کارگردان فیلم «بهارستان خانه ملت»:
روسیه و انگلیس همیشه با آزادیخواهی و دموکراسی در ایران مخالف بودند/ حتی ضعیف‌ترین مجلس‌ها مخالف ریخت و پاش و استثمار کشور بودند
بابک بهداد می‌گوید: مجلس حتی در ضعیف‌ترین زمان خود و تا پایان سلطنت حکومت پهلوی همیشه مخالف ریخت و پاش و استثمار کشور بود. حال گاهی مجلس قدرتمند بود و می‌توانست مثلا با تصویب لایحه تشکیل بانک ملی جلوی اسراف دستگاه پادشاهی را بگیرد و گاهی نمی‌توانست اما به ذات همیشه تلاش داشت تا نفع کشور و مردم را در نظر بگیرد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، فیلم مستند سینمایی "بهارستان خانه ملت" با موضوع میدان و منطقه بهارستان و تاثیر آن در تحولات تاریخی ایران ساخته شده است. این فیلم که جوایز مختلفی کسب کرده، هم‌اکنون در اکران خود نیز با استقبال مواجه شده است. بابک بهداد (تهیه‌کننده و کارگردان فیلم) می‌گوید: ما نمی‌خواستیم راجع به یک اتفاق خاص مثلا کودتای 28 مرداد فیلم بسازیم بلکه هدف‌مان جغرافیای منطقه بود. گفتگوی ایلنا با این کارگردان را در ادامه بخوانید.
شما در فیلم بهارستان خانه ملت به نقش تاریخی این منطقه از تهران اشاره کرده‌اید و مقاطع تاریخی را پشت سر هم روایت می‌کنید اما چرا وارد جزئیات هر بخش تاریخ نشدید؟
کاراکتر فیلم ما یک جغرافیای مشخص است و یک حادثه خاص و یا یک فرد خاص نیست. ما حدود دو سال برای این فیلم تحقیق کردیم و کل منطقه بهارستان شامل میدان، مسجد سپهسالار، باغ نگارستان و تمام اطراف را از لحاظ تاریخی و جغرافیایی بررسی کردیم. نکته مهم این است از زمانی که مجلس در این منطقه شکل می‌گیرد جغرافیای آن نیز تغییر می‌کند و وقایع سیاسی باعث جذابیت هویت تاریخی و جغرافیایی این منطقه می‌شود و در 150 سال اخیر در این منطقه اتفاقات متفاوت و جذابی رخ داده است اما ما نمی‌خواستیم راجع به یک اتفاق خاص مثلا کودتای 28 مرداد فیلم بسازیم بلکه هدف‌مان جغرافیای منطقه بود و ما به خاطر زمان فیلم، بسیاری از اتفاقاتی که در این منطقه افتاد را کنار گذاشتیم و فقط اتفاقات مهم را به هم متصل کردیم. فیلم‌نامه اصلی حدود 350 صفحه بود که در نهایت 50 صفحه آن تبدیل به فیلم شد.
این فیلم‌ها نیازمند استفاده از آرشیو روشن و مشخصی دارد. در پیدا کردن آرشیو برای فیلم چه میزان موفق بودید و آیا نهادهای مختلف مثلا صداوسیما همکاری خوبی با شما کردند؟
بعد از آماده شدن فیلم‌نامه به سمت جمع‌آوری اسناد و مدارک و عکس‌های مقاطع تاریخی مورد نظر حرکت کردیم و تمام اسناد و تصاویری که در فیلم وجود دارد از نهادها ارگان‌های مختلف جمع‌آوری شده است اما هیچ کمکی از صداوسیما نگرفتیم زیرا آرشیو منظمی ندارد. وقتی لیست خود را به آنها ارائه دادیم، تصاویری را به ما دادند که بعضا این تصاویر به کار ما نمی‌آمد. اما نهادهایی مانند سازمان اسناد، خانه مشروطه، شبکه‌های تلویزیونی خارجی و فیلمخانه ملی عکس‌ها و فیلم‌هایشان را در اختیار ما گذاشتند و البته ما بخش زیادی از عکس‌ها و فیلم‌ها را به سیستم دیجیتال تبدیل و ترمیم کردیم. برای برخی از صحنه‌ها که هیچ سند تصویری و فیلمی وجود نداشت نیز به شیوه استوری بورد کار را طراحی کردیم. البته جمع‌آوری اسناد اصلا راحت نبود زیرا هیچ مکان متمرکز و یا نهادی وجود ندارد که تمام اطلاعات تاریخی در آنجا باشد و هر بخش از تاریخ در دست یک نهاد است. مثلا مرکز اسناد مجلس فقط توانست چند عکس در اختیار ما بگذارد و از این منظر یکی از سخت‌ترین مراحل در ساخت فیلم‌های آرشیوی جمع‌آوری اسناد و مدارک است. نکته جالب اینکه هیچ نهادی کپی مدارک و عکس‌هایی که دارند را رایگان در اختیار ما قرار نمی‌دادند و به جز فیلمخانه ملی که از ما پول نگرفت، بقیه نهادها برای هر عکس اسکن شده بین 40 الی 150 هزار تومان از ما هزینه دریافت کردند. البته شبکه‌های خارجی نیز از ما تقاضای پول کردند ولی در نهایت به شکل تهاتر و همکاری دوجانبه با آنها به تفاهم رسیدیم.
فیلم هرچند عمیق وارد اتفاقات تاریخی هر مقطع نشده اما کلیت آن نشان می‌دهد از ابتدای مشروطه‌خواهی مردم و تلاش آنها برای مشارکت در سرنوشت‌شان، آنها با مخالفت جدی حکومت‌های وقت و حتی دولت‌های خارجی مواجه بودند.
نگاهی به تاریخ خاورمیانه و بخصوص کشور ایران نشان می‌دهد که ما در طول تاریخ با یک استبداد شرقی همیشه در حال مبارزه بودیم و این استبداد شرقی دائم با خواسته‌های مردم در تضاد بوده است. مردم همواره برای رسیدن به حق رای تلاش زیادی کردند هر چند نباید غافل بود آگاهی که منجر به تشکیل عدالتخانه و بعد مجلس شد، توسط جمعی از روشنفکران و تحصیلکردگان و همچنین بخشی از روحانیت ایجاد شد با این حال زمانی مجلس در ایران تشکیل شد که کشورهای اروپایی همچون انگلستان و فرانسه حدود 600 سال بود که مجلس داشتند و هرچند مشروطه و تشکیل مجلس به نوعی به تاسی از اروپا در ایران شکل گرفت اما هدف اصلی آن ایجاد امنیت برای مردم و جلوگیری از ظلم بود. این تلاش برای آزادی از آن زمان در کشور ما همیشه وجود داشته و ادامه خواهد داشت.
گروهی معتقدند کشورهای اروپایی که نیات استعماری داشتند با این آزادیخواهی مخالف هستند و گروهی دیگر می‌گویند که مخالفت با آزادیخواهی بیشتر از سمت حکومت‌های مستقر همچون قاجاریه و پهلوی بوده است و آنها نمی‌خواستند از قدرت خود به نفع کشور کم کنند.
هم کشورهای خارجی مخالف دموکراسی و آزادیخواهی در ایران بودند و هم حکومت‌های وقت علاقه‌ای به این مساله نداشتند. نگاهی به تاریخ نشان می‌دهد که کشورهای انگلیس و روسیه همیشه تلاش کردند تا روند آزادیخواهی و دموکراسی شدن ایران را به تاخیر بیاندازند و یا جلوی آن را بگیرند زیرا معتقد بودند تشکیل مجلس یعنی استفاده از خرد جمعی که به نفع کشور باشد و طبیعی است که چنین مجلسی جلوی دست‌اندازی آنها را به امکانات کشور خواهد گرفت به همین دلیل تلاش می‌کردند هم‌زمان که در ظاهر از مشروطه‌خواهان حمایت می‌کردند در پنهان با همکاری حکومت‌های وقت جلوی به ثمر نشستن این تلاش‌ها را بگیرند.
در این میان بعضی پادشاهان مانند مظفرالدین شاه با مشروطه مخالفت شدیدی نداشت اما پسرش مجلس را منحل کرد. از سوی دیگر به دلیل نبود آگاهی کامل در جامعه، بخشی از مردم و حتی روحانیت نیز با مشروطه مخالفت می‌کردند. کشورهای انگلیس و روسیه بعد از آنکه نتوانستد از تشکیل مجلس و پیروزی مشروطه‌خواهان جلوگیری کنند تلاش کردند تا مجلس را تضعیف کنند و ما در تاریخ با نگاه به لوایحی که به نفع این دو کشور تصویب شده، شاهد این مساله هستیم. مجلس حتی در ضعیف‌ترین زمان‌های آن و حتی تا پایان سلطنت حکومت پهلوی نیز همیشه مخالف ریخت و پاش و استثمار کشور بود. حال گاهی مجلس قدرتمند بود و می‌توانست مثلا با تصویب لایحه تشکیل بانک ملی جلوی اسراف دستگاه پادشاهی را بگیرد و گاهی نمی‌توانست اما به ذات همیشه تلاش داشت تا نفع کشور و مردم را در نظر بگیرد.
از سوی دیگر مجلس تنها نهادی بود که از لحاظ حاکمیتی بعد از سلطنت در کشور وجود داشت و ما در زمانی که مجلس تشکیل شد قوه قضائیه یا نهادهای دیگری مانند امروز نداشتیم و به نوعی محل تظلم‌خواهی مردم نیز شده بود و اگر نمایندگان مجلس؛ منتخبان واقعی مردم بودند و حکومت اجازه می‌داد که مجلس حرف واقعی مردم را بزند هرگز هیچ انقلابی رخ نمی‌داد زیرا مجالس در کشور چه زمانی که ضعیف بودند و چه زمانی که قوی بودند اعتقاد داشتند که شاه به عنوان شخص اول مملکت باید فقط پادشاهی کند و در امور جاری دخالت نکند. رویه‌ای که امروز در بسیاری از کشورهای اروپایی مانند سوئد و سایر کشورهایی که پادشاهی هستند، اجرا می‌شود.
تشکیل عدالتخانه و بعد مشروطه‌خواهی و تشکیل مجلس توسط گروهی از الیت جامعه و بخشی از روحانیون به سرانجام رسید اما آیا این گروه توانستند در ادامه همه آحاد ملت را با خود همراه کنند؟
این همراهی فقط با مجلس اول و دوم وجود داشت و رضایت مردم را جلب کردند و بعد از مجلس دوم به دلیل نفوذهایی که در چیدمان افراد حاضر در مجلس شد این همراهی رنگ باخت و سلطنت وقتی دید نمی‌تواند کلیت مجلس را از بین ببرد همیشه تلاش کرد تا با چیدن افراد خود در مجلس از قدرت آن کم کند.
چرا روند بررسی میدان بهارستان و مجلس در فیلم با پیروزی انقلاب اسلامی تمام می‌شود و شما به اهمیت این منطقه بعد از انقلاب نپرداختید؟
بررسی میدان بهارستان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیازمند وقت، انرژی و هزینه زیادی بود که از توان ما خارج بود. از طرف دیگر از این ترسیدیم که شاید اگر مقطع بعد از انقلاب را بخواهیم به فیلم اضافه کنیم نتوانیم همه واقعیت‌ها را بگوییم و به نوعی دچار سانسور شویم.
همکاری مستندسازان با شما برای ساخت این فیلم چگونه بود و وضعیت اکران آن هم‌اکنون چقدر رضایت‌بخش است؟
شخصیت‌هایی که در این فیلم به عنوان گوینده حضور داشتند همه مستندساز هستند و حدود 25 نفر از مستندسازان همچون محمدرضا اصلانی، ورهرام، ابراهیم مختاری و محسن استادعلی به جای شخصیت‌های اصلی فیلم صحبت کردند و همکاری خوبی با من داشتند و شهرام درخشان نیز که نریشن فیلم را گفته، خود مستندساز است و وضعیت اکران فیلم نیز در گروه هنر و تجربه خوب است و استقبال خوبی از آن شده است.
گفتگو از علی زادمهر
