتا غیرزنده ایجاد شد. 1500 کیلومتر  تله‌های رسوب‌گیر احداث شد  و از همه مهم‌تر تقریبا 7 هزار هکتار عملیات مالچ پاشی انجام شده است که یک عملیات بسیار پرهزینه بود ولی در کوتاه مدت تاثیراتش برای تثبیت تپه‌های ماسه‌ای  بسیار چشم گیر ونتیجه بخش بود. در حالی که در شرق استان با اولویت اول برای مقابله با بیابان زایی اقدام می شود اما به دلیل کمبود اعتبارات نمی توان در سطوح وسیع نسبت به فرایند بیابان زایی پیشی گرفت.

                                               فقر پوشش گیاهی به دلیل مصرف بی رویه آب های زیر زمینی

رجبی زاده ادامه داد: یکی از مشکلات استان فقر پوشش گیاهی به دلیل مصرف بی رویه آب‌های زیر زمینی است که باعث افت شدید سطح این آب‌ها می‌شود. استان کرمان دچار فقر آبی شدید است و تقریبا 900 میلیون متر مکعب بیلان آب سفره‌های زیر زمینی منفی است و دلیل این اتفاق برداشت‌های بی‌رویه در بخش کشاورزی است. 36 هزار حلقه چاه آب استان در بخش کشاورزی فعالیت می‌کنند که این باعث کاهش سطح آب‌های زیر زمینی می‌شود. اقدامی که باید برای جلوگیری از بیابان‌زایی انجام شود اجرای طرح‌های آبخیزداری است که  ما باید بتوانیم طرح‌های آبخیز داری در این حوزه را انجام دهیم ،آن هم با همین میزان بارندگی که در سطح استان داریم.

 باید باعث نفوذ روان آب‌ها به سفره های زیر زمینی شویم

وی اضافه کرد: سرعت روان آب هایی را که بعد تبدیل به سیلاب می شود را با مدیریت باید کاهش و باعث نفوذشان به سفره‌های زیر زمینی شویم.  تاکنون در شمال استان می بایست در سطح ده و نیم میلیون هکتار اقدامات آبخیزداری انجام می شد که حدودا یک میلیون و 800 هزار هکتار تاکنون انجام شده است. یعنی 20 درصد در این حوزه فعالیت‌های مختلفی از جمله احداث بندهای خاکی، سنگ و ملاتی وخشکه چین ها و همچنین فعالیت های بیومکانیک و بیولوژیک انجام شده است. مطالعات ما در این زمینه تاکنون حدودا 40 درصد بوده و 60 درصد آن را هنوز نه مطالعه و نه اقدامات اجرایی شان را انجام داده‌ایم. همان 20 درصدی کاری را هم که انجام داده ایم این بوده است که با میانگین بارندگی  که داریم، تقریبا حدود 170 میلیون متر مکعب آب را هر ساله به سفره‌های زیر زمینی تزریق و بیلان آب این سفره‌ها را افزایش می دهیم.

رجبی زاده گفت: اما به دلیل عدم مدیریت مصرف‌ها در بهره‌برداری از آب‌های زیر زمینی این مقدار آبی که به این سفره‌ها سالانه اضافه می‌شود خیلی به چشم نمی آید. بر اساس بررسی های علمی که انجام داده ایم اگر ما موفق شویم در حوزه آبخیزداری می توانیم بین 500 تا 600 میلیون  متر مکعب آب را به جای اینکه هرسال سیلاب شود و خاک را از بین ببرد پشت بندهایی که ایجاد می شود نگهداری و 70 درصد آب را به سفره های زیر زمینی هدایت کنیم.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری شمال استان کرمان افزود: تنها راه نجات مان از بحران بیابان زایی تامین آب سفره های زیر زمینی و اجرای فعالیت های آبخیزداری است که این فعالیت ها مکمل فعالیت های بیابان در پایین دست را با فعالیت های آبخیزداری در بالادست انجام بدهیم.  ولی چون تناسب اعتباراتی وجود ندارد  و مردم در پایین دست با مشکل پدیده شن ها در شهرها و روستاها هستند و این شن ها وارد باغات، اراضی کشاورزی و خانه های شان می شود. به همین دلیل بخشی از فعالیت های مان را مجبوریم  برای مبارزه با بیابان زدایی در پایین دست انجام بدهیم  که سریع‌تر بتوانیم محیط پیرامونی این اماکن را ایمن کنیم. ولی لازم است که آبخیزداری را هم در بالادست انجام دهیم که با ذخیره آب سفره های زیر زمینی پوشش گیاهی تقویت و احیا شود که با وزش باد فرسایش خاک کاهش یابد.

وی گفت: مجموعه فرسایش خاکی که در جهان داریم چهار میلیون تن در هکتار است که در کشور تقریبا 16 میلیون تن در هکتار  و در استان کرمان  30 تن در هکتار است که این عدد در استان بالا است. 

رجبی زاده ادامه داد: وقتی در یک اقلیم بیابانی زندگی می کنیم باید با آن شرایط اقلیمی سازگار باشیم و نمی توانیم ادعا کنیم این شرایط را به جایی می رسانیم  که مشکل گرد و غبار و ... را به کلی برطرف می کنیم. گذشتگان ما نیز در همین شرایط اقلیمی زندگی می کرده و از ظرفیت همین سرزمین به تناسب قابلیت هایش استفاده می کردند. یعنی برداشت شان از سفره های آب زیر زمینی، توسعه کشاورزی شان به اندازه بوده و خانه های شان را جایی می ساختند  که به اصطلاح مورد هجوم شن قرار نگیرد. یعنی همه اینها در معماری و سبک زندگی شان وجود داشته است و این تعادل در زندگی امروزی به هم خورده است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری شمال استان کرمان عنوان کرد: برای رفع مشکل بیابان زایی در شمال استان تاکنون 30 درصد توانسته ایم فعالیت نتیجه بخش انجام دهیم و از این پدیده جلوگیری کنیم و هنوز 70 درصد این عملیات باید در طرح مناطق بیابان زا اجرا شود. البته همین 30 درصد عملیات نیز تاکنون در مناطق بحرانی تاثیر خودش را نشان داده و در شهرستان‌های ریگان و فهرج  و همچنین بسیاری از روستاها که خالی از سکنه شده بودند باغاتی که رها شده بودند کاملا احیا شده‌اند.

وی افزود: از سال 60 اولین طرح مبارزه با بیابان زایی در روستای گنبکی بخش ریگان آغاز به کار کرد  که همچنان این ایستگاه بیابان زدایی فعالیت می کند.  روستای گنبکی خالی از سکنه شده بود و امروز به بخشی تبدیل شده که در حال توسعه به شهرستان است. جنگل کاری که از سوی منابع طبیعی ایجاد شده و فعالیت هایی که انجام شده توانسته  این منطقه را احیا کند و در ظرف چهل سال دارد به شهرستان تبدیل می شود و در  سایر روستاهایش هم این اتفاق افتاده و روستاهایی که خالی از سکنه شده اند کمتر از 10 روستا هستند. که اینها به دلیل مدفون شدن زیر شن خالی از سکنه شده اند. عمده روستاهای منطقه هم اکنون دارای سکنه و اهالی شان به کشاورزی مشغول هستند.