یادداشتی از مصطفی ده پهلوان و مهسا وهابی؛
ضرورت ارتقای موزه موسسه باستان‌شناسی دانشگاه تهران به موزه‌ای تخصصی
انتقال اهداف، رسالت‌ها و روش‌های نوین در دانش باستان‌شناسی در سطوح مختلف به دانشجویان باستان‌شناسی، دانشجویان و پژوهشگران سایر حوزه‌های علمی و به ویژه عموم مردم می‌تواند در قالب یک موزه تخصصی باستان شناسی در سطح ملی امکان‌پذیر باشد.
باستان‌شناسی یکی از جوان‌ترین شاخه‌های علمی علوم‌انسانی ( انسان‌شناسی) است که تاریخ زایش آن کمتر از دویست سال است. باستان‌شناسی برگرفته از تفکرات و تحولات اجتماعی قرون جدید اروپا است که از چند سده اخیر آغاز شد و سپس در قرن هجدهم به ثمر نشست.
این رویکرد تأثیر شگرفی در همه جهات علمی و تحقیقاتی برجای گذاشت و باعث بوجود آمدن رشته‌های جدید علمی شد. باستان‌شناسی نیز یکی از همین رهاوردها است که سیر تطور فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی جوامع انسانی در گذشته را مورد مطالعه و پژوهش قرار می‌دهد.
باستان‌شناسان برخلاف متخصصان رشته‌هایی از قبیل پزشکی، مردم‌شناسی، علوم سیاسی و جامعه‌شناسی قادر به مشاهده رفتارهای مستقیم مردم نیستند و در عوض می‌بایستی جهت مطالعه رفتارها و عقاید جوامع گذشته فقط به داده‌هایی تأکید کنند که پس از استفاده و متروک شدن به صورت بقایای مادی بر جای مانده است. باستان‌شناسی رشته‌ای است که نه تنها داده‌های آن بر سایر علوم سایه انداخته، بلکه اطلاعات آن آنقدر مهم و شگرف بوده که بسیاری از دولتمردان و ملت‌ها جهت تحکیم قدرت خود، هویت‌بخشی و سلطه بر دیگران از آن سود جسته‌اند.
فعالیت‌های باستان‌شناختی از دوران قاجار و با آغاز کاوش‌های تجاری دول غربی از قبیل فرانسه و انگلستان به ایران ورود پیدا کرد. امروزه کمتر ملّتی را می‌توان یافت که از پی باستان‌شناسی درصدد هویت‌بخشی خویش نیست. باستان‌شناسی با همه خدماتی که به بشریت نمود در برخی از مقاطع تاریخی مورد سوء‌استفاده‌های فراوان قرار گرفت و در کج‌اندیشی برخی از ملت‌ها و دولت‌ها سهیم بوده است.
صرف‌نظر از تأثیر باستان‌شناسی بر ساختار سیاسی، اقتصادی و اجتماعی جوامع امروز دانستن تاریخچه تکامل باستان‌شناسی بسیار مهم و درخور توجه است. همانطور که در گفتار حاضر به آن اشاره شد، نوع نگاه و نگرش باستان‌شناسان به یافته‌ها و داده‌ها در طول ۲۰۰ سال اخیر دستخوش تغییرات زیادی شد. لذا ضروری است که دانشجویان رشته باستان‌شناسی نیز در جریان اندیشه‌های نو و کهنه قرار بگیرند.
آغاز تحولات جدی در اهداف و روش‌های باستان‌شناسان به دهه ۱۹۶۰ برمی‌گردد که نقطه عطفی در باستان‌شناسی به حساب می‌آید از این جهت که باستان‌شناسان آمریکای شمالی و اروپای غربی با گذر از باستان‌شناسی تاریخی- فرهنگی توجه و نظر خاصی به باستان‌شناسی نظری و نوگرا پیدا نمودند. نکته جالب اینجاست که نخستین پیشگامان باستان‌شناسی نوگرا پس از مدتی خود در معرض حملات نسل جدید قرار گرفتند و برخورد اندیشه‌ها باعث رشد شگفت‌انگیز در روش‌شناسی و باستان‌شناسی نظری شد.
در این چالش علمی باستان‌شناسی از حوزه نظر تا حوزه‌های بنیادی و کاربردی علمی خود، دست در دست علوم دیگر نهاد و بهره‌های زیادی از علوم میان رشته‌ای یا به عبارتی علوم ترکیبی گرفت. باستان‌شناسی امروزه به دنبال حوزه‌های جدیدی از زندگی انسان است، حوزه‌هایی از قبیل ژنتیک باستان‌شناسی، انگل باستان‌شناسی، دیرین اقلیم‌شناسی، پالئوپاتولوژی (بیماری‌های کهن)، باستان‌شناسی جنایی، جانور باستان‌شناسی، گیاه باستان‌شناسی، متالوگرافی و متالوژی باستان، باستان‌شناسی ادراکی، باستان‌شناسی اجتماعی، باستان‌شناسی سیاسی، باستان‌شناسی دریایی، باستان‌شناسی صنعتی و ... .
باستان‌شناسان برای فعالیت در این حوزه‌ها باید از متخصصان و پژوهشگران رشته‌هایی از قبیل انسان‌شناسی جسمانی و فرهنگی، پزشکی، شیمی، متالوژی، زمین‌شناسی، جغرافیای طبیعی، گیاه‌شناسی، دامپزشکی، جامعه‌شناسی و ... یاری گیرند. بنابراین دانش باستان‌شناسی برای درک درست و علمی رخدادهای سرنوشت‌ساز در تاریخ حیات بشر و تأثیر آن بر جوامع امروز و ارائه پیش‌بینی رخدادها و سرنوشت آتی جوامع امروز تبدیل به دانشی پیچیده شده است. ولی متأسفانه درک درستی از این رشته علمی و دانشگاهی در ایران وجود ندارد.
در دنیای امروز، با تمام پیچیدگی‌هایی که دانش باستان‌شناسی با آن مواجه است و درصدد شناخت درست گذشته و ارائه راهکارهای فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی روزآمد است. متأسفانه دانشجویان باستان‌شناسی به خوبی با چگونگی شکل‌گیری و توسعه دانش باستان‌شناسی در جهان و ایران آشنا نیستند. با نهایت تأسف، مدیران، قشر تحصیل کرده و دانشگاهی ایران هنوز باستان‌شناسی را رشته‌ای در راستای اهداف گنج و دفینه و عتیقه جویی و تیله کنی می‌دانند و شاید، دیگر انتظاری از اقشار دیگر جامعه نباید داشت. انتقال اهداف، رسالت‌ها و روش‌های نوین در دانش باستان‌شناسی در سطوح مختلف به دانشجویان باستان شناسی، دانشجویان و پژوهشگران سایر حوزه‌های علمی و به ویژه عموم مردم می‌تواند در قالب یک موزه تخصصی باستان‌شناسی در سطح ملی امکان‌پذیر باشد.
